Reinhard Heydrich

Met vijftien jaar sloot hij zich aan bij het extreemrechtse vrijkorps ‘Maercker” om later met zeer goede schoolcijfers aan te kloppen bij de marine in “Kiel” om z’n droom – admiraal te worden – te verwezenlijken. Tijdens z’n opleiding in de haven bleef Heydrich een “einzelgänger” en was al snel het mikpunt van vrijwel alle "kameraden".

Desondanks dacht Heydrich er niet over om zijn droom op te geven. Als hij zich neerslachtig voelde, trok hij zich met zijn viool terug op het voordek. Op de kruiser “Berlin” trok hij daarmee de aandacht van luitenant-ter-zee eerste klasse Wilhelm Canaris, de latere bevelhebber van de “Abwehr”.  

Politiek gezien zaten beide mannen op dezelfde golflengte en Heydrich werd ook geregeld uitgenodigd voor muziekavonden voor Canaris en diens vrouw thuis in Kiel. Tijdens hun ontmoetingen spraken ze onder meer over de oorzaken van de Duitse nederlaag in de Eerste Wereldoorlog, over de middelen om een nieuw, sterk Duitsland te creëren, over imperialistische ambities en hun gemeenschappelijke haat jegens de Franse bezetter van het “Ruhrgebied”.

Mede door de gesprekken met Canaris besloot Heydrich om zich tot officier bij de inlichtingendienst te scholen. Hij leerde de nieuwe technieken van de draadloze communicatie en afluister- en coderingsmethoden kennen. Toen hij een meisje leerde kennen en door vriendjespolitiek ter verantwoording werd geroepen door vrienden van admiraal “Reader” bleef hij arrogant en gaf hij niet in – hij werd direct ontslagen bij de marine.

Na verschillende tevergeefs pogingen om een nieuwe baan te vinden vond hij onderdak bij de NSDAP waar hij werd ingedeeld bij het elitekorps van de partij, de toen nog bescheiden SS. Na Hitlers machtsovername in 1933 werd Heydrich plaatsvervangend hoofd van de Beierse politie.

Aan de zijde van Reichsführer-SS, Heinrich Himmler, maakte Heydrich opnieuw carrière. Hij kreeg de leiding over de Sicherheitsdienst (SD), de geheime dienst van de partij en de Gestapo. Tussen Heydrich en zijn chef ontstond een merkwaardige band.

Beide mannen bestreden elkaar om de macht, maar konden ook niet zonder elkaar. Heydrich gold als het prototype van het Arische ras, groot, sportief en blond. Eigenschappen die geen van alle op Himmler van toepassing waren.

De SS-chef had dan weer eigen dossiers over zijn alter ego die hem in bedwang moesten houden. Het sinistere duo zou snel uit de schaduw treden van de machtige Sturmabteilung (SA). Samen zaten ze achter de 'Nacht van de Lange Messen', de nacht waarin de hoogste leiders van de SA werden vermoord. Voortaan maakte de SS de dienst uit in nazi-Duitsland. Na de machtsovername door Hitler, groeide ook de macht van Heydrich.

Alle geheime diensten werden samengevoegd in het Reichssicherheitshauptamt (RSHA), waarvan Heydrich leider werd.

Met het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog nam de invloed van Heydrich verder toe. Zijn geheime diensten waren nu in heel Europa actief. Niet alleen tegenstanders van het regime werden bespied, afgeluisterd en geschaduwd.

Heydrich hield zelfs van de hoogste partijbonzen een dossier bij en werd door velen gevreesd. Sinds de machtsovername was er onder toeziend oog van de SS en Heydrich een 'euthanasieprogramma' opgezet. Gehandicapten, zwakzinnigen en alcoholisten werden gezien als minderwaardig en vermoord.

Deze operatie werd Aktion T4 genoemd. Tegen de Joden werden enkele bloedige pogroms ondernomen en het werd hen praktisch onmogelijk gemaakt in de openbaarheid te komen. Na de invasie van Polen werden de Joden er bijeengedreven in getto's.

Bij het binnenvallen van de Sovjet-Unie in 1941 trokken achter het Duitse leger de zogenaamde “Einsatzgruppen” mee; eenheden die achter het front voor de nazi's ongewenste elementen vermoordden. Op 20 januari 1942 kwamen in Berlijn Duitse hoge ambtenaren bij elkaar, Heydrich was voorzitter van deze Wannseeconferentie met als onderwerp de verfijning van de systematische uitroeiing van alle Joden in Europa. Voortaan gaf Heydrich leiding aan een georganiseerde massamoord.  

