Project Riese

Vanwege de steeds hevigere intensiviteit van Geallieerde bombardementen op Duitse steden, infrastructuur en fabrieken tijdens WWII gingen de nazi’s ondergronds.

Operatie Riese (reus) was de codenaam van een Duits bouwproject in de uilbergen van wat toen nog Duitsland was in de oorlogsjaren.

Silezië was een gebied van Duitsland dat nog in de beginjaren van de bouw nog niet in de zone lag die Geallieerde bommenwerpers konden halen. Deze complexen zouden gaan fungeren als ondergrondse schuilbunkers voor hooggeplaatsten alsmede voor bunkers voor fabrieken die veel onder vuur lagen.

In September 1943 startte de minister van oorlog en bewapening Albert Speer gesprekken met een andere senior manager van de organisatie Todt m.b.t. operatie “Riese” wat “reus” betekent. Resultaat was dat er een organisatie opgericht (SIC) om de bouw te beginnen. Twee maanden later, in November, werden de eerste kampen gebouwd waar de dwangarbeiders zouden komen te verblijven.

De veelal Joodse gevangenen afkomstig uit Auschwitz zouden vooral komen uit de Sovjet Unie en Polen maar ook wat krijgsgevangenen uit Italië. Opvallend is dat veel opstandelingen van de Warchau-opstand hier terecht zouden komen. De opgebrande werkers werden veelal teruggebracht naar Auschwitz al ze niet al waren omgekomen of omgebracht.

Lang hielden de meeste arbeiders het niet vol – het werk was zwaar, het voedsel en medicijnen ontoereikend en de terreur van de bewakers meedogenloos.

Tussen 1943 en 1945 werden in Laag-Silezie aan zeven ondergrondse complexen gebouwd die geen van allen afkwamen voor het einde van de oorlog. Wat de precieze functie zou moeten worden van de 7 ondergrondse complexen inclusief het kasteel van Ksiaz is onduidelijk. De documenten van de bouw, functie en doel zijn allen verloren gegaan.

Sommigen beweren dat het een hoofdkwartier van Hitler zou worden, andere zeggen een ondergrondse wapenfabriek. Aannemelijk is dat het kasteel als enig hoofdkwartier zou gaan fungeren terwijl de complexen als een netwerk aan elkaar verbonden zouden worden en zouden gaan dienen voor de oorlogsindustrie.

Geen van alle complexen waren klaar voor het einde van de oorlog en allen waren in een verschillende staat van gereedheid – alleen een klein percentage van de tunnels was versterkt met beton.

Tussen de bestaande treinstations en de bouwplaats werd een netwerk van wegen, bruggen en zelfs een smalle treinrails aangelegd. Gevangenen zouden bouwmaterialen moeten laden en lossen, bomen omhaken, het graven van (water)reservoirs en drainage kanalen.

Ook moesten even later de bergrotsen verwijderd worden door het gebruik van drilboren en explosieve. De gemaakte ruimte werd opgevuld met beton en staal. Het complexe werk werd gedaan door mijnspecialisten maar het “zware” werk werd overgelaten voor de gevangenen.  

De bouw ging tergend langzaam gezien de hardheid van rotsen in deze bergen. Meestal werden dit soort complexen gebouwd in zacht zandsteen al gaf dat niet de mogelijkheid tot het bouwen van gigantische ondergrondse open ruimtes alsmede volledige veiligheid voor de steeds hevig wordende bombardementen. Vanwege het onderbreken van de bouw door o.a. een tyfus epidemie besloot Hitler in April 1944, ontevreden over het behaalde resultaat tot dan toe, gevangenen uit concentratiekampen te halen om de bouw te versnellen.

Er werden dertien nieuwe kampen gebouwd sommige naast de tunnels; dit zouden sub-kampen worden van het grote en nabijgelegen Gross-RoBen kamp en Lutkemeyer werd commandant. De SS zouden de kampen bewaken. De nieuwe gevangenen waren allemaal Joden – ook uit Nederland.

Aangezien de frontlinie aan het einde van 1944 steeds dichterbij kwam werden de meeste kampen in Februari van het jaar erop geëvacueerd.

Sommigen bleven actief tot April 1945 waarvan een aantal gevangenen nog aanwezig waren in de barakken of zelfs in de tunnels toen het Rode Leger arriveerde in Mei 1945.

Operatie Riese werd verlaten toen het nog maar in het beginstadium van de bouw was aangeland; er werd maar 9 km tunnel uitgehakt. In totaal zouden zo’n 13.000 gevangenen aan het project waarvan iets minder dan de helft zou omkomen.