Woudrichem, Gorinchem en slot Loevestein

Gorinchem:

Gorinchem was een belangrijke vesting in zowel de Oude als de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Tegenwoordig is het zelfs de grootste vestingstad van Nederland die nog helemaal intact is. Ruim 400 jaar geleden werd de middeleeuwse stad een moderne vesting.

Het meest opvallende gebouw van de oude garnizoensstad is en blijft de grote toren, ook wel de Sint Jan genoemd. De 67 meter hoge toren van de Grote Kerk deed ooit dienst als vuurtoren en werd gebouwd rond 1450.

Door verzakkingen tijdens de bouw ontstond er een knik in de toren. Je kunt hem nu bezoeken en beklimmen en genieten van het prachtige uitzicht. De Lingehaven midden in de vesting, de eeuwenoude gebouwen en molens en de verhalen achter grote helden. Misschien is dit wel het mooiste stukje stad. Blijf zeker even hangen bij de blikvanger van de haven; het fotogenieke huis “In den Blowen Hoet”.

Het huis met de rood-witte luiken werd ooit bewoont door de brugwachter en sluisknecht. Niet ver hiervandaan is de Grote Markt. Toen Hugo de Groot in 1621 ontsnapte uit Slot Loevestein, werd hij ondergebracht op de Grote Markt. Hier bevindt zich vandaag de dag nog altijd het Hugo de Groot poortje. Nadat de kist naar het huis van koopman Adriaan Daetselaar werd gedragen, kwam Hugo de Groot verkleed als metselaar door dit poortje weer naar buiten om vervolgens met de veer naar Antwerpen te vluchten.

In het oude stadhuis is tegenwoordig het Gorcums Museum gevestigd. Het museum vertelt Gorcums roemrijke historie vanaf de middeleeuwen tot nu. De collectie bestaat uit duizenden voorwerpen en kunstwerken: van schilderijen uit de Gouden Eeuw tot bijzondere objecten uit de stadsgeschiedenis.

De stadswallen: 

Deze 17^e eeuwse vesting sloot samen met tegenover gelegen vesting Woudrichem eeuwen lang het Waal/Merwede toegang af. Gorinchem had talloze kazernes, bastions, artillerie-loodsen en andere gebouwen gelieerd aan de waterlinie. Dankzij deze nu monumentale panden, de stadswallen en prachtige stadspoort is het vestingverleden van de stad tastbaar. Ik zou een ieder een wandeling over de stadswallen aanraden.

Deze route van ruim vier kilometer helemaal rond de binnenstad Onderweg geniet je van prachtige uitzichten over de rivieren. Niet te missen is de mooi Dalempoort, de enige nog overgebleven stadspoort in Gorinchem. De poort dateert uit 1597 en is de enige stadspoort van de oorspronkelijke vier die nog over is in de vesting.

Niet te missen tijdens je wandeling over de vestingwallen zijn de twee korenmolens. Molen de Hoop staat op de stadswal aan de Boven-Merwede en is gebouwd in 1764. Molen Nooit Volmaakt werd in 1718 gebouwd op een van de bastions in de vesting. Met de pont ben je in een paar minuten aan de overkant – je kunt naar Slot Loevestein, Fort Vuren of vestingstadje Woudrichem. 

Woudrichem:

De stad Woudrichem bestaat uit twee delen: de oude vesting in het noorden (‘Woudrichem binnen de vesting’) en de buitenwijk ten zuidwesten daarvan (‘Woudrichem buiten de vesting’). Dat nieuwere deel is een stuk groter en er wonen meer mensen.

Het oude deel van Woudrichem is als historische vestingstad in zijn geheel bezienswaardig is en is erkend als beschermd dorpsgebied. Indien je de pont neemt uit Gorinchem (wat aan de overzijde van het water ligt) kom je aan in het zeer pittoreske, film-decor-achtige Woudrichem.

Direct sta je oog-in-oog met de Gevangenpoort. Deze is de enige overgebleven waterpoort die deel uitmaakte van de vestingen, uit 16de eeuw. Na een brand in 1573 werd een omwalling rond de stad aangelegd waardoor ze mee opgenomen werd in dit verdedigingswerk. Nog tot de 19de eeuw in gebruik als gevangenis. Ook hier kun je over de oude vestingwerken wandelen die onderdeel uitmaakte van de Hollandse Waterlinie. 

De mosterdpot

Rechts van de vesting ligt de inundatiewaaiersluis met sluiskom en de damsluis voor de inundatie in de achtergelegen polders. Ter beveiliging van deze sluizen lag rechtsonder de Batterij in de Postweide. Nu staat daar op een verhoogd grondlichaam een bungalow uit de jaren 70. Je kunt o.a. nog diverse 19de -eeuwse militaire magazijnen herkennen en er zijn nog 2 arsenalen uit het jaar 1851. Midden in het dorp bevindt zich de Gotische Martinuskerk daterend uit de 15e eeuw, waarvan de rijk gebeeldhouwde vierkante toren de bijnaam Mosterdpot draagt.

