Achtergrondinformatie - Oekraïne

De stad Tsjernobyl ligt aan de rivier Prypjat in het noorden van Oekraïne (toen nog Sovjet Unie), niet ver van de grens met Wit-Rusland. Voor de ramp telde de stad ongeveer 15.000 inwoners. Het was hier in de nacht van 26 April 1986 dat de ramp plaatsvond. Er werd in kernreactor nummer 4 van het complex een proef uitgevoerd.

Een test was voorzien voor de dagploeg op 25 april, maar moest worden uitgesteld, omdat een andere elektriciteitscentrale uitgevallen was. Daarom moest de avondploeg, zonder voorbereiding, testen of de generator bij uitschakelen van de reactor nog genoeg vermogen gaf om de koelinstallatie te laten werken gedurende de 40 tot 60 seconden die de noodaggregaten nodig hadden om op te starten.

Door een verkeerde instelling van het systeem of een bedieningsfout werd de reactor op een gegeven moment onbedoeld vrijwel volledig stilgelegd. Door een reeks van ontstane problemen kwam het midden in de nacht tot een explosie die het dak van de reactor afblies en een radioactieve rookwolk van 9 ton de atmosfeer invoerde.

De wind nam de wolk die 90x zoveel radioactief materiaal bij zich droeg dan de bom in Hirosjima naar het noorden en noordwesten mee richting Scandinavië en Baltische Staten. 

De eerste melding van het ongeluk kwam niet van de Sovjetautoriteiten, maar van onderzoekers die radioactieve neerslag opmerkten in Zweden. De meeste neerslag met radioactieve stofdeeltjes kwam vrij gedurende de eerste tien dagen na het ongeluk.

Rond 2 mei bereikte de radioactieve wolk Nederland en België. Deze fall-out van het ongeluk trok over een groot deel van Europa. In Nederland kreeg het RIVM de opdracht om meer metingen te doen dan normaal. Er werd een graasverbod ingesteld om besmetting van melk te voorkomen. Tevens mocht net geoogste bladgroente niet verkocht worden.

Evacuatie

Bij de brand en de explosie kwamen 31 mensen om; twee door de explosie en 29 brandweermannen omdat zij niet afdoende waren beschermd. Evacuatie van de directe omgeving kwam pas op de volgende dag op gang; na tien dagen waren circa 135.000 mensen geëvacueerd uit een gebied met een straal van 30 km rond de reactor. Ongeveer 3500 inwoners weigerden het gebied te verlaten. In 2006 waren hiervan nog slechts 461 in leven.

Na de explosie in de reactor was de eerste zorg om de brand te blussen, die was ontstaan na de ontbranding van koolstofmonoxide. Er was echter ook radioactief materiaal de omgeving in geworpen. Hierdoor werden de puinruimers, dienstplichtigen van het leger, aan een enorm hoge stralingsdosis blootgesteld. In vier minuten liepen de soldaten een hogere stralingsdosis op dan een gemiddeld persoon in een leven.

De overige drie reactoren werden na verloop van tijd weer in bedrijf gesteld. De bouw van reactor 5 en 6 werd in 1989 gestaakt. De regering van Oekraïne stond sinds het ongeluk onder grote internationale druk om de energiecentrale, die 5% van het land van energie voorzag, te sluiten.

Na een ontmoeting met de Amerikaanse president Bill Clinton werd besloten de reactoren nog voor het begin van de winter van 2000 te sluiten.

Slechts dagen voor de sluiting probeerde het Oekraïense parlement de sluiting nog uit te stellen naar het voorjaar van 2001, maar op vrijdag 15 december 2000 werd de energiecentrale in Tsjernobyl voorgoed gesloten.

In 1995 vroeg Oekraïne 900 miljoen dollar aan de G8-landen (toen G7-landen) om de Tsjernobyl-installatie permanent stil te kunnen leggen.

In 1997 sloten Oekraïne en de Europese Bank voor Herstel en Ontwikkeling een overeenkomst over de oprichting van een beschermingsfonds voor Tsjernobyl en voor de financiering van een uitvoeringsplan om een blijvend omhulsel voor de centrale te bouwen, een sarcofaag. Pas daarna was de sluiting van eenheden 1 en 3 mogelijk.

Prypjat

De omgeving van Tsjernobyl en Prypjat is na de ramp afgesloten vanwege de hoge radioactiviteit. Doordat er geen mensen meer wonen, heeft de natuur vrij spel. Zo is de omgeving een waar natuurgebied geworden, waar allerlei bijzondere flora en fauna te vinden is. Tot voor kort werden zelfs reizen naar Tsjernobyl georganiseerd om deze natuurweelde te bekijken. Hierbij kon men ook de kerncentrale zelf bezoeken, al werd men gecontroleerd door de SBU (Oekraïense geheime dienst), die de centrale bewaakt.

Dit vanwege de grote hoeveelheid uranium die nog steeds aanwezig (en bruikbaar) is, en die voor terroristische doeleinden gebruikt zou kunnen worden. De reizen zijn in 2011 gestopt omdat deze, mede door de economische crisis, niet genoeg meer opleverden.

De 30-kilometer zone, ook wel vervreemdingszone genoemd is sinds 15 augustus 2012 volgens Oleg Bondarenko, lid van de regeringscommisie die over Tsjernobyl gaat, weer bewoonbaar omdat de straling genoeg is gedaald. Groente en fruit kunnen nog steeds niet groeien in het gebied, omdat de straling daarvoor nog wel te hoog is. 

In 2011 ontstonden er gigantische scheuren in de sarcofaag rond reactor 4. Een jaar later werd begonnen met de bouw van een nieuwe meer definitief omhulsel dat in 2015 gereed zou moeten komen.

Dit 150 meter lange, 257 meter brede en 105 meter hoge bouwwerk in de vorm van een grote betonnen boog, wordt op enkele honderden meters van de reactor gebouwd en zal nadien via een rolsysteem op zijn plaats worden geschoven.

Op 12 februari 2013 stortte een deel van het dak van het voormalige turbinegebouw (zo'n 50 meter buiten de sarcofaag) in. De sarcofaag bleef intact, maar het incident gaf voeding aan zorgen over de stabiliteit van de voormalige centrale.