ALGEMENE INFORMATIE - Polen

* Bijgewerkt t/m 2016 - wijzigingen voorbehouden

Polen ligt in een overgangsgebied tussen het zeeklimaat van West-Europa en het landklimaat van Oost-Europa. Het klimaat is hierdoor wisselvallig en verschilt sterk per streek. In het westen en het noorden van Polen heerst een gematigd zeeklimaat door de invloed van Atlantische stromingen. In het oosten en zuiden is sprake van een landklimaat, met koude winters en warme zomers. De winters in Polen zijn erg streng in het oosten en zuiden van het land, terwijl ze in het noorden met Nederlandse en Belgische winters te vergelijken zijn. Ook de duur van de winter verschilt erg per gebied. Zo duurt de winter aan de kust zo´n 2,5 maand, in het Noordoosten bijna 4 maanden en in het Tatragebergte zelfs 6 maanden. De beste reistijd voor Polen is de periode van juni tot augustus. Gedurende deze periode stijgt de temperatuur in het hele land tot zo'n 22 graden. Alleen aan de kust bij Koszalin blijft het iets koeler en op de bergtoppen is het gemiddeld zo'n 9 graden. Het warmste gebied is het centraal gelegen gedeelte van Polen. Gemiddeld valt er in Polen 450 tot 700 millimeter neerslag. In het noorden van Polen regent het minder dan in Nederland en België, in het westen en in de bergen in het zuiden veel meer dan hier, met als natste gebied het Tatragebergte met gemiddeld 1800 millimeter neerslag per jaar. De meeste neerslag valt in Polen rond de zomer. Juni is doorgaans de natste maand van het jaar en februari de droogste maand. In de bergen is over het algemeen september de natste maand.

Polen grenst aan niet minder dan zeven landen: in het westen aan Duitsland, in het oosten aan de Russische enclave Kaliningrad Oblast, Litouwen, Wit-Rusland en de Oekraïne. In het zuiden grenst Polen aan Tsjechië en Slowakije. Tenslotte ligt de Oostzee in het noorden van het land.

Het landoppervlakte van Polen is ongeveer 7 x groter dan Nederland.

De bevolking van Polen bestaat voor 98% uit Polen (vóór de Tweede Wereldoorlog 65%) en verder zijn er Wit-Russische, Oekraïense (voor de oorlog 5 miljoen!), Russische, Litouwse, Tsjechische, Slowaakse, Griekse en Duitse (voor de oorlog 1 miljoen!) minderheden, alsmede zigeuners. Dit betekent dat sinds de Tweede Wereldoorlog Polen bijna geen grote groepen minderheden meer kent. Voor de oorlog was maar 65% van Polen Pools en woonden er bijvoorbeeld een aantal van niet minder dan 5 miljoen Oekrainers in het land en een miljoen Duitsers. Na afloop van de Tweede Wereldoorlog werden de overgebleven Oekraïeners en Duitsers verdreven. Hun plaats werd ingenomen door miljoenen Polen afkomstig uit gebieden in Rusland.Een groot deel van bevolking was voor de Tweede Wereldoorlog joods. De joden woonden toen over het algemeen in de grote steden en in specifieke dorpen in het zuidoosten. Het grootste deel van de Poolse joden werd door de Duitse bezetter gedood. In totaal werden er 6 miljoen Polen gedood als gevolg van de oorlogshandelingen of stierf in concentratie- en werkkampen.

Heel veel Polen hebben zich in de loop de tijd gevestigd in het buitenland, op zoek naar een beter bestaan of op de vlucht voor de politieke repressie in hun land. De grootte groep, ca. 7 miljoen, vestigde zich in de Verenigde Staten en dan met name in Chicago en omstreken. Andere migratielanden waren Canada, Brazilië, Frankrijk en Duitsland. In dat laatste land vormen zij de grootste minderheid. Ongeveer 65% van de bevolking woont in steden waarvan de meeste in het gebied rond Katowice wonen – hier wonen 3 miljoen mensen op 2% van het Poolse grondgebied. Het dunstbevolkt zijn de merenplateaus in het noorden en het land tussen Wisla en de oostgrens; grote steden komen hier bijna niet voor. De Poolse bevolking vergrijst snel en de verwachting is dat er in de komende 10 jaar 2 miljoen gepensioneerden bijkomen en zal in 2030 één op de vier Polen gepensioneerd zal zijn.

