Soweto en de opstand

Soweto is de bekendste township van Zuid Afrika en heeft bijna 2 miljoen inwoners. Gebouwd voor de donkere arbeiders voor Johannesburg en staat voor “South-West-Townships”.

In 2003 bestaat het gebied Soweto uit 87 townships, Veel delen van Soweto worden gerekend tot de armste van Johannesburg. Deze welvarende groep, de zogenaamde "black diamonds", vormen de nieuwe middenklasse in de samenleving.

Zij hebben goed betaalde banen, maar blijven in Soweto wonen omdat ze er vandaan komen, en omdat het heel goedkoop wonen is. In de jaren 50 werden de wijken opgedeeld naar etnische afkomst. Soweto werd internationaal bekend toen de “opstand’ in 1976 uitbrak en de 13 jarige Hector Pieterson werd neergeschoten door de opgeroepen politie. Bekende namen zoals Nelson Mandela, Desmond Tutu, Walter Sibulu woonden in dit district.

De wijk zo groot als een middelgrote stad is sinds de ontmanteling van het apartheidssysteem in 1990 veranderd in een toeristische attractie en de daarbij behorende verandering van delen van de townships.

De geschiedenis van de townships valt samen met het ontstaan van Apartheid in Zuid-Afrika. De zwarte bevolking trok naar Johannesburg om te werken in de goudmijnen die daar ontstonden na 1886.

Vanaf het begin werden deze mijnwerkers geplaatst in de buitenwijken en buitengebieden in het Zuidwesten van Johannesburg. Begin twintigste eeuw begonnen de Britse autoriteiten met het verwijderen en verhuizen van meer zwarte en Indiase bewoners van de buitenwijken van Johannesburg naar townships.

In 1934 ontstonden waar nu Soweto ligt – Pimville en een jaar later Orlando. De industrialisatie tijdens WW2 trok duizenden zwarte arbeiders naar dit gebied. In die tijd werd ook het enige ziekenhuis dat Soweto rijk is gebouwd – voor herstellende Britse soldaten. Nadat de Afrikaner-gedomineerde “Nasionale Party” in 1948 aan de macht kwam en begon met de implementatie van apartheid, nam de snelheid waarmee de zwarte bevolking werd gedwongen te verhuizen en de oprichting van townships toe.

In 1956 werden de townships ingedeeld naar etnische afkomst. Dit was een onderdeel van de overheid om de zwarte Afrikanen in te delen in overzichtelijke blokken, genaamd "independent homelands." In 1963 werd de naam Soweto (SOuth WEstern TOwnship) officieel aangenomen voor de steeds groter wordende township. In de jaren 70 nam de overheid de controle over.

In 1976 verplichtte de regering van Zuid Afrika de invoering van Afrikaans waarop protesten ontstonden. Ook op 16 Juni zou er een passieve geweldloze demonstratie worden georganiseerd in Orlando, Soweto.

De mars werd georganiseerd door scholier Tsietsi Mashinini en zou beginnen bij “Orlando West High school” in Vilakazi straat niet ver bij het huis van Nelson Mandela en Desmond Tutu vandaan en zou gaan naar “Orlando Stadion”.

De politie werd gealarmeerd en de studenten werden gemaand geen problemen te veroorzaken en vooral rustig te blijven. Er ontstond paniek toen de politie en masse op kwam dagen en traangas tussen het massaal opgekomen studenten schoot. Het was de bedoeling de demonstratie met zeer harde hand neer te slaan. Toen de politie het vuur opende op de 10.000 studenten sloeg de paniek pas echt toe en mensen begonnen te rennen.

Het eerste slachtoffer van de opstand was scholier “Hastings Ndlovu” maar er waren talloze slachtoffers te betreuren. Volgens de opgave van de politie kwamen bij de rellen 23 mensen om het leven; volgens de andere bronnen lag het aantal slachtoffers ruim boven de 500. De dood van de 13 jarige scholier “Hector Pieterson” is wereldberoemd geworden door een foto die wereldwijd werd verspreid. De martelaren zijn begraven op het Soweto begraafplaats “Avalon”.

