Amersfoort

Binnenstad Amersfoort:

De bekendste gebouw van Amersfoort moet de “Onze lieve vrouwen toren” zijn. Met zijn 98 meter is het de op twee na hoogste kerktoren van het land. De bijbehorende kerk ging bij een explosie in 1787 verloren. De binnenstad heeft nog andere bezienswaardige kerken, zoals de Sint-Joriskerk aan de Hof en de rooms-katholieke Sint-Franciscus-Xaveriuskerk.

Ook de Sint-Aegtenkapel en de Oudkatholieke kerk H. Georgius zijn noemenswaardig. De Elleboogkerk, een neoclassicistische kerk uit 1820, werd tijdens een brand op 22 oktober 2007 geheel verwoest. Een belangrijke niet-religieuze bezienswaardigheid is de stadsmuur. De eerste stadsmuur werd gebouwd rond 1300.

De Plompetoren was een onderdeel van de oudste muur. Hier werden vroeger de gevangenen gehouden. Tussen 1380 en 1451 werd een nieuwe stadsmuur gebouwd, die de stad tot in de 19e eeuw ruimschoots heeft kunnen omsluiten en die deels behouden is. Nadat de oudste stadsmuur haar functie had verloren werd deze gebruikt om huizen tegenaan te bouwen, Muurhuizen. Een voorbeeld van zo'n Muurhuis is het huis Tinnenburg. De binnenstad heeft ook een jongere stadsmuur. 

De stad heeft daarnaast nog een aantal stadspoorten, zowel land- als waterpoorten. De meest bijzondere en bekendste is de Koppelpoort, die zowel land- als waterpoort is. Verder zijn er de Monnikendam (een waterpoort) en de Kamperbinnenpoort (een landpoort). Bierbrouwerij De Drie Ringen is gevestigd in een voormalige stadsboerderij en brouwt op ambachtelijke wijze bier.

Verder zijn het Hofje de Poth, één van de oudste hofjes in het land en het Sint-Pietersgasthuis noemenswaardige bezienswaardigheden.

Kamp Amersfoort:

Doorvoerkamp “Amersfoort” zoals de Duitsers het noemden, was een van de kampen die door nazi Duitsland gebruikt werden om “gevangenen” in op te sluiten tijdens WWII.  Het was een transit-kamp voor uitzending naar Duitsland, maar het voldeed zeker ook aan de criteria voor werkkamp of strafkamp.

Onder de gevangenen waren communisten maar ook Joden, verzetsstrijders, zwarthandelaren en mensen die niet in Duitsland wilde werken en waren ondergedoken. Het werk was zwaar en de Duitsers wreed. De hygiëne was slecht. In het kamp verbleven in de jaren 1941-1945, toen het werd overgedragen aan het Rode Kruis, ruim 35.000 gevangenen.

In totaal zouden zo’n 650 mensen door Duits én Nederlands geweld omkomen. Het voormalige kamp is nu ingericht als gedenkplaats en museum. In het ontvangstgebouw kun je een film kijken over het kamp en informatie lezen.

Er staat nog een originele bunker (gevangenis), wachttoren en er zijn talloze monumenten te zien. Ook kun je de fusilladeplaats bezoeken en het voormalige lijkenhuisje.  

Andere bezienswaardigheden: 

• In Amersfoort stad kun je o.a. het geboortehuis van Piet Mondriaan bekijken; het is nu een museum (het Mondriaanhuis). Buiten Amersfoort ligt sinds 1948 een dierentuin, het Dierenpark Amersfoort, gelegen in het Bos Birkhoven, aan de westkant van de stad.

• Deze dierentuin trekt jaarlijks ongeveer 750.000 bezoekers (2008) en is daarmee de 16e attractie van Nederland, gerekend naar bezoekersaantallen. Andere musea zijn het kademuseum, armando museum en het Flehite museum. Ook kun je een kijkje nemen bij het groteske Belgenmonument – een monument geschonken van België aan ons land voor de enorme toevloed aan vluchtelingen tijdens WWI. 

De Romeinen hebben de regio nooit permanent bezet en bewoond, maar dat er contacten en incidentele bezoeken waren staat wel vast. De eerste vermelding van Amersfoort dateert uit 1028. Er moet toen sprake geweest zijn van een boerennederzetting.

De strategische ligging was voor de bisschop van Utrecht aanleiding om er één van zijn hoven te bouwen, om van hieruit de Gelderse Vallei te ontginnen. Waarschijnlijk werd dit bisschoppelijk hof in de eerste helft van de 12e eeuw gesticht op de plaats waar thans de Sint-Joriskerk staat. Handel en nijverheid leefden op en de nederzetting kreeg in het jaar 1259 stadsrechten. Tegen het einde van de 13e eeuw werd de eerste stenen muur gebouwd omgeven door een gracht. 

