GESCHIEDENIS - Nieuw-Zeeland

In 1642 kreeg de Hollander Abel Janszoon Tasman opdracht om het "Zuidland" of het "terra incognita Australis" op te sporen en te onderzoeken. Hij kreeg die opdracht van gouverneur-generaal Anthony van Diemen en de Raad van Indië. In augustus 1642 vertrokken de twee schepen de Heemskerck en de Zeehaen uit Batavia, Indonesië eerst naar Mauritius om goederen af te leveren en om proviand water en brandhout in te slaan.

Abel Tasman

Vanaf 8 oktober koerste Tasman richting het huidige Australië en arriveerde eerst op een onbekend land dat Diemensland genoemd werd later het tegenwoordige eiland Tasmanië bleek te zijn. Australië zelf kregen ze niet te zien maar enkele weken later op 13 december 1642 zag Tasman als eerste Europeaan de westkust van het Zuideiland van Nieuw-Zeeland, "een groot hooch verheven landt".

Hij vervolgde zijn reis richting noorden en ontmoette op 19 december een groepje vijandige Maori's die een aantal van zijn manschappen doodden. Het nieuw ontdekte land werd "Statenland" genoemd en later gewijzigd in Nieuw-Zeeland, ter ere van de provincie Zeeland waar zoveel zeehelden vandaan kwamen.

Tasman zeilde verder naar het noorden langs de westkust van het Noordeiland. De Noordkaap van Nieuw-Zeeland werd de Kaap Maria van Diemen genoemd. Er werden nog wat eilandjes ontdekt en daarna koers gezet naar Batavia, waar Tasman op 15 juni 1643 aankwam. De VOC was teleurgesteld in de resultaten die Tasman geboekt had en hijzelf rapporteerde dat de bevolking zo vijandig was dat handeldrijven er vooralsnog niet inzat. 

De eerste walvisvaarders bereikten Nieuw-Zeeland aan het begin van de 19e eeuw en nestelden zich in het noorden van het Noordereiland. Het Verenigd Koninkrijk stuurde ook missionarissen naar dit gebied. De Fransen trachtten echter om Nieuw-Zeeland in te palmen en als reactie daarop tekenden de Britten samen met de Maori’s het Verdrag van Waitangi op 6 februari 1840.

Daardoor werd Nieuw-Zeeland een Britse kolonie. Dankzij dit verdrag erkenden de Maori’s de soevereiniteit van het Verenigd Koninkrijk, kregen de Maori’s dezelfde rechten als de Britten en erkenden de Maori’s het bezit van hun grond.

Dit laatste leidde tot vele interpretatieverschillen en uiteindelijk ontstonden er bloedige conflicten zoals de Taranaki-oorlog (Eerste Maori-oorlog). een leger van duizenden Britse militairen nam hierop echter wraak in een strijd die nog 5 jaar zou duren. 

Aanvallen van Maori's

In 1845 werd orde op zaken gesteld; de nieuwe gouverneur trad op met harde hand maar wist toch op eerlijke wijze het vertrouwen van de Maori’s terug te winnen. In 1856 kreeg Nieuw-Zeeland voor het eerst meer autonomie. De Maori’s voelden zich in deze tijd door de overvloedige blanke bevolking in het nauw gebracht. De blanke bevolking begon hierop schrik te krijgen van de Maori’s voor aanvallen.

Het gevolg was de Tweede Maori-oorlog die van 1860 tot 1870 duurde. Het waren een reeks bloedige taferelen die hoofdzakelijk tot het Noordereiland beperkt bleven. De Maori’s trachtten tot een onderlinge eenheid te komen onder een koning maar slaagden daar niet in. Uiteindelijk verloren de Maori’s toch hun land door gedwongen verkoop of confiscatie. In 1861 was er ook een enorme toevloed van kolonisten gevolgd dankzij de ontdekking van goud in Otago.

In 1862 werd het systeem van voorkoop van grond door de regering ontwikkeld, waardoor de laatste bescherming tegen de Maori’s hun grondverlies wegviel. 

In 1881 werden maatregelen genomen tegen massale immigratie van Chinese arbeidskrachten. In 1887 werden de Kermadeceilanden geannexeerd en in 1900 ook de Cookeilanden, Savage-eiland en Suvoroveiland. In 1889 werd het mannenkiesrecht ingevoerd en een jaar later zou het laatste gewapende conflict zich afspelen in Nieuw Zeeland; het zou bekend komen te staan als de “dog tax war”.

