GESCHIEDENIS - Peru

Vanaf 10.000 jaar vóór het begin van onze jaartelling ontstonden de precolumbiaanse culturen in Peru. De overblijfselen daarvan zijn te vinden in de kuststrook, het Andesgebergte en in het Amazonegebied.

Vanuit Noord Amerika zijn stammen richting zuiden getrokken over land en/of over zee. Sporen in Peru, met name in het Andesgebied, dateren in ieder geval van ca. 10.000 jaar geleden.

Ze zijn gevonden rondom Ayacucho en het Titicacameer. Het waren jagers en verzamelaars die in grotten leefden, waar ze tekeningen op de rotswanden en stenen gebruiksvoorwerpen achterlieten. Rond 6000 v.Chr. werden de eerste nederzettingen gebouwd en een begin gemaakt met vormen van landbouw en veeteelt.

Zo werd de wilde guanaco getemd waar later de lama en de alpaca uit voortkwamen. Rond 3000 v.Chr. werden langs de noordelijke kust en in de bergen de eerste grote gebouwen neergezet en ontstonden de eerste maatschappelijke organisatievormen. Door de introductie van irrigatietechnieken trokken er ook steeds meer mensen naar het binnenland om daar een bestaan op te bouwen. Door de veredeling van maïs werden de gemeenschappen steeds groter.

De Nazca-cultuur

De Nazca woonden aan de rand van de woestijn en bouwden huizen, tempels en begraafplaatsen. Ze irrigeerden het land en verbouwden onder uiteraard maïs en verder maniok en limabonen.

Een bijzonder fenomeen zijn de zogenaamde Nazca-lijnen, geogliefen van honderden meters die in de woestijnbodem werden gemaakt en dieren en planten voorstellen. Ze vormen waarschijnlijk een astronomische kalender, maar worden ook toegeschreven aan buitenaardse bezoekers.  

Aan de zuidelijke oevers van het Titicaca-meer ontstond de grote Tiwanaku-cultuur. De Tiwanaku waren landbouwers die geavanceerde technieken gebruikten, maar ook een uitgebreid handelsnetwerk opbouwden. De Tiwanaku gebruikten bouwtechnieken die later door de Kolla- en de Inca-cultuur overgenomen werden. De Wari (500-900) vestigden het eerste keizerrijk, door bijna alle bestaande culturen in de berggebieden en aan de kust te onderwerpen.

Het eerste brons

Het was dan ook duidelijk een strijdlustig volk dat cultureel niet erg onderlegd was en veel stijlen en kennis kopieerde van andere volken. Door de Wari werd wel voor het eerst brons ontdekt en gebruikt. De Chimú-cultuur (1000-1480) ontwikkelde zich in hetzelfde gebied waar vroeger de Moche-cultuur bloeide.

Belangrijk was de koningsstad Chan Chan, toen de grootste stad ter wereld met ca. 30.000 inwoners. Ze vergrootten de piramiden die door de Moche gebouwd waren en namen ook veel over van de Moche- en Wari-tradities. Veel van de goudschatten die door de Spanjaarden van de Inca’s geroofd werden, waren van de Chimú. Ze veroverden Lambayeque in het noorden en Chancay in het zuiden, maar werden zelf eind 15e eeuw door de Inca’s onder leiding van Tupac Yupanqui verslagen.

Ten zuiden van het Chimú-rijk ontstond de Chancay-cultuur (1000-1400), en in het Nazca-gebied bloeide de Ica-cultuur (900-1550) op. De Ica-cultuur, die ook aardewerk van hoge kwaliteit afleverde, werd in 1470 door de Inca’s ingelijfd. De Kuelap, die onder andere door de Wari en later door de Inca’s opgejaagd werden, trokken zich terug in afgelegen berggebieden en leefden daar van de landbouw.

Aanvankelijk bouwden ze ook zeer grote verdedigingswerken, zoals het fort van Keulap in de bergen ten noordoosten van Cajamarca. De Kolla’s (900-1300) woonden ten westen van het Titicaca-meer en waren landbouwers, maar verzetten zich hevig tegen de legers van de Inca’s. De Kolla’s waren ook gerenommeerde steenbewerkers, die onder andere indrukwekkende graftorens bouwden.

In 1513 werd de Grote Oceaan ontdekt door de Spanjaard Vasco Nuñez de Balboa. Hij deed dit door de landengte van Panama over te steken. Later was hij ook de eerste die de Peruaanse kust in beeld kreeg, maar nog niet aan land ging.

De eerste conquistador die Peruaans grondgebied betrad was Francisco Pizarro, in 1525 bij Tumbes, in het noorden van Peru. Aanvankelijk bleef het daarbij, ondanks het feit dat er verteld werd over het machtige Inca-rijk waar veel te halen was voor de Spanjaarden.

