Nijmegen en Groesbeek

Binnenstad Nijmegen:

Een deel van Nijmegen is een beschermd dorpsgezicht, de Benedenstad, samen met een deel van de 19e-eeuwse stadsuitleg. Grootste bezienswaardigheid is misschien wel het Valkhofpark met twee oude ruïnes.

De ene is de 16 kantige Sint-Nicolaaskapel die nog stamt uit de tijd van Karel de Grote terwijl de andere is de Barbarossa ruïne. Naast dit leuke parkje met prachtig uitzicht op de Waal en de Waalbrug staat het supermoderne glazen “Valkhof” museum met veel kunst maar ook talloze Romeinse overblijfselen uit de regio. 

Je kunt door heel Nijmegen stukjes Romeinse overblijfselen vinden. Delen van de oude omwalling zijn nog te zien in het Kronenburgerpark (kruittoren) en in het Hunnerpark met de Belvedere (nu een restaurant met prachtig uitzicht). Een aantal oude gebouwen hebben de vernietiging van de stad overleefd; een daarvan is het stadhuis wat na WWII alleen nog een omhulsel was. De in 1612 gebouwde “Waag” en de in 14de eeuwse gebouwde Sint Stevenskerk.

Bij de lange Hezelstraat (de oudste winkelstraat in Nederland), in de Benedenstad vind je nog wat Middeleeuwse bewoning. Hier vind je ook de Commanderie van sint Jan en natuurlijk de Waalkade met talloze restaurantjes en terrasjes. 

Kronenburgerpark: 

Het Kronenburgerpark is een park in het centrum van Nijmegen. Het ligt dicht bij het station en de Lange Hezelstraat. Waar het park de Parkweg raakt staan de resten van de middeleeuwse omwalling met de Kruittoren. Het park, bezongen in een liedje van Frank Boeijen onder de naam Kronenburg Park, stond bekend als hangplek van prostituees en drugsverslaafden.

Na een ingrijpende herindeling heeft het park in 2005 het uiterlijk gekregen van een rustig, modern stadspark.

Nagedachtenis van WWII

Waalbrug / Anti-tank kanon Hunnerpark

Tijdens de operatie “Market Garden” in september 1944 bereikten de Amerikaanse paratroopers en de Britse grondtroepen de Waalbrug en stuitten zij op weerstand van 2 SS compagnies. Op 18 september 1944 stak de zogenaamde "Kampfgruppe Euling" vanuit de richting van Arnhem om zich vervolgens in te graven in het Hunnerpark. 

Toen de “82nd Airborne Division” op 20 september 1944 de Waal overstak ter hoogte van de elektriciteitscentrale, kon de brug van zowel de noord- als zuidkant worden aangevallen waardoor de Duitsers de heuvel moesten opgeven. Van de 500 man sterke ingegraven "Kampfgruppe Euling", lieten ruim 300 man het leven.

Ongeveer 60 mannen werden gevangen genomen, het andere deel wist te ontsnappen. De Duitsers lieten o.a. een anti-tank kanon (type 50mm PAK 38) achter die nu op de helling staat van het Hunnerpark onder de Belvedere wachttoren. 

Op 18 september 1994 onthulde Lord Carrington bij de Waalbrug een gedenkplaat ter gelegenheid van de 50ste verjaardag van de Slag om Nijmegen en kreeg het zuidelijke viaduct de naam Grenadier Guardsviaduct. Het noordelijk viaduct heet sinds 2005 Sergeant Robinsonviaduct. Sergeant Peter Robinson van de Grenadier Guards stak op 20 september 1944 als eerste met zijn Sherman-tank de Waalbrug over.

De valkhofbunker

Tijdens de Tweede Wereldoorlog hebben gelegerde Duitsers in 1943 in het Valkhofpark een vesting gebouwd van een drietal bunkers. De bemande vesting zorgde er voor dat het de geallieerden op 19 september 1944 niet lukte om de Waalbrug te bereiken, waardoor er later een oversteek gedaan werd op een andere plek, waar nu de nieuwe stadsburg “de Oversteek” ligt.

De bunker op het Valkhof heeft twee schietgaten, zowel richting Waalbrug als richting spoorbrug. De oorspronkelijke drie bunkers van de vesting waren verbonden met elkaar via een loopgravenstelsel. Van de drie bunkers is echter alleen deze Valkhofbunker over.

De andere bunkers zijn respectievelijk in 1947 (zuidelijke) en 1984 (Belvédère) afgebroken. De Valkhofbunker werd in 2011 herontdekt, waarna een onderzoek en renovatie werd gestart, zodat de bunker op 25 oktober 2015 weer opengesteld kon worden voor het publiek.

De weg naar de vrijheid:

Door heel Europa heen kun je informatiepanels zien waarop de weg naar de bevrijding is afgelegd door de Geallieerden. In Nijmegen zelf liggen twee keien waarop een panel is bevestigd; de een staat aan de zuidzijde van de Waalbrug, op de Waalkade nabij de “Lindenberghaven”.