Polen is over het algemeen een vlak land; ongeveer de helft van de totale oppervlakte ligt onder de 150 meter, ruim een derde heeft een hoogte tussen 150 en 300 meter. Gebergten komen alleen aan de zuidgrens voor. Qua reliëf kan Polen in drie ongeveer oost-west verlopende gordels worden verdeeld: Langs de Oostzee liggen de kustvlakten en in de laagvlakte van de Wisla ligt het laagste punt van het land: -1,8 meter. Op deze laagvlakte sluiten de iets hoger gelegen (tot ruim 300 m) Pommerse en Mazoerische Meervlakten aan. De kuststrook bestaat uit brede zandstanden, forse duinruggen en enkele grote duinmeren. De weer wat lager gelegen centrale vlakten en de oerstroomdalen bestaande uit het Silezische Bekken, de Kujawy, de Grootpoolse Meervlakte, het laagland van Mazowsze en van Podlachië. Ten zuiden van de centrale vlakten liggen een aantal hooggelegen plateaus. Hiervan is de Kleinpoolse Hoogvlakte geleed in de oudste bergrug van Polen, de Góry Swietokrzyskie (Heiligekruisbergen, tot 611 m hoog), de plateaus van Silezië en Kraków-Czestochowa en de synclinale van de Nida. Het plateau van Lublin ligt tussen Wisla en Bug en is 220-300 meter hoog. De grootste rivieren van het land zijn de Wisła (ook bekend als Weichse) en de Oder (Pools: Odra).

De dierenwereld is Midden-Europees van karakter met een aantal noordelijke elementen als de eland. Het woud van Bialowieska op de grens van Polen en Wit-Rusland is wereldberoemd vanwege de vrij rondlopende wisenten, de grootste Europese zoogdieren. De uitgestrekte Mazoerische meren, maar ook delen van Pommeren en Wielkopolska zijn zeer belangrijk als broed- en pleisterplaats van waterwild. Hier komen nog wilde ganzen, wilde eenden, grijze reigers, raven en visarenden voor. Mazoerië is het broedgebied van de witte ooievaar. In het Tatragebergte op de grens met Tsjechië en Slowakije ligt een zich over beide landen uitstrekkend nationaal park met o.a. het grootst bekende gemzenras, bruine beren, everzwijnen, wolven, lynxen en wilde katten; ook de alpenmarmot komt hier voor. Uit het zuiden en oosten van Europa zijn buidelratten, hamsters, eekhoorns, relmuizen, herten en reeën afkomstig. In de rivieren en meren van Polen komen 55 soorten vis voor waaronder snoek, baars, brasem, harder, forel, zalm, witvis, paling en karper.

De vijf grootste steden in Polen zijn:

1. Warchau*           : 1.600.000 inwoners (* = hoofdstad)
2. Lodz                    :    835.000 inwoners
3. Krakau                :     745.000 inwoners
4. Wroclaw              :     645.000 inwoners
5. Poznan                :     580.000 inwoners

Volgens de nieuwe Grondwet van 1997 is Polen een parlementaire democratie, waarin de staatsmacht gedecentraliseerd is en de rechten van individuele burgers versterkt zijn. De bevoegdheden van de president zijn verminderd ten gunste van het parlement en de regering. Hoogste orgaan is de Sejm, het parlement, met 460 zetels. Daarnaast werd in juni 1989 de Senaat opnieuw ingevoerd met 100 zetels. De president is het staatshoofd en tevens opperbevelhebber van de strijdkrachten en wordt eens in de vijf jaar rechtstreeks gekozen. Hij kan onder bepaalde omstandigheden het parlement ontbinden. Ook kan hij parlementaire wetgeving tegenhouden met een presidentieel veto dat weer ongedaan kan worden gemaakt met een meerderheid in beide huizen van het parlement.

