Slag om Moskou (operatie Taifoen) - 1941

“Unternehmen Taifun” of Operatie Taifoen was de naam van het plan van de Duitse legerleiding voor de bezetting van Moskou, de hoofdstad van de Sovjet-Unie.

Het uiteindelijke plan dateert van eind augustus 1941. De operatie was een onderdeel van Operatie Barbarossa en werd net als die laatste reeds lang voor de uitvoering gepland.

Het plan omvatte tot in detail de bewegingen van de troepen en de data waarop manoeuvres moesten zijn uitgevoerd. In dit originele plan van “Operatie Barbarossa” zou Moskou exact 5 weken na de invasie van de Sovjet-Unie, die op 22 juni 1941 begon, in Duitse handen vallen.

Daarvoor moesten de troepen de stad begin augustus bereiken. Men verwachtte dat door de val van Moskou, en de daarmee samenhangende ineenstorting van de Sovjet bevelsstructuur en bevoorrading (Moskou was het centrale spoorwegknooppunt van het land) de Duitse troepen binnen een week de strategische vrijheid zouden winnen om het volledige Europese deel van Rusland in korte tijd te bezetten.

Het falen van Operatie Taifun was bijna volledig te wijten aan de te trage uitvoering. Volgens de planning moest Moskou begin augustus ingenomen zijn.

Dat is lang voor de strenge Russische winter begint. In werkelijkheid werd het leger opgehouden door factoren die Hitler en de Duitse legerleiding niet hadden (willen) voorzien.

Daarbij waren onder andere bevoorradingsproblemen en verzet van de lokale bevolking. Verder was de Blitzkrieg- tactiek weinig effectief tegen een land dat 40 keer groter was dan Groot-Brittannië en Frankrijk. De troepen moesten 960km afleggen van de grens tot aan Moskou en het front was soms meer dan 1600km lang. Men had de omvang van het Rode Leger na primaire mobilisatie voor de helft te klein ingeschat.

Daardoor kwam het als een verrassing dat nieuwe legers de plaats innamen van de vernietigde grenslegers. Het Duitse offensief moest tot begin september worden uitgesteld om nieuwe voorraden naar het front te brengen. Toen nam Hitler echter het besluit dat Legergroep Midden eerst Legergroep Zuid moest helpen Kiev te veroveren in plaats van Moskou meteen aan te vallen.

Hij vond het economisch-strategische belang van de Oekraïne groter dan het politieke en operationele belang van Moskou. Dit kostte weer een maand.

Begin oktober werd de aanval op Moskou dan eindelijk ingezet. De Duitsers zetten 3 legers in, 3 panzergroepen met in totaal zo’n 1.250.000 soldaten bestaande uit 78 divisies o.l.v. veldmaarschalk “Von Bock” van legergroep Midden.

De Duitsers bombardeerden de hoofdstad maar aangezien zij de vliegtuigen nodig hadden om de grondtroepen bij te staan stond het in geen contrast met bijvoorbeeld de aanvallen op London.

Zo waren er tussen 22 Juli en 17 Augustus 1942 zo’n 17 luchtaanvallen al lag de nadruk op November toen de Duitsers echt dichtbij Moskou waren. Er was veel afweergeschut (FlaK), zoeklichten, de Russen hadden veel vliegtuigen over en konden er veel meer inroepen (Stalingrad en Sebastopol moesten het daarom bekopen) en de Duitsers hadden hun vliegtuigen nodig om grondtroepen te verdedigen en stellingen aan te vallen.

Daarnaast lagen de vliegvelden veel verder weg en waren deze niet zo goed. Ook was aanvoer van bommen en andere materialen veel minder vanwege de gigantische afstand naar Moskou. Het Kremlin was ingepakt, de muren overgeschilderd (zodat ze leken op appartementenblokken), delen waren aangebouwd met hout, er lagen vlotten in de Moskou rivier maar desondanks wisten de Duitse piloten snel de strategische plekken te vinden.

Het zou de grootste slag worden die ooit werd gehouden waar zo’n 7 miljoen soldaten werden ingeschakeld (in Stalingrad 4 miljoen).

Het was 12 Oktober geworden en de nazi’s stonden niet verder dan 90 kilometer voor Moskou. In de middag van 13 Oktober 1941 vlogen Duitse vliegtuigen boven het oude slagveld van Borodino.

Deze was cruciaal geweest toen Napoleon met z’n “Grand Armee” hier een slag moest uitvechten voordat hij kon oprukken naar hoofdstad Moskou.

Alsof de geschiedenis herhaalde werd hier vier dagen later wederom een slag uitgevochten tussen Europese troepen enerzijds en Russische soldaten anderzijds. De Duitsers zouden het terrein innemen waarbij schade werd geleden aan het klooster alhier en het museum. 

Defensieve stellingen

Stalin bleef in de stad en zo’n half miljoen burgers werden nu als dwangarbeider ingezet voor het bouwen van defensieve stellingen overal in de stad. Burgers die probeerden de stad te ontvluchten werden gearresteerd of neergeschoten maar velen probeerden de stad uit te komen.

