Zigeuners (Roma en Sinti)

Over de naam en oorsprong van “zigeuners” gaan verschillende verhalen de ronde; omdat de geschreven bronnen over deze zeer schaars zijn is nog steeds veel onduidelijk. Men is het erover eens dat het oervolk van de “roma’ leefde in Noordwest India en wellicht onvrijwillig richting Europa is gekomen via Turkije.  

Men is het erover oneens wanneer dit had moeten zijn – gesproken wordt over een periode tussen de jaren 500 en 1000. De groepen trokken naar het Westen en verdienden hun geld met handel, diverse ambachten en vermaak met muziek en dans. 

Het waren vaak kundige vaklieden, stammend uit lage kasten, de onaanraakbare, met specialisaties zoals metaalbewerking en paardentemmerij. In Europa aangekomen, zeker niet onbemiddeld, vestigden zij zich eerst in de Balkan om zich daarna over heel Europa te verspreiden. Hun gemeenschappelijke taal is verwant aan het Sanskriet en het Hindi. De aanwezigheid van veel Griekse elementen in de Roma-taal is te verklaren uit het feit dat de Roma later enkele eeuwen in het Byzantijnse Rijk hebben verbleven waar Grieks de overheersende taal was.  

De nazi's en de Neurenberger wetten: 

Rond het jaar 1400 begon de stigmatisering van deze groepen zigeuners, die door de kerk en overheid als heidenen werden beschouwd. Recent onderzoek heeft aangetoond dat pas na deze periode hun welvaart enorm afnam (en nooit meer is toegenomen).

De nazi’s introduceerden in 1935 de Neurenberger wetten die bepaalden dat de zigeuners tezamen met de communisten, joden, homoseksuelen, Jehova’s en de mindervaliden officieel als tweederangs burgers (lees: ongewenst) werden beschouwd. Volgens hen waren de Roma asociaal en crimineel en verloren al snel hun stemrecht en huwelijken tussen zigeuners en “ariërs” werd verboden.

En al kwam de vervolging van de Roma (wat de volgende stap bleek te zijn) iets later op gang dan die op de Joden toch zijn zij vrijwel identiek. Zij werden eerst in getto’s geplaatst waarna ze, als ze dit overleefden, naar concentratie- of vernietigingskampen werden vervoerd waarna ze vernietigd werden. Daar werd een zwarte “Z” op hun linkerarm getatoeëerd en droegen zij op hun kleding een zwarte driehoek die stond voor “asocialen”. 

Het doel was hetzelfde als de joden – vernietiging van een volk of ras. De holocaust op de zigeuners wordt ook wel aangeduid met het “Roma” woord Porajmos wat “verslinding’ betekent. Himmler zou op 16 December 1942 bevelen dat iedereen (mensen die een groot deel “Roma” waren) naar de kampen moesten – dit resulteerde in eind 42 en 1943 in Operatie “Rheinhard” waar voor het eerst begonnen werd met de grootschalige vernietiging van de zigeuners – vooral in Auschwitz-Birkenau.

Zigeunervervolging

De zigeunervervolging is nog steeds een slecht onderzocht fenomeen, zeker in vergelijking met de vervolging van de Joden in de Tweede Wereldoorlog.

Als redenen hiervoor worden genoemd dat de betrokken volken zelf weinig historisch besef zouden hebben en weinig geïnteresseerd zouden zijn in hun eigen geschiedenis.

Ook het analfabetisme onder hen en de heersende vooroordelen worden als oorzaak genoemd. Omdat de Roma in vergelijking met de Joden veel slechter georganiseerd waren, en in veel landen er voor de Tweede Wereldoorlog geen registratie van de Roma en Sinti was, is onbekend hoeveel er zijn omgekomen. Schattingen lopen uiteen van 200.000 tot 2.000.000. Als betrouwbaarste schatting wordt een aantal tussen 400.000 en 500.000 genoemd.

Tegenwoordig is er geleidelijk meer aandacht gekomen voor wat de Roma is overkomen. Zij hebben na de oorlog slechts weinig de publiciteit gezocht. Wat ook meespeelt is dat bij de Roma verhalen van vroeger vooral doorverteld worden en niet worden opgeschreven. Het bekendste Nederlandse slachtoffer is het Sinti-meisje Settela Steinbach.