Functie breidt zich uit

In datzelfde jaar werd hij ook plaatsvervangend Reichsprotektor van Bohemen en Moravië waar hij de aartsconservatief Konstantin von Neurath verving. Aangezien door de toenemende demonstraties, sabotage-acties en stakingen de productiviteit van de oorlogsindustrie af begon te nemen in de fabrieken greep Hitler in om een harde man daar neer te zetten. Alhoewel Heydrich geen ervaring had met politiek mocht hij proberen het Protectoraat weer op de rit te krijgen. Hij ging wonen in de Praagse burcht in September 1941.

Zijn optreden tegen het Tsjechische verzet was meedogenloos, massa-executies waren aan de orde van de dag. Zo goed als het gehele verzet, die hadden zich verzameld in de “UVOD” partij, werd onderuit gehaald. Praag zou net als Wenen en Berlijn als eerste aan de beurt zijn om de stad Jodenvrij te maken en dit kon je wel aan Heydrich overlaten die hartstochtelijk zich op deze taak wierp.

Na een grondig onderzoek was Heydrich erover eens dat de helft van de Tsjechen gegermaniseerd konden worden terwijl de andere helft hervestigd zouden moeten ergens in Oost Europa.

Het protectoraat zou als onderdeel van het grote Germaanse Rijk moeten dienen zoals dat ook in het verleden het geval was. Heydrich werd door de geallieerden bestempeld als een 'bijzonder gevaarlijk man', die koste wat het kost geliquideerd moest worden. De Tsjechen noemden hem de “beul of slager van Praag”, “het blonde beest” en Hitler noemde hem liefkozend “de man met het ijzeren hart”.

Voor Heydrich lonkte immers weer een nieuwe post: hij zou naar Frankrijk gestuurd worden om het verzet daar in de kiem te smoren. De door Rudolf Hrubec  getrainde Tsjechische soldaten, Jan Kubiš en Jozef Gabčík, die via SOE (Special Operations Executive) vanuit Engeland waren uitgezonden, kregen in Operatie Anthropoid de opdracht om Heydrich te vermoorden.

De speciale operaties-cel (SOE) van het Verenigd Koninkrijk trainde het personeel en deed de planning. Als Hitlers gedoodverfde opvolger was Heydrich een van de belangrijkste nazi-kopstukken. Zijn dood zou een enorm verlies en een gedegen psychologische opdoffer zijn. 

Zeven soldaten van het Tsjech-Slowaakse leger-in-ballingschap, waaronder de latere uitvoerders Jozef Gabčík en Jan Kubiš, werden door de RAF op 28 december 1941 boven Tsjechië gedropt.

In Praag konden de leden van de groep op de steun van verscheidene families en verzetsgroepen rekenen bij het maken van plannen voor het ombrengen van Heydrich. Een eerste plan, om Heydrich aan boord van een trein om te brengen, bleek niet haalbaar.

Daarna probeerde de groep Heydrich tot stoppen te brengen op een weg in een bos, waar Heydrich zou passeren op weg naar zijn werk (hij was inmiddels verhuisd – om z’n vrouw Lina goed te stemmen – naar een grote villa buiten de stad). Ze legden een kabel over de weg om hem de weg te versperren, en wachtten. Toen Heydrich na verscheidene uren nog steeds niet was langsgekomen, werd de actie afgeblazen.

Het derde plan was om hem in Praag te vermoorden.

Op 27 mei 1942 reed Heydrich, zoals elke dag, van zijn huis in Panenské Břežany naar zijn werk in de Praagse burcht zonder enige politie escorte. Hij meende niets te vrezen te hebben van het Tsjechisch verzet en liet zich graag in z’n cabriolet door Praag rijden, waarbij hij wel een kogelwerend vest droeg.

Hij zou die dag naar Berlijn vliegen om zijn nieuwe plannen voor de uitroeiing van een groot deel van het "Slavische ras" met Hitler te bespreken. Twee  Tsjechische ex-soldaten waren na hun opleiding in het Verenigd Koninkrijk in december 1941 in Tsjechoslowakije geparachuteerd als deel van operatie Anthropoid.