Het is hier waar delen van de Nederlandse film “Oorlogswinter” zijn gefilmd. Ook in het centrum zijn er verschillende prachtige oude woonhuizen. De meeste van deze huizen bevinden zich aan de Hoogstraat en de Kerkstraat. Hier staat ook het oude Raadhuis. Het gebouw met zadeldak tussen trapgevels, staat aan de Hoogstraat 47. De voorgevel draagt het jaartal 1592. Het gebouw werd gerestaureerd in 1957. Tenslotte heb je nog de Stellingmolen Nooit Gedagt, in gebruik als korenmolen, herbouwd in 1990-1996.

Slot Loevestein: 

Loevestein is een kasteel en fort dat ligt prachtig gelegen niet ver van bovenstaande vestingsteden in de uiterwaarden van de Waal en de Afgedamde Maas. Ridder Dirc Loef van Horne gaf rond 1361 opdracht tot de bouw van het kasteel.

Hij gebruikte het als woonhuis, van waaruit hij rooftochten kon houden en illegale tol kon heffen.

Na hem kwam het slot in handen van de heer van Holland en werd het gebruikt als verdedigingswerk tegen andere feodale heren. In het begin van de Tachtigjarige Oorlog, toen het kasteel was bezet door Spanjaarden, werd het in opdracht van Willem van Oranje eenvoudig ingenomen door de geuzenleider Herman de Ruyter.

Staats-bezit; 

De Spanjaarden veroverden het nog één keer terug, maar daarna bleef het Staats bezit. Tot na de Belgische Revolutie deed het kasteel dienst als staatsgevangenis, met als bekendste gevangene Hugo de Groot, die na twee jaar kon vluchten met behulp van een boekenkist. In Staatse handen kreeg het moderne verdedigingswerken en werd het als fort onderdeel van de Oude en de latere Nieuwe Hollandse Waterlinie.

De militaire functie werd in 1951 opgeheven. Van 1925 tot 1986 werd het complex gerestaureerd; momenteel doet het dienst als rijksmuseum en heeft het de status van rijksmonument. Het kasteel bestaat uit een zaalbouw, twee hoektorens en een poorttoren en is omgeven door een slotgracht. Het fort is omgeven door twee grachten en heeft vijf bastions. Binnenin het fort staan verschillende gebouwen. Het kasteel werd meerdere keren gebruikt in befaamde TV series. 

Door de aansluiting bij Holland bloeide de handel op en Gorinchem groeide uit tot de achtste stad van Holland. Aan het begin van de Tachtigjarige Oorlog werd Gorinchem uit Spaanse handen bevrijd op 26 juni 1572 toen het werd ingenomen door de Watergeuzen en Willem van Oranje.

Aan het eind van de 16e eeuw waren de stadsmuren zo verzwakt dat zij werden vervangen door een nieuwe vestingwal met elf bastions.

De nieuwe wal werd in 1609 afgerond en lag een stuk verder uit het centrum waardoor de stad tweemaal zo groot werd. Deze wal is nog bijna volledig intact. Van de vier stadspoorten is alleen de Dalempoort nog over. De andere drie zijn in de 19e eeuw afgebroken om het toegenomen verkeer doorgang te verlenen. In 1673 werd Gorinchem opgenomen in de (oude) Hollandse Waterlinie. 

De teruggang: 

Na een bloeiperiode in de Gouden Eeuw kwam in de 18e eeuw de teruggang. Aan het eind van de Franse overheersing werd de stad ook nog zwaar beschadigd door beschietingen toen de terugtrekkende Franse troepen zich in de vesting verschansten en de stad zich pas overgaf na drie maanden belegering. Dat was het zogenaamde Beleg van Gorinchem in het jaar 1813-1814. 4 februari 1814 werd de gehavende vesting overgegeven aan de belegeraars. Vanaf 1815 ging de vesting Gorinchem deel uitmaken van de Nieuwe Hollandse Waterlinie.

Anders dan de oude waterlinie was dit geen linie van het gewest Holland, maar een belangrijke verdedigingslinie van het nieuwe Koninkrijk der Nederlanden. Het tracé van de nieuwe linie had zich bij Gorinchem al eerder ontwikkeld. De vestingwerken van de stad zijn tot in de 20e eeuw in gebruik gebleven of aan de eisen van de tijd aangepast.

In de 19e eeuw krabbelde Gorinchem weer uit het dal door de opkomst van de industrie. De ontwikkeling van de stoommachine gaf de scheepvaart en het treinverkeer een impuls. De bereikbaarheid van de stad werd verbeterd door de aanleg van kanalen en een spoorweg. De rol van de vestingwerken was begin 20e eeuw uitgespeeld.

De eerste stadsuitbreidingen sinds de 17e eeuw vonden begin 20e eeuw plaats.