Ongeveer 97% van de bevolking is rooms-katholiek. Ca. 1,5% behoort tot de Russisch-Orthodoxe Kerk en 0,5% is protestants, van wie de meeste lutheranen. Verder zijn er ca. 80.000 oud-katholieken. De meeste kerkgebouwen van de Russisch-Orthodoxen vindt men in het oosten van het land. Het aantal joden, in 1939 nog 10% van de bevolking, bedroeg in 1993 nog maar uit een paar duizend personen. Tijdens het communistische regime bloeide de kerk tegen de verdrukking in. Na de omverwerping van het communisme is de scheiding van kerk en staat nog lang zo vanzelfsprekend niet als in vele andere landen. Integendeel, ook op maatschappelijk terrein is de invloed van de katholieke kerk nog enorm in Polen. Van de totale Poolse bevolking gaat circa 56,7 % naar een katholieke kerkdienst op een zondag, veel meer dan in andere Europese landen en binnen de EU staat Polen op de eerste plaats. Polen is een van de meest gelovige landen van Europa en oud paus Johannes Paulus II wordt nog immer als een groot voorbeeld beschouwd – z’n dood in 2005 zorgde voor nooit geziene taferelen van rouw en verdriet in het hele land.

De favoriete vormen van sport bij de Polen zijn skiën, bergbeklimmen, wandelen in de heuvels en zeilen. Het kaartspel bridge is volkssport nummer één in Polen maar ook voetbal is immens populair. Minder goed bedreven zijn de Polen in teamsporten zoals volleybal wat desalniettemin zeer veel gespeeld wordt. Het was voor het eerst in 2008 dat het land zich op eigen kracht wist te kwalificeren voor het Europees kampioenschap. In 2012, toen het land automatisch was gekwalificeerd omdat het mede in eigen land werd georganiseerd ging ook nu roemloos in de eerste ronde teneer. Het was geen succes – het werd in de eerste ronde uitgeschakeld. In 1938 deed Polen voor het eerst mee aan de eindronde van wereldkampioenschap voetbal. In de eerste ronde werd van Brazilië verloren. Twee maal werd het land derde – eens in 1974, de andere keer in 1982. In 2002 en 2006 werd het wederom na de eerste ronde naar huis gestuurd. Grzegorz Lato heeft met 100 officiële wedstrijden de meeste interlands op z’n naam staan maar (wereld)beroemd is hij zeker niet. Tijdens het EK 2016 in Frankrijk werd Polen pas in de kwartfinale naar huis gestuurd tegen de latere winnaar Portugal. Als tweede in de poule kwamen ze in de achtste finale tegen Zwitserland uit. Het werd 1-1 en penalty’s gaven de doorslag. Daarnaast hebben Poolse voetbalclubs geen bijzondere resultaten behaald op internationaal niveau. Het dichtste bij een Europese titel (EC I, II of III) was notabene de voetbalclub “Gornik Zabrze” die de EC II finale verloor in 1970 van Manchester City. Bekendste clubs zijn “Legia Warchau” en “Wisla Krakow”. Tegenwoordig nu van origine Poolse spelers furore maken (denk aan Klose, Podolski en Lebandowski) in vooral buurland Duitsland wordt het voetbal weer populairder.

De Poolse keuken heeft een multiculturele achtergrond. In Polen wonen naast Polen ook nog Joden, Wit-Russen, Oekraïners en Litouwers. De Poolse keuken is beïnvloedt door buurlanden Rusland, Tsjechië, Duitsland en Oostenrijk en door de vele verschillende bevolkingsgroepen die in het land hebben gewoond. De Poolse keuken heeft zich in de loop van de eeuwen ontwikkeld. Sommigen zullen zeggen dat een typisch Pools gerecht bestaat uit gepaneerde varkenskotelet (kotlet schabowy – volgende foto) met aardappelen en kool terwijl dat alleen in de 19de eeuw op de Poolse tafel verscheen. In het oude Polen waren het hert en graanproducten (kasza) de meest populaire voedsel bestanddelen op tafel. In de tijd van de Volksrepubliek Polen was de keuken erg eentonig en armoedig. Ze bestond voornamelijk uit typisch Poolse ingredienten, met een overdadig gebruik van vet, room en sausen. In het huidige Polen ziet men een grote invloed van de mediterrane keuken. De Polen eten meer rauwe groenten en hun gerechten zijn meer gevarieerd.

