Antonio de Oliviera “Salazar”

Hoewel hij afkomstig was uit een arm gezin, kon de leergierige Salazar toch studeren en promoveerde hij in de rechtsgeleerdheid. In 1921 richtte hij de Katholieke Centrumpartij op en was hij gedurende korte tijd lid van de volksvertegenwoordiging. Eigenlijk zou hij priester worden. Het parlementaire stelsel bevredigde hem echter niet.

Hij werd hoogleraar en werd financieel expert. In 1926 werd hij door de militaire regering van generaals tot minister van Financiën benoemd om een einde te maken aan de slechte financiële toestand in Portugal. Na onenigheid met collega's en de weigering van de regering om hem volmachten te geven, trad hij af.

In april 1928, toen Portugal vrijwel bankroet was, werd hij opnieuw minister van Financiën, nu met volmachten (hij zou tot 1940 minister van Financiën blijven). Tijdens z’n functioneren namen de uitgaven van de overheid af, hij verhoogde de belastingen en de werkeloosheid nam af.

Portugal was inmiddels talloze malen verwisseld van regering en vroeg de nationalistische, zwaar Katholieke, autoriserende en repressieve Salazar om president te worden. Dit gebeurde in 1932.

Hij introduceerde een geheime politie (PIDE) die tegenstanders oppakten, martelden en opsloot. Stakingen werden verboden en propaganda, censuur en keihard optreden van de politie werden ingevoerd.  

Politieke ideologieën zoals liberalisme, socialisme, fascisme en het uit Spanje overgewaaide anarchistisch syndicalisme werden onderdrukt. Hetzelfde gold voor de communistische beweging.

De arbeiders en de werkgevers moesten in harmonie hun problemen oplossen in corporatistische vakorganisaties. In Portugal stonden de merendeels katholieke arbeiders ideologisch positief tegenover het corporatisme.

Tijdens de Spaanse Burgeroorlog (1936-1939) verleende Portugal diensten aan Franco. Na de overwinning van Franco sloten Spanje en Portugal het Iberisch Pact, dat de vrede in Zuidwest-Europa moest garanderen door neutraliteit, en dat de Portugees-Spaanse alliantie moest versterken.

Tijdens WWII bleef Salazar strikt neutraal maar speelde ook mee met twee kanten. Hij drong ook herhaaldelijk bij de Spaanse Falange aan op het behouden van de neutraliteit. Ondanks een zeker autoritair karakter van zijn regime, stond hij de westelijke Geallieerden toe om militaire bases in te richten op de Azoren.

Tijdens de oorlog bood Salazars Portugal gastvrijheid aan vervolgde joden en politieke vluchtelingen uit de gebieden bezet door de As-mogendheden; na de oorlog vluchtten overigens wel Kroatische en Duitse officieren via Lissabon naar Zuid-Amerika. Ook werd duidelijk dat Portugal zo’n 44 ton aan nazi goud had laten transfereren.  

Bondgenoot tegen het communisme

Salazar werd na de oorlog door de westerse landen gezien als een bondgenoot in de strijd tegen het communisme. De na de oorlog gehouden halfvrije verkiezingen werden door zijn Nationale Unie, de eenheidsbeweging van Portugal, gewonnen. Hoewel de V.S. na afloop van WW2 aanstuurden op algehele ontmanteling van de koloniale rijken van hun Europese partners, wist Portugal daar aanvankelijk aan te ontkomen.

In de jaren zestig ontstond namelijk een politiek vacuüm in Afrika. Het ene postkoloniale bewind na het andere kwam ten val, vaak met als gevolg een vergrote Russische invloed. Amerika was beducht dat Moskou heel Afrika, met al zijn natuurlijke rijkdommen zou gaan beheersen en ging in zee met onder andere Zuid-Afrika, alle apartheid ten spijt. De Portugese kolonies Angola en Mozambique waren zeer strategisch gelegen in dit krachtenveld en konden zeker op Zuid-Afrikaanse en - wat minder openlijk- op Amerikaanse steun rekenen.

Isolement

Door zijn kolonialisme raakte de regering van Salazar toch deels in een internationaal isolement terwijl de economie in de jaren 50 en 60 wel degelijk was gegroeid. De nog in de kinderschoenen staande Europese Gemeenschap moest niets van het ondemocratische en kolonialistische bewind hebben. Er was veel steun voor de bevrijdingsbewegingen, niet alleen uit het Oostblok voor bijvoorbeeld de MPLA van Agostinho Neto, maar ook door het Westen, via Mobutu Sese Seko in Zaïre, voor de FLNA van Holden Roberto.

De strijd tegen de opstandelingen in Afrika werd voor Portugal steeds moeilijker, waardoor ook de economie tot stilstand kwam. In 1961 werd Goa “bevrijd” terwijl ook guerrilla bewegingen vochten voor hun vrijheid in Angola, Guinea en Mozambique.

In 1968 werd de inmiddels zieke Salazar om gezondheidsredenen vervangen door Marcello Caetano, zonder dat hij daarvan op de hoogte werd gesteld. Hij werd in de waan gelaten nog steeds premier te zijn. Er kwam steeds meer door buitenlandse sociaaldemocratische partijen gesteund verzet tegen het regime van Salazar.

Er was ook een actieve Communistische Partij die bij latere verkiezingen een aanzienlijke aanhang bleek te hebben (10 %) en door het Oostblok gesteund werd. Portugal was een strategisch belangrijk NAVO-land en de Sovjet-Unie had er alle belang bij daar middels een revolutie een pro-Oostblok staat van te maken. Salazar bleef echter onverminderd populair onder met name de boeren en katholieke middenstand van Portugal.

Er was vanouds erkentelijkheid dat Salazar het land neutraal had weten te houden, maar wel groeiende onvrede over de oorlogen in Afrika waarin talrijke dienstplichtigen sneuvelden. In 1970, twee na z’n “aanval” zou hij komen te overlijden.  

Anjerrevolutie

Het door buitenlandse mogendheden gesteunde politiek verzet tegen de partij van Salazar leidde op 25 april 1974 - vier jaar na de dood van Salazar - tot de linkse Anjerrevolutie, die zonder bloedvergieten verliep. Tenslotte greep de Beweging der Strijdkrachten (MFA) in en begon er een onzekere periode van touwtrekken over de politieke toekomst van het land die een jaar duurde en eindigde in een democratisch bewind waarbij de sociaaldemocraten aan de macht kwamen.

Tijdens de Salazar periode bleek dat de meeste ongeletterden en het meeste aantal patiënten van tuberculose ooit in Portugal gemeten was. Vrouwen mochten nog steeds niet stemmen.

In maart 2007 werd Salazar tijdens de door de Portugese Radio en Televisie georganiseerde verkiezingen van de 'Grootste Portugees aller tijden' met 41,0% tot nummer één en winnaar gekozen.