Fransisco Pizarro

Enkele jaren later kreeg hij pas toestemming om terug te keren naar Peru, nu vergezeld van een behoorlijk groot leger. Op dat moment woedde al een strijd tussen de beide koningszonen Atahualpa en Huascar, onder wie het Inca-rijk was verdeeld.

Ondanks het feit dat het Inca-rijk dus al in staat van verval verkeerde, had Pizarro met zijn mede-aanvoerder Diego de Almagro een list nodig om de Inca’s te verslaan. De Spanjaarden werden door de Inca-koning Atahualpa als ‘vrienden’ uitgenodigd, maar eenmaal daar aangekomen openden ze de onverwacht de aanval en namen de koning gevangen. Een half jaar later werd Atahualpa gedood door de Spanjaarden.

Rond 1520 brokkelde het Inca-rijk langzaam af door onder andere interne conflicten en de komst van de Europeanen. Het hoogtepunt van de Inca-cultuur had al met al nog geen honderd jaar geduurd.

In Peru brak ondertussen een machtsstrijd uit tussen Pizarro en Almagro, en ook de Inca’s onder leiding van Manco II lieten zich niet onbetuigd en vochten voor hun vrijheid. In 1538 werd Almagro door Pizarro geëxecuteerd en drie jaar later werd Pizarro zelf vermoord door de aanhangers van Almagro.

In 1548 arriveerde de nieuwe onderkoning van Peru in de persoon van Pedro de la Gasca. Hij onderdrukte een nieuwe opstand van de conquistadores onder Pizarro’s broer Gonzalo, die onthoofd werd. 

Als slaven

De indianen werden door de Spanjaarden als slaaf gebruikt en als minderwaardig ras behandeld. Het systeem zat zo in elkaar dat elke Spanjaard die zich in Zuid-Amerika vestigde, automatisch recht had om een bepaald gebied of dorp te pachten, een zogenaamd ‘encomienda’.

De Spaanse pachters hadden wel de plicht om indianen tot het christendom te (laten) bekeren. In 1550 al werden echter de ‘Leyes Nuevas’ van kracht, waarin de slavernij officieel werd afgeschaft, althans wat de indianen betreft. In werkelijkheid werden de indianen nog eeuwenlang als slaven behandeld, en daar kwamen de uit West-Afrika gehaalde zwarten later nog bij.

Verder probeerden de Spanjaarden uit alle macht om de inheemse godsdiensten en culturele uitingen te veranderen naar Spaanse maatstaven. Verder werden gouden en zilveren kunstvoorwerpen omgesmolten of verscheept naar Europa en werden goud- en zilvermijnen leeggeroofd. Met al deze kostbaarheden werden de vele Spaanse oorlogen bekostigd en de economie van de Europese landen kreeg een enorme impuls. Ook nu nog worden er expedities georganiseerd om vermeende enorme goudschatten te vinden.

In 1739 werd het vice-koninkrijk Nieuw-Granada (Colombia, Venezuela en Panama) en in 1776 dat van Río de la Plata (Argentinië, Uruguay, Paraguay) van het vice-koninkrijk Peru afgescheiden.

Eind 18e eeuw brak er nogmaals een grote opstand tegen de Spanjaarden uit. De opstandleider was een afstammeling van de Inca’s die ook een groot deel van de creolen en de mestiezen achter zich kreeg.

Aanvankelijk was hij aan de winnende hand, maar uiteindelijk wisten de Spanjaarden hem toch te verslaan en in 1781 werd hij, samen met de andere opstandelingenleiders op barbaarse wijze geëxecuteerd.

De onafhankelijkheidsstrijd in de V.S. werd met grote aandacht gevolgd door de hogere kringen in de Zuid-Amerikaanse koloniën. Toen de V.S. zich inderdaad losmaakte van Engeland was dat het sein voor de Zuid-Amerikaanse vrijheidsstrijders om in actie te komen. Belangrijk was ondertussen dat de positie van Spanje in Europa steeds minder belangrijk werd.

Jose de San Martin

Een landing van revolutionairen uit Argentinië en Chili onder José de San Martín (1820) maakte ten slotte de onafhankelijkheidsverklaring mogelijk (28 juli 1821). Daarop volgde een strijd met de Spanjaarden, die zich in het zuiden hadden teruggetrokken. Pas na de hulp die Simón Bolívar verleende, kon de onafhankelijkheid bevestigd worden; in 1824 werden de Spanjaarden bij Ayacucho verslagen.

De Spaanse koningsgezinden gaven zich niet zonder slag of stoot over en vluchtten de bergen in om van daaruit te vechten tegen de opstandelingen. Deze strijd duurde nog tot 1826, maar daarna was het afgelopen met de Spanjaarden in Peru. 