Er waren daarna nog zeker wel onenigheden maar deze werden “netjes” in de rechtbank opgelost. Datzelfde jaar kwamen voor het eerst liberale en arbeiderspartijen aan het bewind.

Vrouwenkiesrecht

Door de voor die tijd unieke sociale wetgeving, staatssocialisme en economische planning werden in de volgende 20 jaar enorme vorderingen gemaakt. De landbouw werd geïntensiveerd, het klein grondbezit werd begunstigd. In 1893 kregen vrouwen kiesrecht (Nieuw-Zeeland was hiermee het eerste land ter wereld met vrouwenkiesrecht). In 1912 was Nieuw-Zeeland intussen een autonoom dominion geworden.

Tijdens de wereldoorlogen vormden de Nieuw-Zeelandse soldaten samen met de Australische soldaten het ANZAC (Australia, New Zealand Army Corps) dat in Europa, Afrika en Azië vocht tegen de Duitsers en de Japanners. In 1919 werd West-Samoa mandaatgebied van Nieuw-Zeeland. In 1930 werd Nieuw-Zeeland zwaar getroffen door de wereldcrisis en de regering ging over tot drastische bezuiniging en loonsverlaging. Daarnaast werd ook de uitgebreide sociale wetgeving buiten werking gesteld.

Dreiging van Japan

De Labour Party kwam daarop in de oppositie terecht maar won in november 1935 opnieuw de verkiezingen. Hierdoor werd het bankwezen genationaliseerd, er werd een minimumloon ingevoerd en de spoorwegen werden genationaliseerd. Toen WW2 uitbrak in landen van de Grote Oceaan was er ook dreiging van een Japanse aanval op Nieuw Zeeland. Deze dreiging zorgde ervoor dat ook op het eiland zelf militairen in hoogste staat van paraatheid werden gebracht. Deze aanval kwam er echter nooit.

De inkomens waren dan ook een van de hoogste ter wereld. Men dacht er echter niet aan om in tijden van grote welvaart te gaan industrialiseren, waardoor Nieuw-Zeeland voor export nog steeds sterk afhankelijk was van het Verenigd Koninkrijk. In 1962 werd het Nieuw-Zeelandse mandaatgebied West-Samoa onafhankelijk. 

In 1964 steunde de toenmalige regering, o.l.v. van de conservatieven, Maleisië in zijn conflict met Indonesië. Nieuw-Zeeland verleende ook steun aan de Amerikanen in hun Vietnampolitiek, en als gevolg hiervan verkreeg Nieuw-Zeeland hechte banden met de Verenigde Staten. In 1967 ging het land over van het Pond sterling op de Dollar (en werd het Imperial maatstelsel vervangen door het metrieke).

Het moederland

Vanaf 1973 ging het Britse moederland zich steeds meer richten op Europa; dit ging ten koste van de overzeese Commonwealth-partners. In de jaren 70 speelden de conservatieven hun meerderheid kwijt aan de Labour Party. Toen het Verenigd Koninkrijk in 1973 lid werd van de EEG, zorgde dat voor een economische ramp in Nieuw-Zeeland. Agrarische producten werden vanaf nu voornamelijk uit EEG-landen gekocht door het Verenigd Koninkrijk. Nieuw-Zeeland moest hierdoor geld lenen waardoor de buitenlandse schuld opliep met een enorme inflatie als gevolg.

De socialistische regering-Lange kwam in 1984 in conflict met de VS, nadat was besloten dat onderzeeboten met kernwapens aan boord niet langer welkom waren in de territoriale wateren van Nieuw-Zeeland. De militaire samenwerking met de VS kwam tot een einde. In 1985 was er ook een conflict met Frankrijk, dat in de haven van Auckland het vlaggenschip van Greenpeace, de Rainbow Warrior, tot zinken bracht.

Een jaar later werd een begin gemaakt met grootscheepse bezuinigingen in de sociale zekerheid. De verkiezingen van 1990 werden dan weer gewonnen door de National Party die doorgingen op de ingeslagen weg. De hervormingen pakten nu wel goed uit.