De ander in de “Marikenstraat”. Op de website www.liberationroute.com kun je zien waar de anderen zich bevinden.

Brandhaarden: 

In Februari 1944 werd Nijmegen verschrikkelijk getroffen door een misplaatst Geallieerd luchtbombardement. Grote delen van het centrum van de stad werden verwoest. Tijdens operatie “Market Garden” werd een behoorlijk deel van Oost-Nijmegen met de grond gelijk gemaakt. In het VVV en in de Marienburgkapel kun je voor elke “brandhaart” een boekje kopen voor 1,50 euro per stuk.

Ook kun je een gids nemen die je langs alle belangrijke punten meeneemt en de brandhaard in detail wordt uitgelegd en verklaard. 

De (Waal)oversteek: 

Op 18 September werd de Waal overgestoken door de Amerikanen om de Waalbrug te ontzetten en operatie “Market Garden” alsnog te doen gelukken.

Ter herinnering aan deze actie en de hierbij omgekomen soldaten, is op 18 september 1984 aan de Oosterhoutsedijk in Lent een monument opgericht. Nabij de werkelijke oversteekplaats (betonnen balken aan het strand bij paal 883) ten Westen van het centrum van Nijmegen, heeft de derde stadsbrug van Nijmegen, die in 2013 op ongeveer de plaats van de Waaloversteek werd voltooid, de naam De Oversteek gekregen.

Als eerbetoon aan de gesneuvelden werd de brug uitgerust met 48 paren lichtmasten die na het aanschakelen van de stadsverlichting paar na paar van zuid (Nijmegen) naar noord (Lent) aangaan, in het tempo van een trage mars. Een maand na de grootse herdenking, op 21 September 2014, is een spontaan initiatief ontstaan voor een dagelijks eerbetoon aan de gevallen soldaten.

Sinds 19 oktober dat jaar loopt er elke avond bij zonsondergang een oud-militair over de brug, in trage mars, tegelijk met het ontsteken van de 48 lichten. Na het brengen van een groet aan het monument aan de Oosterhoutsedijk keert de veteraan terug.

Groesbeek:

Op 17 september 1944 landden duizenden parachutisten in Groesbeek in het kader van Operatie Market Garden. De Duitsers boden hevig verzet en het dorp lag tot 8 Februari 1945 in de frontlinie waardoor het ernstige verwoestingen moest incasseren.

De belangrijkste toeristische trekpleister in Groesbeek is het zeer interessante Museum van de Bevrijding (zie museum). Een tweede is de Canadese oorlogsbegraafplaats waar ruim 2500 gesneuvelde militairen, veelal Canadezen begraven liggen.

De plaquettes: 

De plaats is in 1947 geopend door koningin Wilhelmina en speciaal uitgekozen omdat het op de Duitse grens uitkijkt. Dit omdat generaal “Crerar”, commandant van de Canadese landmacht in Europa, het bevel gaf dat geen enkele soldaat van de landmacht mocht worden begraven in Duitsland. Hier liggen dus vooral militairen die sneuvelden buiten de Nederlandse landsgrenzen. 

Tenslotte is er de “ZuidMolen” waarop twee plaquettes geplaats zijn. In de kap van deze molen werd het voorjaarsoffensief van 1945 gepland waarbij 400.000 Britse en Canadese militairen onder commando van de Canadese Generaal Harry Crerar het Rijnland tot aan Wezel vrijgemaakt hadden en het mogelijk maakten voor de niet te stuitte Geallieerde Legers de Rijn over te steken en een einde aan de oorlog te maken.

Als eersten, op de 21ste Januari, klommen de Corps Commandanten Lt-Gen Simonds (2de Canadese) en Lt-Gen Horrocks (30ste Britse) naar boven in de kap om hun kaarten te vergelijken met het terrein en om taken te stellen voor de divisies. Toen kwamen daarna tientallen officieren van divisiecommandanten tot aan peletonleiders toe om de grondsituatie te bestuderen waar vandaan de aanval zou starten op de 8ste Februari onder het hevigste spervuur tijdens WO 2 uitgevoerd.

De cruciale rol van deze molen als de primaire observatiepost voor de artillerie in het vooruitgeschoven gebied achter Nijmegen is vereeuwigd in de Guns of Victory geschreven door George G Blackburn die als een artillerie verkenner een groot deel van de winter van 1944-45 doorbracht in haar kap.

De oudste Romeinse resten zijn die van een groot castrum op de Hunnerberg uit 15 v.Chr. Dit is slechts enkele jaren in gebruik geweest, waarna ze werd vervangen door een commandocentrale op de Kopse Hof. De resten van het, voor zover bekend, oudste stenen gebouw in Nederland werden in 2005 gevonden op enkele kilometers ten westen van de Hunnerberg.