Hoewel de bereiding van de traditionele gerechten vaak veel tijd eist, houden veel Polen ervan deze zelf te bereiden. Vooral als ze gasten ontvangen is het gebruikelijk om die zelf gemaakte gerechten op te dienen (en er trots op te zijn). Niemand zal het zich in het hoofd halen om tijdens pasen of kerst met gerechten uit de supermarkt te komen. Aan de andere kant nu zal geen vrouw meer zestig eieren gebruiken om het traditionele paasdeeg te maken! Maar veel oudere vrouwen bereiden nog steeds graag allerlei fruit en vruchten, zoals jam, ingemaakte komkommer (zeer populair hier) of vruchtensap. Omdat het er ontzettend koud kan zijn eten de Polen stevige maaltijden met vis of vlees zodat ze voldoende energie hebben. Soep wordt bij veel maaltijden geserveerd. In de winter warme soep en in de zomer koude soepen. Verder eten polen graag kaas, vlees en zoetigheid. Veelgebruikte ingrediënten in de Poolse keuken zijn aardappel, kool, varkensvlees, paddenstoelen, kwark en zure room. Er worden ook veel pikante worsten gegeten. Als ontbijt wordt er thee gedronken en worden er luxe broodsoorten gegeten met vleeswaren, zuivel en veel fruit en groente. In Polen eten ze wat later een tweede ontbijt. Hierbij worden enkele boterhammen gegeten met paddenstoelen, diverse soorten worst en eigen ingemaakte augurken. Een werkdag begint een uur eerder dan in bijvoorbeeld Nederland en eindigt om 15:00 uur. Als Polen thuis komen, uit hun werk, dan eten ze het diner, dit is de warme maaltijd. Hierbij is de eerste gang vaak soep en de tweede gang bestaat uit vlees en 2 soorten groenten of pasta. Het zijn echte genieters als het op eten aankomt. Ze eten graag samen met vrienden en drinken dan (veel) wodka. Dan eten ze tussen 18:00 uur en middernacht nog een keer, het tijdstip hangt af van het gezin en eventuele jonge kinderen. Het bestaat vaak uit brood, kaas en koud vlees. Polen hebben net zoveel worst en ham als de Fransen kaas hebben, dus er is genoeg afwisseling.

Een aantal Poolse specialiteiten:

• Barszcz, dit is rode bietensoep.
• Chlodnik, dit is een koude soep met bieslook en eieren.
• Bigos, dit is het nationale gerecht. Het is een zuurkoolgerecht met varkensvlees, witte kool, uien, spek, paddenstoelen en soms gedroogde pruimen. Dit wordt vaak gegeten in uitgehold brood. De bovenkant van het brood wordt losgesneden en dient als deksel.
• Pierogie, dit zijn deegkussentjes die gevuld kunnen zijn met iets hartigs of iets zoets. Hartige vullingen kunnen zijn; kaas, vlees, kool of paddenstoelen. Als zoete vulling gebruiken ze kwark of fruit.
• Marzurek, een bekende lekkernij. Het is een chocoladekoek met noten.
• Plendze, dit zijn aardappelpannenkoekjes met jam
• Flaki (ingewanden) – een soepachtige maaltijd van runder- of varkensvlees stoofpot met marjolein, meestal geserveerd met witte brood.
• Kotlet schabowy – gebakken varkenshaas, gesneden en gepaneerd, opgediend met aardappelen en kool.
• Gebraden varkenshaas gevuld met pruimen.
• Golonka (varkenspoot) – gebraden of gekookt – bij voorkeur geserveerd met bier
• Zrazy (rundvleesgerecht) geserveerd als gestoofde rollen gevuld met een ingelegde komkommer, een stukje worst en champignons, geserveerd met boekweitgrutten
• Gołąbki (duifjes) – koolbladeren gevuld met gehakt en rijst of gries, geserveerd met tomaat- of champignonsaus is een andere specialiteit.

