Lidice

Reisverhalen - Tsjechië

inleiding

Op zo’n 20 minuten bussen van de hoofdstad Praag ligt het martelaarsdorp Lidice. Nadat rijksprotector “Reinhard Heydrich” overleden was na de aanslag door Tsjechische nationalisten werd gruwelijk wraak genomen door de nazi’s. Daar het scheen dat twee van de schutters banden hadden met het dorp Lidice werd het dorp omsingeld door SS-ers.

De mensen werden verzameld op het dorpsplein waarna de mannen werden doodgeschoten, de vrouwen naar het concentratiekamp (Ravensbruck) werden gestuurd en de kinderen (eerst) naar de stad Lodz in Polen. Het dorp werd eerst in brand gestoken waarna de resten werden gebombardeerd.

Tenslotte werd het gebuldozerd zodat niets meer over was gebleven. Na de oorlog herrees een nieuw Lidice naast het oude en kun je nog een aantal fundamenten van het oude dorp zien. De rest van het terrein is ingericht als park met verschillende monumenten. In het naastgelegen museum kun je indrukken opdoen hoe het hier geweest moet zijn.

In het nieuwe dorp is een galerie ingericht met kunstwerken en wordt een film over het voorval laten zien.

Het niet bestaande dorp

Ik tram vanuit centrum Praag naar de halte Dejvicka waar ik op goed geluk aan de eerste buschauffeur vraag wanneer hij stopt bij een van drie haltes of hij naar Lidice gaat. Dat gaat hij en ik koop in de bus een kaartje.

We rijden door kleine saaie dorpjes en omdat het ook nog ‘ns zondagochtend is is er geen hond op straat. We zijn inmiddels het vliegveld gepasseerd en ik houd goed in de gaten wanneer ik eruit moet.

De rit duurt zo’n 30 minuten voordat ik alleen bij een betonnen bak die dienst doet als bushalte eruit ga. Ik zie een bordje “muzeum” staan en sjok die kant op. Het parkeerterrein is nagenoeg leeg en ik zie een nu dorre tuin waar in de zomer waarschijnlijk rozen o.i.d. groeien en bloeien. In de verte zie ik het museumgebouw staan wat net als de tuin en het parkeerterrein hoger zijn gelegen dan het grote park wat ik in de verte, in de vallei zie liggen.

Aan de andere kant van de weg ligt het nieuwe Lidice waar ik niet naartoe hoef. In het park zie ik verschillende monumenten staan en besluit eerst ‘ns daar te gaan kijken.

Het kindermonument

Het eerste monument is waarschijnlijk ook het meest indrukwekkend – het is als herinnering aan de kinderen van het dorp. Het is levensecht en angstaanjagend als je de achtergrond weet.

Ik wandel over een klein bruggetje die over een beekje is gelegd en loop het hellende pad omhoog – dit moet zo’n beetje de hoofdstraat van het dorp zijn geweest meen ik. Iets hoger kom ik op een plateau waar nog wat betonnen fundamenten te zien zijn – hier heeft de kerk en daarnaast de school gestaan van het dorp.

Er staan wat bordjes maar de informatie is minimaal – je zult echt het museum in moeten. Ik wandel helemaal door aan het einde van het “park” waar de begraafplaats is gelegen.

Het ene gedeelte is ommuurd terwijl andere, zeer simpele graven met koolplanten zijn volgepland. Geen idee wat daar de bedoeling achter ligt maar speciaal is het wel. Helemaal achter de begraafplaats en een kleine asfaltweg heb je een goed uitzicht over het vroegere dorp en het meer aan je linkerhand.

Je moet een goed inbeeldingsvermogen hebben om hier een dorp met een kerk en 500 huizen te zien. Nu loop ik via de andere kant helemaal terug naar het museum waar ik een plastic stencilmap met Engelse tekst in m’n handen krijg geschoven maar eerst moet ik even meelopen naar de filmzaal. Daar wordt een 20 minuut durende film over het leven in Lidice laten zien en alles over de aanslag op Heydrich en de gevolgen daarvan.

Het museum is donker, wel speciaal maar mist naar mijn weten echt details van de aanval – ik herinner mij Oradour sur Glane in Frankrijk waar elke minuut exact wordt verteld wat er gebeurt – dat mis ik hier een beetje. Ik heb zelfs moeite om de tekst op de muren hier te lezen vanwege de duisternis. De beelden zijn wel uniek met Heydrich en de “slachting in het dorp” als gruwelijk hoogtepunt.

Artikel het marteldorp Lidice geplaatst in December 2022:

De slachting van Lidice:

Op 4 juni 1942 stierf de voormalige Reichsprotektor van Bohemen/Moravië (Tsjechie) Reinhard Heydrich aan z’n verwondingen die hij acht dagen eerder opliep bij een aanslag op z’n leven in de buitenwijken in Praag. Een woedende Hitler beval Kurt Daluege, Heydrichs vervanger, om Bohemen door bloed te waden en de moordenaars te vinden.