In 1992 werd een akkoord gesloten tussen de regering en de Maori's over de regeling van de visrechten. Na de eerste verkiezingen nieuwe-stijl kreeg het door Maori's gedomineerde New Zealand First een sleutelrol in de Nieuw-Zeelandse politiek. In 1995 groeide de economie fors in een sterk geliberaliseerd klimaat.

Bij de parlementsverkiezingen van 17 september 2005 bleef de Labour Party van premier Helen Clark met 50 zetels één zetel voor op de oppositiepartij National Party van Don Brash. In oktober 2007 worden Maori activisten aangehouden op beschuldiging van het plannen van gewelddadige acties. In november 2008 leidt John Key de centrumrechtse Nationale partij naar een verkiezingsoverwinning.

In juni 2009 krimpt de economie voor het vijfde kwartaal op een rij en is daarmee de langste recessie in Nieuw-Zeeland een feit.. 

Begin september 2010 werd Christchurch, de grootste stad op het Zuidereiland, getroffen door een aardbeving met een kracht van 7.1 op de schaal van Richter. Het was de zwaarste aardbeving in Nieuw-Zeeland van de laatste tachtig jaar.

In 2011 wint John Key de verkiezingen. In april 2013 legaliseert Nieuw-Zeeland als eerste land van Oceanië het homohuwelijk. Eind 2013 en begin 2014 krijgt Nieuw-Zeeland weer een aantal aardbevingen te verwerken, maar de schade valt mee. Ook wordt het land een aantal keren opgeschrikt door geweld (o.a. verkrachting) en vermissingen van (Westerse) toeristen.

Uniek gebied

Nieuw-Zeeland heeft plannen in September 2015 om een oceaangebied dat twee keer zo groot is als het het eigen landoppervlak de status te geven van beschermd natuurgebied. De regio rond de Kermadeceilanden in de Stille Oceaan is volgens de regering van het land ''een van de meest ongerepte en unieke gebieden ter wereld''. Er leven duizenden diersoorten, van walvissen en dolfijnen tot bedreigde zeeschildpadden, vogels en vissen.

Visserij, mijnbouw en andere schadelijke activiteiten worden er door nieuwe wetgeving strikt verboden. Ook in geologisch opzicht is het toekomstige reservaat zeer bijzonder. Het herbergt de langste rij onderwatervulkanen ter wereld en een trog die met een diepte van 10 kilometer alleen de Marianentrog voor zich moet dulden. 

In december 2016 treedt John Key onverwachts af en hij wordt opgevolgd door Bill English.De verkiezingen van oktober 2017 geven geen duidelijke uitslag en Jacinda Ardern van de Labourpartij vormt een coalitieregering. De National Party en Labour domineren al jaren de politiek in Nieuw-Zeeland. Van 1990 tot en met 1999 was de Nationale Party aan de macht, daarna regeerde Labour negen jaar, waarna het weer de beurt was aan de National Party.

Corona

Haar centrumlinkse partij had de gezamenlijke steun nodig van de populistische Nieuw-Zeelandse Eerste Partij en de Groenen om een meerderheidsregering te verkrijgen. Ze kreeg lof in binnen- en buitenland voor haar aanpak van twee grote crises: de schietpartij in de Christchurch -moskee in 2019 en de pandemie van Covid-19 in 2020. Eind 2020 beland het land wel in de diepste recessie die daar ooit gemeten is – de economie kromp met ruim 12% door de strenge maatregelen die de overheid nam om het corona-virus in te dammen. 

ACTUEEL: nieuwe pinguïnsoort

Wetenschappers hebben aan de hand van in Nieuw-Zeeland gevonden fossielen een nieuwe pinguïnsoort ontdekt. De Crossvallia waiparensis leefde tientallen miljoen jaren geleden en kon 1,60 meter lang worden.

De resten van de pinguïn werden vorig jaar gevonden ongeveer 60 kilometer ten noorden van Christchurch. In deze plaats werden eerder al vier uitgestorven pinguïnsoorten ontdekt.

De pinguïnsoort was zo'n 40 centimeter langer dan de keizerspinguïn, de grootste nog levende pinguïnsoort. Ook was de watervogel met een gewicht van 70 tot 80 kilo een stuk zwaarder.

Bron: nu.nl (Augustus 2019)