In de Middeleeuwen

Na een stadsbrand werd er een nieuwe muur gebouwd nu met stadspoorten die nu nog te zien zijn. Amersfoort kreeg in de Middeleeuwen na wonderen rond een Mariabeeld, het zogenaamde Mirakel van Amersfoort, grote betekenis als bedevaartsoord, waardoor de economie opbloeide en vanaf 1444 de Onze Lieve Vrouwetoren kon worden gebouwd. De stad had in de 16e eeuw veel te lijden van oorlogshandelingen.

Het werd in 1572 bezet door de staatsen en in 1573 door de Spanjaarden. In 1579 werd Amersfoort heroverd door Jan VI van Nassau-Dillenburg, waarop in 1579 gedwongen aansluiting bij de Unie van Utrecht plaatsvond. Sinds de 16e eeuw ging het economisch slechter en het inwoneraantal liep terug. . Rond 1850 braken de inwoners grote delen van de wallen en poorten af.

Dat bood de armen werk en de stenen waren nuttig voor straten, pleinen en wegen. Ingrijpen van koning Willem II voorkwam sloop van de Koppelpoort, Monnikendam, Kamperbinnenpoort en een restant van de stadsmuur. De komst van de spoorwegen in 1863 deed de stad uit haar 19e-eeuwse slaap ontwaken.

Amersfoort werd een belangrijk knooppunt en is dat tot op heden gebleven. Rond 1870 werd Amersfoort door de regering verkozen voor de uitbreiding van het leger, mede vanwege de centrale ligging aan spoorwegen en nabij de Hollandse Waterlinie en heideterreinen, die als oefenterrein konden dienen (Vlasakkers, Leusderheide).

De Tweede Wereldoorlog: 

Amersfoort verloor tijdens WW2 relatief weinig bewoners en leed relatief weinig fysieke schade. Het oude centrum bleef gespaard. Een relatief groot aantal Joden uit Amersfoort en omgeving wist door onder te duiken de oorlog te overleven, daarbij gesteund door de vele protestanten in de plaats.

De inrichting van het concentratiekamp Amersfoort, formeel in Leusden, bracht ook de stad vele verschrikkingen. Vanwege de mobilisatie werden er al in 1938 diverse kampen voor militairen gebouwd in en om Amersfoort. In mei 1940 moesten alle 43.000 bewoners worden geëvacueerd vanwege de verwachte gevechten rond Amersfoort, toen de grootste garnizoensstad van Nederland. Na vier dagen konden zij terugkeren.

De Duitsers richten bij Amersfoort het Kamp Amersfoort in, een concentratiekamp. De Joodse gemeenschap van ruim 632 mensen werd gedecimeerd, 353 mensen kwamen om, de meesten in Auschwitz of Sobibór. In 1943 werd Amersfoort werd de Raad van Verzet (RVV) opgericht bij de familie Van Beek, thans Stationsstraat nr. 28. Op 20 juli 1943 werden twintig leden van de clandestiene verzetsgroep Inlichtingendienst Nederland geëxecuteerd; zij werden begraven in het Jannetjesdal op de Leusderheide.

Op 2 oktober 1944 hielden de bezetters een razzia, waarbij 5.000-6.000 Amersfoortse mannen van 17-40 jaar werden meegenomen om loopgraven aan te leggen langs de IJssel in de omgeving van Dieren. De nazi-Duitse strijdkrachten bliezen op 16 en 17 april meerdere bruggen in en rond de stad op, ook de spoorbrug bij de Koppelpoort. Op 7 en 8 mei 1945 bevrijdden Canadese troepen de stad. 

Na de oorlog: 

Tot ongeveer 1970 was er sprake van geringe ontwikkeling, die zelfs door de buitengebruikstelling van de meeste kazernes dreigde om te slaan in achteruitgang. Aan het eind van de 20e eeuw kreeg de stad een grote impuls door de Groeistad-status, die inmiddels heeft geleid tot de bouw van grote nieuwe wijken, waarvan Kattenbroek door zijn bijzondere architectuur landelijke bekendheid heeft verworven.

Ook nieuwe bedrijven vestigden zich in Amersfoort. Na ongeveer 1970 nam de militaire aanwezigheid drastisch af, en bleef slechts de Bernhardkazerne open. Amersfoort heeft de grenzen van zijn uitbreidingsmogelijkheden bijna bereikt.