De Duitsers begonnen met een omvangrijke wraakactie tegen de Tsjechische burgerbevolking. Een van de represaille maatregelen viel op het dorpje Lidice even buiten Praag waar twee schutters vandaan zouden komen. Op 10 Juni werden het dorpje (er was sprake dat twee van de schutters uit het dorp afkomstig waren) omsingeld door Duitse veiligheidspolitie en werden alle vluchtwegen afgesloten.

De nazi's kozen het dorp, omdat het bekend was dat de bewoners de Duitse bezetting vijandig gezind waren en omdat ze vermoedden dat in Lidice lokale partizanen verborgen zaten. Ook werd gesuggereerd dat twee schutters afkomstig waren uit het dorp. De gehele bevolking werd uit hun huizen gejaagd en verzameld. Alle mannen ouder dan 15 werden in een schuur opgesloten en de volgende dag neergeschoten.

Negentien andere mannen die op dat ogenblik in een mijn aan het werken waren en 7 vrouwen werden naar Praag gestuurd, waar ook zij werden neergeschoten. De overgebleven vrouwen werden naar het concentratiekamp Ravensbruck getransporteerd, alwaar een kwart van hen stierf door uitputting of in de gaskamers. De kinderen werden naar een concentratiekamp in de Gneisenaustraat in Lodz (huidig Polen), alwaar ze volgens raskenmerken werden gesorteerd.

Deportatie

Degenen die aan de Arische kenmerken voldeden gingen naar Duitsland (na de oorlog kwamen de meesten van hen terug), de rest werd vergast in Chelmno. Alle goederen, voorraden, dieren, geld en sieraden werden in beslag genomen en het dorp, de oude kerk en het dorpskerkhof werden daarop platgebrand, verwoest of opgeblazen. De grond waarop het dorp had gestaan werd omgeploegd en genivelleerd met bulldozers en er werden zelfs lijken uit zerken gehaald om alles te doen vergeten. Een originele film, gemaakt door een Duitse soldaat, is bewaard gebleven.

Tezamen werden 340 mensen uit Lidice uit wraak vermoord door de nazi's (192 mannen, 60 vrouwen en 88 kinderen).Het totale aantal slachtoffers van de wraakacties wordt op 1300 geschat. Dit cijfer is inclusief verzetsstrijders, hun sympathisanten en willekeurige slachtoffers, zoals de bewoners van Lidice.

De nazi’s gebruikten de vernietiging van het dorp trots als propaganda zoals ze niet eerder hadden gedaan met eerdere vernietiging van dorpen in Europa. In Engeland werd het bericht opgepikt en de Britten gebruikten het op hun beurt in hun propaganda wat weer door andere luisteraars werd gehoord.

Charme-offensief

Direct na de verwoesting van het dorp werden wereldwijd acties ondernomen om de naam Lidice vooral niet te vergeten. Namen van dorpen en steden werden omgedoopt, het werd een meisjesnaam en er werden liedjes met de naam opgenomen en films. Na de oorlog werd het dorp Lidice herbouwt een paar honderd meter verderop.

Op de plek waar het oorspronkelijke dorp stond staan nu gedenktekens en een museum ter nagedachtenis aan de 340 slachtoffers.

>> Lees hier over model concentratiekamp Theresienstadt.

Lidice-kindermonument-Tsjechië-vallei-martelaarsdorp-Heydrich-slachting-fundament

kunst

Als ik het pand wil verlaten attenderen de twee dames mij erop dat ik ook nog even naar de galerie moet lopen in het nieuwe dorp. Ik kom er niet helemaal achter wat daar nog te zien is maar het schijnt maar een minuut of wat lopen te zijn.

De straat van het nieuwe dorp waar ik doorheen loop is eng stil – de weg is door tweeën gehakt door een groen middenstuk met (nu) kale bomen en er is niemand op straat. Helemaal aan het einde staat het galerie gebouw – groot en geel en ik doe voorzichtig de deur open.

Ik zie allemaal moderne kunst staan en het blijkt dat deze “gratis” zijn aangeboden door tientallen kunstenaars wereldwijd. Ik zie wederom een stuk film op een tv maar kom eigenlijk alleen voor de film over de verwoesting van het dorp hoe lullig dat ook klinkt.

Boven krijg ik als enige in een filmzaal wederom een film van 18 minuten te zien over het dorp en de aanslag.

Aan de rand van de weg waar ik vanochtend ben uitgestapt hoef ik niet al te lang te wachten op de bus die mij weer terugbrengt waar ik vanochtend ben opgestapt, Praag. Met een tweede en nu even laatste dagtrip naar een gruweldorp (de eerste was Theresienstadt) is het bijna tijd om naar m’n camping te gaan en “uit te rusten”.

lidice - tips & advies (2014)

Praag – Lidice: vanaf station “Dejvicka” (te bereiken via de groene metrolijn) kun je een bus nemen (elke 20 minuten) naar het dorp Lidice” (duur zo’n 20 a 30 minuten) – er zijn bussen die direct gaan – andere gaan langs talloze stops. Ik heb 33 CZK voor een ticket betaald en had bus A22 richting de stad Kladno.

Je stapt uit bij de weg en ziet direct het museum en het park liggen. Even verderop (op de rechte weg in het dorp) is de galerie. Het kan niet missen.