Gabcik en Kubis stonden langs de weg in een bocht bij een bushalte opgesteld in de Praagse buitenwijk “Liben” waar Heydrich elke dag langsreed. Toen Heydrichs Mercedes-Benz cabriolet naderbij kwam, sprong Gabčík voor de auto en probeerde te schieten. Zijn stengun blokkeerde echter. Heydrichs chauffeur, SS-Oberscharführer Klein, stopte de auto en schoot op Gabčík maar miste. Kubiš wierp een aangepaste antitankgranaat tegen het voertuig, vlak bij het rechter achterwiel.

De granaat ontplofte en de scherven gingen dwars door de carrosserie en de bekleding, en verwondden uiteindelijk Heydrich. Heydrich probeerde nog te schieten maar zakte in elkaar. Klein rende in zijn eentje Gabčík achterna, maar werd bij deze achtervolging in zijn been geraakt door revolverschoten die Gabčík afvuurde.

In het licht van de geruchten dat Heydrich de enige man was waarop Himmler jaloers was, en één van de weinigen die hij vreesde, wordt gespeculeerd over de werkelijke intenties van Himmler’s lijfarts.

Volgens een andere theorie zou de granaat door Britse bio-wapens experts zijn behandeld met botuline, een neurotoxine. Peniciline zou hem gered kunnen hebben, maar de productie van dat medicijn was in die tijd geheel in handen van de geallieerden. 

De nazi's waren gewend om van begrafenissen grote pompeuze plechtigheden te maken maar dit zou de grootste ooit worden tijdens de oorlog. En aangezien Heydrich een van de belangrijkste nazi-kopstukken was werden er twee grote begrafenisplechtigheden gehouden. De eerste was in Praag, de weg naar het kasteel afgelijnd met duizenden SS'ers met toortsen. De tweede, in Berlijn, werd bijgewoond door alle nazi-leiders, inbegrepen Hitler zelf.

Z’n vrouw Lina kon het niet aan en was niet aanwezig. Dit werd een staatsbegrafenis; de plechtigheid werd uitgebreid gefilmd en in de bioscoopjournaal getoond. De Duitse posterijen drukten postzegels met Heydrich's portret en aan de gasten bij de herdenkingsplechtigheid werden speciale vellen (Heydrichblok) met een zegel op gelig kunstdrukpapier aangeboden.

De overledene werd postuum onderscheiden met de hoogste Duitse onderscheiding, de Duitse Orde. Heydrich werd begraven naast grote Duitse militaire strategen zoals “Moltke” op het Invalidekerkhof te Berlijn.

De wraak van de nazi's voor de moord op Heydrich was verschrikkelijk. Een woedende Hitler beval Kurt Daluege, Heydrichs vervanger, om Bohemen door bloed te waden en de moordenaars te vinden.

De Duitsers begonnen met een omvangrijke wraakactie tegen de Tsjechische burgerbevolking.  Zo werd op de avond na de begrafenis van Heydrich het Tsjechische dorpje Lidice uitgemoord, in de veronderstelling dat de schutters Gabčík en Kubiš daar vandaan kwamen of er iets mee te maken had.

Op 24 juni 1942 werd ook het dorp Ležáky omsingeld dat uit acht huizen bestond rond een molen; alle inwoners werden opgepakt daar zij de schutters geholpen zouden hebben met een bergplaats voor de radio apparatuur. Zo’n 500 SS-ers plunderden de huizen die zij vervolgens in brand stoken. De dertien kinderen uit Ležáky zijn naar Litzmannstadt (de toenmalige Duitse naam voor de Poolse stad Łódź) gestuurd.

Twee van de kinderen (met Arische raskenmerken) kwamen bij Duitse gezinnen terecht om "gegermaniseerd" te worden en keerden na de oorlog terug. De overige kinderen kwamen om het leven in het vernietigingskamp Chełmno. Ze werden daar samen met de kinderen van Lidice in de zomer van 1942 vergast. Voor Kerstmis 1943 werden de resten van Ležáky nog met de grond gelijk gemaakt. In tegenstelling tot Lidice werd Ležáky na de oorlog niet heropgebouwd, enkel een monument herinnert aan de tragedie. 

Hoewel Hitler de onmiddellijke executie van 10.000 Tsjechen beval, werd het plan aangepast om het Tsjechische verzet volledig uit te roeien. Tsjechië was van groot belang voor de Duitse militaire oorlogsmachine, en door moordacties op grote schaal zou een gebrek aan arbeidskrachten kunnen ontstaan.  Tussen 28 mei en 9 juni 1942 alleen al werden bijna 1800 doodvonnissen uitgesproken door de Duitse krijgsraad.

Het vonnis werd ogenblikkelijk uitgevoerd.