Doordat de verovering van Germanië was mislukt na de verpletterende Romeinse nederlaag in het Teutoburgerwoud (9 n.Chr.), werd duidelijk dat de Rijn voorlopig de grens van het Romeinse Rijk zou blijven, en Oppidum Batavorum een grenspost die versterkt moest worden.

Er werd een permanent legerkamp op het Kops Plateau gebouwd, dat kleiner was dan het Hunnerbergse castrum. Tussen 10 n.Chr. en 69 n.Chr. ontwikkelde Oppidum Batavorum zich tot een nederzetting van Gallo-Romeinse handwerkslieden, handelaren, ambtenaren en magistraten.

Bataven

De Bataafse nederzettingen bevonden zich ten noorden van de Waal bij Lent en Oosterhout, waar vele vondsten uit de Romeinse tijd zijn gedaan. Tijdens de Bataafse Opstand onder Julius Civilis in 69 n.Chr. werd de nederzetting samen met de praetorium op de Kopse Hof vernietigd. Na de Opstand van de Bataven werd op de Hunnerberg Legio X Gemina pia fidelis gevestigd, dat uit vele vondsten bekend is. 

Langs de Waal waar nu het Waterkwartier ligt ontstond een nieuwe nederzetting die van de Romeinse keizer Trajanus tussen 98 n.Chr. en 102 n.Chr. onder de naam Ulpia Noviomagus Batavorum stadsrechten kreeg. In de 2e eeuw na Christus maakte Noviomagus een bloeiperiode mee.

Ze was met een bevolking van 5000 tot 6000 de grootste stad op het grondgebied van het huidige Nederland. Het zou duizend jaar duren voordat in Nederland een andere stad (Utrecht) dat inwonertal haalde.

Nijmegen als Hanzestad: 

In 1402 werd Nijmegen een Hanzestad. In 1543 was Nijmegen, evenals overig Gelre aan de Habsburgers gekomen. De status van belangrijkste Gelderse stad was het kwijtgeraakt aan Arnhem. In 1574 rukten de protestante Lodewijk en Hendrik van Nassau, broers van Willem van Oranje, met een leger op vanuit 'Duitsland' naar Nijmegen, maar werden in de slag op de Mookerheide verslagen en gedood. Uiteindelijk zou prins Maurits de stad veroveren tijdens het tweede Beleg van Nijmegen (1591).

Van 1672 tot 1674 kreeg Nijmegen te maken met een Franse bezetting. Te Nijmegen werd in 1678 de Vrede van Nijmegen tussen Frankrijk en de Republiek der Zeven Verenigde Provinciën gesloten. Onder druk van de Hollandse patriotten vluchtte stadhouder Willem V van Oranje-Nassau eind 1785 weg uit Den Haag, om in november 1786 zijn stadhouderlijk hof op het Valkhof in Nijmegen te vestigen, waar hij in geval van nood snel kon vertrekken naar Pruisen. 

Bombardement op Nijmegen – Februari 1944

In de decennia na de ontmanteling van de oude stadsmuren kende Nijmegen een grote stadsuitbreiding. Nadat in 1879 al een spoorbrug over de Waal was gerealiseerd, kreeg Nijmegen in 1936 eindelijk een verkeersbrug, de Waalbrug.

Deze brug werd tijdens de Duitse invasie in 1940 opgeblazen en in 1943 herbouwd. In WW2, op 22 februari 1944, leed Nijmegen zware schade bij een geallieerd bombardement dat eigenlijk bedoeld was voor een Duitse stad.

In september 1944 werd in en rond Nijmegen hevig gevochten toen in het kader van Operatie Market Garden; de Waalbrug werd veroverd. Maandenlang lag de stad toen pal aan het oorlogsfront, hetgeen nog een extra aanslag op de zwaar beschadigde stad tot gevolg had.

Waaloversteek en verovering van de Waalbrug – September 1944

Tot heden: 

Door verwaarlozing en armoede was de Benedenstad na WW2 in verval geraakt en werd grotendeels gesloopt.. Alleen de Lage Markt, de Lange Hezelstraat, een deel van de Priemstraat en de Begijnenstraat zijn nog oorspronkelijk gebleven, de rest is nieuwbouw. Het is nu beschermd stadsgebied.

In de jaren 60 en 70 werd Nijmegen bekend als rode stad met veel communisten. Sinds WW2 heeft de stad zich flink uitgebreid, maar dat gebeurde eenzijdig in westelijke en vooral zuidwestelijke richting. De structuur van de stad werd zo zeer onevenwichtig: het centrum ligt geheel in het noorden, maar de stadsuitbreiding vond kilometers daarvandaan in zuidwestelijke richting plaats.

Tot voor kort was de Waal een onneembare barrière die de noordgrens van de bebouwing bepaalde. Sinds eind jaren 90 echter wordt er gebouwd aan de Vinex-locatie Waalsprong, ten noorden van de Waal.