Tijdens een van de deportaties werd zij in de trein op weg naar Auschwitz gefilmd: een meisje met een hoofddoek, dat tussen de deuren van een vertrekkende goederenwagon naar een spelend hondje kijkt. Dit beeld was in documentaires lange tijd een icoon van de deportaties van Joden uit Nederland. In 1994 kwam men achter haar werkelijke identiteit.

M.b.t religie zou je kunnen zeggen dat over het algemeen gezegd kan worden dat de dominante religie van de Roma is degene van het land of regio waar zij verblijven. Al nemen zij niet alle gebruiken over en houden zij ook vast aan enkele van hun eigen gewoonten en gebruiken. Daarbij denkend aan het belangrijke aspect van het bovennatuurlijke.

Afkomstig uit India

Veel van deze gebruiken kennen hun oorsprong in India en behoren ook tot het geloof van de Hindoes. In veel landen hebben de Roma hun eigen kerken opgericht, met eigen gebruiken maar vaak wel behorend tot het christendom. Er bestaat niet één Romakerk.

Vaak hebben ze zich bij bestaande kerken gevoegd. Zo zijn er in Roemenië en Chili groepen die zich bij de zevendedagsadventisten hebben gevoegd. Een van de dingen waarmee wij “zigeuners” nog steeds associëren is het bieden van volksvermaak om aan de kost te komen.

Een stereotiep voorbeeld is de oude vrouw die op de kermis als waarzegster met een kristallen bol optreedt. Ook het hand- en kaartlezen wordt veel uitgevoerd. Een ander stereotype is dat van de zigeuner als virtuoos en bevlogen muzikant, viool of gitaar spelend in een zigeunerorkest. Heel wat Roma-muzikanten hebben via deze weg nationale of internationale roem verworven. Zo wordt Django Reinhardt als een van de beste jazzgitaristen beschouwd. 

Het gezin

Bij de Roma speelt het gezin een grote rol. De oudere generatie geniet respect en heeft autoriteit. De gemeenschap is gebaseerd op een verplichte solidariteit. Roma hechten traditioneel weinig waarde aan onderwijs. Hun taal, het Romani, is een spreektaal zonder schriftelijke traditie. Lezen en schrijven worden daarom niet belangrijk geacht. Nog altijd is het schoolverzuim onder Roma bijzonder hoog. Zij nemen nauwelijks deel aan het middelbaar onderwijs. De scholingsgraad onder de Roma is dan ook zeer laag.

Er zijn veel tradities en rituelen rondom geboorte, huwelijk en overlijden. Meisjes worden veelal op jonge leeftijd uitgehuwelijkt, waar soms een bruidsschat tegenover staat. Seks voor het huwelijk is streng verboden. Trouwen buiten de eigen gemeenschap wordt ontmoedigd. Omdat de Roma aan hun eigen cultuur en traditie vasthouden verloopt hun integratie veelal moeizaam. Over het algemeen is er een groot groepsgevoel en isoleert men zich als groep van de samenleving.

Discriminatie (antiziganisme) van Roma komt nog voor, met name in  Roemenië, waar ze veruit het talrijkst zijn. Hier zouden nog zo’n 400.000 zigeuners wonen volgens officiële lezingen.

Anderen beweren dat er ca. 2 miljoen zigeuners in Roemenië wonen, maar dat de meeste in de Roemeense bevolking zijn opgenomen en zodoende niet meer als zigeuners te herkennen zijn.

Het nieuwe lidstaat en kandidaat-lid van de Europese Unie tracht dit schijnbaar te beteugelen, maar er blijven zich incidenten voordoen. Het land krijgt doorlopende kritiek op de racistisch genoemde houding van hun bevolking ten opzichte van de Roma.

De maatschappelijke positie van de Roma en Sinti is na de revolutie van 1989 alleen nog maar verslechterd. Met name de werkloosheid onder de Roma is gigantisch en worden als hoofdschuldigen beschouwd van de sterk gestegen misdaadcijfers. Cijfers die trouwens op geen enkele wijze onderbouwd kunnen worden. In april 2000 werd de eerste nationale Roma-bank geopend in Craiova.

Deze bank werd opgericht om het economische en sociale leven van de Roma te verbeteren. Acht landen hebben zich verenigd in het Decennium van de Roma, een initiatief dat gericht is op betere integratie van de Roma.