Bolívar had grootse plannen en wilde van heel Zuid-Amerika één grote onafhankelijke staat maken. Dit streven had echter weinig kans want daarvoor waren de verschillen tussen de afzonderlijke gebieden veel te groot. Aanvankelijk wist hij wel een ‘Groot-Colombia’ aaneen te smeden, maar al snel ontstonden overal afscheidingsbewegingen en in 1827 maakte Peru zich los uit deze constructie en werd definitief onafhankelijk.

Peru kreeg hulp van Chili, Ecuador en Bolivia, en de Spanjaarden werden in 1866 verslagen. In 1879 erkende Spanje eindelijk de onafhankelijke status van de republiek Peru. 

Gemeenschappelijk bestuur

Hierna kozen de republieken Peru en Bolivia kort voor een gemeenschappelijk bestuur, maar splitsten zich uiteindelijk weer op in twee afzonderlijke republieken. De grenzen werden toen zodanig getrokken dat Bolivia de Atamaca-woestijn met de havenstad Antofogasta kreeg toegewezen, een groot deel van het huidige Chili.

Chili viel in 1879 de kuststrook binnen en bezette de woestijn, waar veel kostbaar zout voor het oprapen lag. In de zogenaamde Salpeteroorlog of ‘Guerra del Pacifico’, kreeg Peru hulp van Bolivia. Er werden zeeslagen gehouden, bombardementen uitgevoerd en ook door een loopgravenoorlog sneuvelden er tienduizenden soldaten.

Peru en Bolivia leden een vreselijke nederlaag, en moesten daar in politieke zin ook voor boeten. In 1883 werd er een pact met Chili overeengekomen waarbij Peru de zuidelijke provincies Tarapacá en Arica moest afstaan aan Chili. De oorlog had ook voor de economie desastreuze gevolgen want in 1890 werd Peru in feite failliet verklaard en kwam het land eigenlijk onder controle van buitenlandse ondernemingen, die de havens, het treinverkeer en de lucratieve afgraving van guano beheerden.

De arbeidsomstandigheden, met name op het platteland, werden er ook niet beter op, en de mensen leefden in isolement en armoede.

Democratie is ver te zoeken

De naoorlogse jaren werden gekenmerkt door een komen en gaan van democratische regeringen en dictaturen. In oktober 1968 werd er een militaire staatsgreep gepleegd door generaal Juan Velasco Alvarado. Het eerste wat hij deed voor de bevolking was om het land terug te geven en de grote bedrijven te nationaliseren, waaronder de IPC. In 1970 ontstond de guerrillabeweging Lichtend Pad (Sendero Luminoso).

Vanaf 1980 werd deze beweging steeds gewelddadiger in een poging de door de bevolking zo vurig gewenste maatschappelijk veranderingen te bewerkstelligen. De volgende staatsgreep vond plaats in 1975, dit keer door generaal Francisco Morales Bermudez.

De door hem beloofde verkiezingen en een terugkeer naar een burgerlijke democratie werden gehouden in 1980, en Belaúnde Terry van de Acción Popular werd weer de nieuwe democratisch gekozen president. De economische positie bleef onder het liberale economische beleid van Fernando Belaúnde Terry precair, want de werkloosheid en de inflatie namen in snel tempo toe. 

Lichtend Pad

In januari 1981 laaide het oude territoriale geschil met Ecuador over een deel van het Amazonegebied op tot een korte grensoorlog. Een ernstiger bedreiging voor de politieke stabiliteit vormden de toename van de illegale handel in cocaïne en de gewapende strijd waartoe de maoïstische guerrillabeweging 'Lichtend Pad' vanaf 1980 overging. In 1985 werd er een nieuwe guerrillabeweging opgericht, de Movimiento Revolucionario Tupac Amaru (MRTA).

Deze beweging werd verantwoordelijk voor vele terroristische aanslagen in met name de grote steden. Politie en leger traden hard op en er vielen in de periode tussen 1980 en 1992 tienduizenden slachtoffers. In 1988 verergerde de situatie nog door rechtse doodseskaders die de ene na de andere moordaanslag pleegden, waarna García Peréz vervroegd aftrad.

Ze werden tot levenslang veroordeeld en hun organisaties de daarop volgden periode praktisch uitgeschakeld. In 1995 werd Fujimori met ruime meerderheid (64% van de stemmen) herkozen als president en bij de parlementsverkiezingen behaalde Fujimori's partij een absolute meerderheid.