Er was geen gas en elektra meer aangezien de Duitsers alle gebieden waaruit dit afkomstig was bezet hield, watertoevoer stokte, vee kwam door de straten van Moskou uit het westen en ging richting Oosten terwijl de Russen hun mening begonnen bij te stellen na het horen van gruwelverhalen zoals uit Berdichev (nu Oekraïne).

Paniek brak uit rond 15 en 16 Oktober toen Stalin beval zo’n 1000 fabrieken te ondermijnen en het samenstellen van “partizanengroepen” die in de hoofdstad zouden blijven als het bezet werd. De sneeuw kwam als zwart uit de hemel door de verbranding van miljoenen stukken papier en nabij “Kuibyshev” werd begonnen aan een nieuwe geheime bunker voor Stalin (deze is nooit gebruikt). Stalin zou twee nachten in het metrostation “Tsjistye Proedy” slapen omdat er geen bunker of schuilkelder was gebouwd.

Op 18 Oktober besloot de dictator na veel gepeins dat hij Moskou niet zonder slag of stoot zou opgeven. Rond 19 Oktober werd het leven in Moskou weer een beetje normaal – Stalin had besloten de stad niet te evacueren, “Koejbysjev” zou niet de hoofdstad worden,  en beval dat winkels open moesten gaan, de tram rijden, gas, licht, water werden aangesloten en politie patrouilleerde op de straten voor zwarte handel en andere duistere praktijken zoals het plunderen van winkels.

Maar het was al te laat voor een Duitse overwinning. Zoals altijd daalden midden oktober de temperaturen. De gebruikelijke hevige regenval, het water waarvan niet meer zou verdampen, zorgde ervoor dat het grotendeels onverharde wegennet in één grote modderbaan veranderde.

De bevoorrading viel vrijwel stil en het Duitse offensief stokte een honderd kilometer voor Moskou.

Ondanks dit was de dreiging voor de hoofdstad nog lang niet weg en kwamen begin November toch de drie defensieve stadslinies klaar; de buitenste treinring, de tuinring en de boulevardring. Op 7 November, de 20ste verjaardag van de Revolutie besloot Stalin ondanks het gevaar van een zware Duitse luchtaanval de parade op het Rode Plein te laten doorgaan.

Tekort aan winterkleding

De modder bevroor toen de eerste vorst half November inviel – ondanks het feit dat de tanks weer konden rijden ontstonden nieuwe problemen – een groot tekort aan winterkleding voor de Duitse soldaten, wapens en materiaal dat het niet meer doet vanwege de extreme kou en het feit dat de soldaten aan het einde van hun Latijn zijn. Op 15 November starten de Duitsers een nieuwe aanval via het noorden en zuiden van Moskou – met meer tanks en soldaten dan de Russen hebben de Duitsers zwaar moeten inleveren op de luchtmacht – het Rode leger (luchtmacht) heeft nu meer vliegtuigen dan de Luftwaffe.

De Russen hebben geleerd van hun fouten in de Winteroorlog in Finland en hebben witte camouflage winterkleding, ski’s en hun tanks en nieuwe wapens hebben geen moeite met de kou; daarnaast zijn nieuwe ervaren troepen uit het Oosten gekomen om hun kameraden bij te staan. Toch heeft de Duitse aanval succes; de Istra rivier en het Wolga reservoir, de laatste naturele barrières voor Moskou worden ingenomen en de nazi’s hebben bruggenhoofden aan de andere zijde van het Moskou-Wolga kanaal.

Als verste punt nemen zij “Krasnaya Polyana” in maar de aanval stokt nu echt.

Ondertussen was de situatie van het Rode Leger echter sterk verbeterd – er was namelijk een ding waar de Sovjets meester in waren en dat was het snel en efficiënt vervoeren van duizenden burgers, soldaten in dit geval van een plek naar de andere.

Geleerd door o.a. het deporteren van hele bevolkingsgroepen kwam dit goed van pas voor het vervoeren van goederen en soldaten naar het front.

Op 5 December ging het Rode Leger over tot het offensief. Generaal Georgi Zjoekov stuurde duizenden soldaten op de nauwelijks ingegraven Duitse linies af. In plaats van terug te trekken beval Hitler zijn troepen om stand te houden. Het Duitse leger werd echter al snel versnipperd en moest zich terugtrekken zonder dat ze één voet in de stad hadden gezet. De operatie kwam ten einde.

In plaats van een eclatante overwinning, werd Operatie Taifun de beslissende Duitse nederlaag in de oorlog: men zou zich nooit meer van de geleden verliezen herstellen, de wapenindustrie was niet ingericht op een langdurige oorlog en toen die maand ook aan de Verenigde Staten de oorlog verklaard werd, was de strategische situatie van Duitsland hopeloos geworden.

Op 14 December werden de explosieven weggehaald bij de Russische fabrieken in Moskou en werd er gestopt met het aanleggen van defensieve werken in en rond de hoofdstad.