Een golf van onrust en geweld

De impact van de Soweto protesten ontketende een golf van sociale onrust en geweld onder de zwarte bevolking in Zuid-Afrika. De onlusten sloegen over op andere townships en duurden tot 1978. Het bloedbad leidde tot stakingen van de zwarte bevolking en wereldwijde protesten. Het apartheidsregime probeerde de protesten hard de kop in te drukken en er werden talloze jongeren opgepakt in de vorm van razzia's. Er kwam veel kritiek vanuit de rest van de wereld op de blanke regering. Economische en culturele sancties werden opgelegd door andere landen.

Politieke activisten verlieten het land om zich te trainen in guerrilla gevechten. Soweto en andere townships werden het toneel van veel sociale onrust en gewelddadige repressieve acties van de overheid. Vele regeringsgebouwen werden in de brand gestoken. Deze dagen zijn de geschiedenis ingegaan als de “Soweto opstand”.

Als reactie op de sociale onrust, begon de regering met het leveren van elektriciteit aan de huizen in Soweto, maar stopte met het financieren van nieuwe huizenbouw in het gebied, waardoor grote sloppenwijken ontstonden, met huizen gebouwd van golfkarton. De opstand wordt gezien als het definitieve omslagpunt van het apartheidssysteem in Zuid Afrika.

De weken na de opstand kwamen op Robbeneiland (waar de oudere leidende garde van het ANC al jaren vertoefde) de eerste nieuwe jonge agressieve proteststudenten aan. Nelson Mandela schrijft dit in z’n autobiografie “The Long Walk of Freedom”.

Soweto werd beschouwd als een barakkencomplex voor zwarte Afrikanen die werkten in huizen of fabrieken van blanken.

De Natives (Urban Areas) Consolidation Act in 1957 en wetten daarvoor bepaalden dat zwarten slechts 7 type winkels mochten openen zoals kruidenierswinkel en slagers al werden ook deze gecontroleerd.

Het resultaat was dat er een illegale zwarte markt ontstond naast de legale winkels. Slechts 20% van alle huizen had elektriciteit. Het verzet tegen het apartheidsregime werd groter door de uitsluiting van de zwarte bevolking in het nieuw gevormde ‘trilateraal Parlement’ (waarin wel vertegenwoordigd waren: blanken, Aziaten en kleurlingen).

In de jaren ’80 werd het verzet tegen apartheid in Soweto steeds heftiger en kreeg het meer bijval vanuit de rest van de wereld. Economische en onderwijskundige boycots werden ingesteld. Studentenverenigingen en straatcomités werden opgericht en burgerinitiatieven ontstonden als alternatief voor de overheidsinstellingen.

Begin jaren 90 werd het “Hector Pieterson” gedenkteken geplaats gevolgd in 2002 door het museum waar o.a. foto's en filmmateriaal van de opstand te bekijken zijn. In datzelfde jaar werd Soweto weer ingelijfd door Johannesburg. Een serie bomexplosies deed Soweto op haar grondvesten schudden in oktober in 2002.

Men verdacht de “Boeremag”, een extreem rechtse groepering, van het plegen van deze aanslagen. De meeste Sowetanen blijven onder de armoedegrens leven en wonen zelfs in golfkartonnen huizen zonder elektriciteit of stromend water. Ongeveer 85% van de huizen in Kliptown zijn in deplorabele staat.

Uit onderzoek blijkt verder dat 62% van de inwoners in Orlando Oost en Pimville werkloos zijn of gepensioneerd. Er zijn signalen dat er economische verbetering is in Soweto. De gemeenteraad in Johannesburg is begonnen met het aanbrengen van meer straatverlichting en het verbeteren van de bestrating. Initiatieven uit de private sector zijn er ook.

Zo zijn er op dit moment twee grote Malls gerealiseerd, het Protea Winkelcentrum en het Mponya Winkelcentrum, is er een 4 sterren Holiday Inn in Kliptown, en wordt het Orlando Ekhaya uitgaansgebied ontwikkeld. Soweto wordt ook steeds meer een hip gebied om uit te gaan (The Rock en Ozon zijn bekende clubs) en is er een levendige kunstwereld in opkomst. De armoede van het grootste deel van de bevolking is echter nog steeds heel groot, doordat er vrijwel geen werkgelegenheid is in Soweto.