MRTA

De traditionele partijen, zoals de APRA en de Acción Popular, kwamen er niet aan te pas. Fujimori kreeg eind 1996 te maken met de Revolutionaire Beweging Tupac Amarú (MRTA). Begin 1997 gijzelden de stedelijke guerrilleros in de residentie van de Japanse ambassadeur vier maanden lang hooggeplaatste functionarissen, die, zo luidde de eis, geruild zouden moeten worden tegen honderden gevangengenomen Tupac Amarú-strijders.

De regering-Fujimori weigerde op die eis in te gaan en elitesoldaten ontzetten in een bliksemactie de gijzelaars. Ondanks alle goede bedoelingen werden de sociale tegenstellingen in Peru alleen maar groter i.p.v. kleiner; de indiaanse meerderheid van de bevolking leeft in zeer arme omstandigheden en ook de misdaad nam hand over hand toe.

Fujimori probeerde tijdens de verkiezingen in 2001 zich voor de derde keer kandidaat te stellen ondanks dat de grondwet dit verbied. Het leidde tot een conflict met de V.S. en een omkoopschandaal. Fujimore trad onder dwang af.

Alejandro Toledo wint de verkiezingen 2001. Sinds juni 2004 ziet Toledo zich niet meer gesteund door een meerderheid in het Congres. Tal van kabinetswijzigingen volgden elkaar op en in juli 2004 ging het voorzitterschap van het Parlement naar de oppositie, met de verkiezing van Antero Flores Aráoz, van de PPC. In 2006 is hij opgevolgd door de gematigde ex-president Alan García van de Partido Aprista Peruano.

In 2007 krijgt ex-president Fujimori 6 jaar op verdenking van machtsmisbruik. In 2010 wordt de Nederlandse Arubaan Joran van der Sloot opgepakt om daarna veroordeeld te worden tot 28 jaar celstraf voor de moord op de Peruaanse Stephany Flores in een hotelkamer in Lima. Sinds  2011 is Ollanta Humala Tasso president en premier van Peru. Het grootste massagraf in Zuid Amerika wordt aangetroffen met 800 slachtoffers – de Maoistische guerillabeweging “Lichtend Pad” moorden tussen 1984 en 1990 duizenden, vooral inheemse bevolking, uit. In juni 2013 wordt Florindo Flores één van de originele leiders van het “Lichtend Pad” tot levenslang veroordeeld. In 2014 wordt alweer de vierde premier aangesteld in Peru sinds 2011. 

Drugsoorlog

Het Congres van Peru stemde in 2015 unaniem voor een wet waarin staat dat legervliegtuigen illegale toestellen mogen neerhalen die verdacht worden van drugssmokkel. Peru is de grootste cocaïneproducent ter wereld. In 2016 heeft de Colombiaanse politie de Peruaanse drugsbaron Gerson Galvez (bijgenaamd: de slak) uitgeleverd aan Peru. In 2016 wordt de liberale econoom Pedro Pablo Kuczynski de nieuwe president die het land wil verenigen en gelijkheid koestert. De economie is booming dus dat helpt. Veel linkse kiezers die zijn plannen verafschuwen, kozen hem toch, omdat ze geen dochter van de autocraat Alberto Fujimori als staatshoofd willen.

In 2018 heeft het Peruaanse parlement het ontslag geaccepteerd van president Kuczynski die wederom beticht wordt van corruptie en het kopen van stemmen. Zijn opvolger Martin Vizcarra legde later op de dag de ambtseed af. Niet alle Peruanen nemen genoegen met de komst van een nieuwe president. Duizenden betogers gingen kort voor de aankomst van Vizcarra in hoofdstad Lima de straat op om nieuwe verkiezingen te eisen.

Francisco Rafael Sagasti Hochhausler is ingenieur, academicus en auteur en sinds 17 november 2020 president van Peru. Pedro Castillo, een linkse leraar basisonderwijs zonder ervaring in de nationale politiek, verslaat in 2021 de conservatieve kandidate Keiko Fujimori in een zeer nipte strijd.

Januari 2019 – Dakar Rally

Van 6 tot en met 17 januari wordt de 41e editie van de Dakar Rally gereden. Het is de eerste keer in de geschiedenis van de Rally dat de deelnemers slechts door één land worden gevoerd.

Vorig jaar traden naast Peru ook Argentinië en Bolivia op als gastheer, maar zij willen de rally niet meer organiseren. Chili trok zich bovendien op het laatste moment terug. Van 1979 tot en met 2007 voerde de Dakar Rally altijd door Afrika (Dakar is de hoofdstad van Senegal), waarna de editie van 2008 vanwege terroristische dreiging werd afgelast.

Sindsdien besloot de organisatie uit te wijken naar Zuid-Amerika. Doordat de route alleen door Peru voert, bestaat het parcours voor 70 procent uit zand.