DRINKEN:

Polen is een gerenommeerde producent van wodka met een hoge kwalitiet. In het oude Polen had vrijwel elk adellijk huis zijn eigen distilleerderij waar alcohol werd geproduceerd volgens een traditioneel familierecept dat diep geheim werd gehouden. De Poolse wodka wordt gemaakt uit graan of uit aardappelen. De meest populaire wodka’s van nu zijn Wyborowa, Sobieski en Luksusowa. Onder de merken met een smaakje is Zubrowka (“Bison vodka”) met een grassprietje uit het bos van Bialowieza erin, het bekendst. In 2011 werd de Poolse wodka Czysta de Luxe (nummer 7 op de wereldranglijst) het meest geexporteerd. Waar de Poolse heren gewoon een heldere, witte wodka verkiezen, kunnen Poolse dames een goede keuze maken uit zoete alcohol en likeuren. Een van de meest populaire dranken van deze soort is Żołądkowa Gorzka – de naam betekent “bitter maag wodka”, maar het is een zoete, amberkleurige wodka met een unieke kruidige aroma en smaak. Een andere goede keuze is Krupnik, met honing en kruiden, een van de oudste dranken van alle Slavische volken. Zeer uniek waar het de ingrediënten betreft is het zoete Goldwasser, dat flinters echt goud bevat. Een ander heerlijk drankje is de honing-wijn mede (volgende foto). Deze werd geserveerd aan de koninklijke hoven van de Piast- en Jagiellonian-dynastieën, in de huizen van de adel en rijke burgers en in de kloosters. In Polen, beroemd om zijn honing, is de productie van mede een traditie die een duizend jaar teruggaat. De meest populaire zijn Dwójniak en Trójniak (14-17% alc.).

Een andere Poolse specialiteit is nalewka – zelfgemaakte alcohol vergelijkbaar met geneeskrachtige tincturen. Het wordt gemaakt met een hoog percentage gist en normale wodka met een toevoeging van fruit, kruiden, specerijen, suiker of melasse. De meeste nalewkas hebben hun eigen naam afgeleid van hun belangrijkste toevoeging of de naam van de traditionele plaats van productie. Een aantal van die ingrediënten zijn: anijs, abrikozen, zwarte bessen, kersen, gewone meidoorn, Cornus alba, groene Perzische walnoten, jeneverbessen, alsem, aronia of kweepeer. Van sommige drinkt men slechts één glas voor de gezondheid, andere zijn zo lekker dat men het niet bij één glas kan laten. Op één been kan men immers niet lopen!

Liefhebbers van zwakkere alcohol treffen in Polen een zeer uitgebreide keuze aan Poolse bieren. Onder de aan te bevelen merken zijn Żywiec, Tyskie, Okocim, Lech, Heweliusz en Tatra. Poolse dames drinken het wel met een toevoeging van fram-bozensap. In de winter is het leuk om het zogenaamde “grzaniec” te proeven. Dit is warm bier met kruidnagel en kaneel, gezoet met honing. Typische drank voor het diner is compote: een koude drank samengesteld uit het fruit van het seizoen gekookt in water met suiker. De meest populaire is compote gemaakt van aardbeien, kersen en pruimen. In de zomer wordt het vaak gedronken in plaats van Coca-Cola of Sprite (bijvoorbeeld). Elke goede Poolse kok bereidt een groot aantal potten van deze drank in de zomer en in de herfst. Tenslotte is er koffie die je nagenoeg overal kunt kopen en krijgen (er staan heel veel machines overal) – deze wordt vaak slapper gedronken dan in meeste landen. Een schep gemalen koffie in een glas en een scheut heet water. Thee wordt in Polen vaak geserveerd met een schijfje citroen.