GESCHIEDENIS - Marokko

De komst van de Feniciërs vormde het begin van eeuwen van vreemde overheersing in noordelijk Marokko. Carthago onderhield commerciële relaties met de Berberstammen van het binnenland en betaalde hen jaarlijks om zich van hun medewerking te verzekeren bij het ontginnen van grondstoffen. 

Tegen de 5e eeuw v.Chr. had zijn Carthago haar invloed vergroot over heel Noord-Afrika. Tegen de 2e eeuw v.Chr. ontwikkelden zich verschillende grote, maar zwak bestuurde, Berberkoninkrijken. Van 206 v.Chr. tot 40 n.Chr. bestond in het noorden en westen van het land het Berbers koninkrijk Mauretania (van de Mauri stam of Moren). Met de executie van de laatste Mauretanische koning Ptolemaeus van Mauretania door keizer Caligula in 40 n. Chr., kwam het gebied onder Romeins bestuur.

In 44 na Chr. splitste keizer Claudius deze provincie op in Mauretania Caesariensis en Mauretania Tingitana. Rome regeerde over het gebied liever door allianties met de stammen dan door militaire bezetting. Ze bestuurden alleen de gebieden die van economisch nut waren of die makkelijk te verdedigen waren, waardoor het Romeinse bestuur niet verder kwam dan de kusten en nabije valleien. In de 5e eeuw viel de regio ten prooi aan de Vandalen, de Visigoten, en dan het Byzantijnse Rijk in snelle opvolging.

Gedurende deze periode bleven de gebergtes in handen van hun Berberse bewoners. Het christendom werd geïntroduceerd in de 2e eeuw en kreeg volgelingen onder de stadsbewoners, slaven en Berberse boeren. Tegen het einde van de 4e eeuw waren de geromaniseerde gebieden gekerstend, en volgelingen bevonden zich ook onder de Berberstammen, die zich soms collectief bekeerden.

Het gebied had ook een aanzienlijke Joodse bevolking. Het Byzantijnse Rijk (533) probeerde het gebied onder zijn macht te krijgen, maar het kon alleen de stad Ceuta enige tijd onder controle houden.

Na de val van de Meriniden werd de macht uitgeoefend door het laatste Berberse koningshuis van Marokko, dat van de Wattasiden. In 1554 werden zij verslagen door de Saadis en daarmee kwam het land onder Arabische heerschappij.

De Saadi dynastie handhaafde zich tot 1659. De Sa’adi-sjarifen brachten in 1578 bij Kasr al-Kabir de Portugezen een beslissende nederlaag toe. Ook bleef het grondgebied van het huidige Marokko buiten het Ottomaanse Rijk, dat wel delen van het huidige Algerije en Tunesië in zijn macht had. De Ottomanen hadden echter wel invloed in de Maghreb regio. In 1650 kwamen Alaouieten aan de macht die zich als monarchen wisten te handhaven.

Al Rashid werd op 1664 in Fez uitgeroepen als sultan van Marokko. De Alaouiten slaagden er ook in om gebieden in te lijven over verschillende eeuwen: Tanger (1684), en El Jadida (1769) van de Portugezen.

In 1895 kochten ze kaap Juby van het Britse Rijk. Ondanks de zwakte van haar autoriteit, slaagde de Alaouite- dynastie erin om Marokko tijdens de 18e en 19e eeuw onafhankelijk te houden, terwijl andere staten in de regio overgenomen werden door het Ottomaanse Rijk, Frankrijk of het Britse Rijk.

In de 19e eeuw veranderde de internationale positie van Marokko door de behoeften van het Europese imperialisme. Na de verovering van Algerije door de Fransen (1830) steunden de Marokkanen rebellenleider Abd el-Kader, wat uiteindelijk tot een oorlog leidde. Na de Vrede van Tanger (1845) profiteerde Marokko nog een tijdlang van zijn gunstige ligging.

De internationale conferentie van Madrid (1880) regelde de positie van het land. De mogendheden garandeerden Marokko en elkaar de onafhankelijkheid van Marokko. In 1904 sloot Frankrijk met Engeland en Spanje overeenkomsten over Marokko. Hierbij werd Marokko verdeeld in een internationale zone Tanger, een Franse invloedssfeer en een Spaanse invloedssfeer.

Marokko-crisis

Daarna ontstond de eerste Marokko-crisis (1905) en bezette Frankrijk, ondanks verzet van de overige mogendheden, toch een gedeelte van het land. Deze crisis werd opgelost tijdens de Internationale conventie te Algeciras in 1906, waarin Frankrijks 'speciale positie' geformaliseerd werd, bestuur van Marokko werd toevertrouwd aan Frankrijk en Spanje, en Duitsland een diplomatieke nederlaag leed. 

Vervolgens brak de tweede Marokko-crisis (1911) uit in de vorm van het “Panther” incident; in de haven van Agadir arriveerde een Duitse kanonneerboot die gewapende steun aan de sultan toezegde, in ruil voor de status van Duits protectoraat voor Marokko. Na onderhandelingen tussen de Fransen en de Duitsers erkende Duitsland toch het Franse protectoraat. De nieuwe sultan Mawlai Yussuf, sloot de verdragen van 30 maart en 27 november 1912 met Frankrijk en Spanje.

De overeenkomst van 1904 werd herzien: Spanje behield de enclaves Ceuta en Melilla in het noorden en de enclave Ifni in het zuiden wel, maar in verkleinde vorm.

De eerste resident-generaal in het protectoraat Marokko was generaal Lyautey, die erin slaagde het land in betrekkelijk korte tijd rustig te krijgen. Franse troepen hielpen Spanje bij het onderdrukken van de gewelddadige opstand van de bewoners van de Rif (1921-1926). Deze republiek, gesticht door Mohammed Abdelkrim El Khattabi, was de nieuwe Marokkaanse staat, en het was de bedoeling dat, na het bevrijden van Noord-Marokko van de Spaanse bezetter, uiteindelijk heel Marokko bevrijd zou worden van de overige (Franse en Spaanse) bezetters.

De Berbers waren een taaie tegenstander en het zou vijf jaar in beslag nemen en zo’n 300.000 Franse en Spaanse soldaten. Lyautey werd in 1925 vervangen dooreen resident-generaal, die in feite volledig de macht in handen kreeg in Marokko, terwijl de sultan slechts in naam regeerde. In 1934 hadden zij geheel Marokko onder hun gezag gebracht. Snel daarna komen de eerste nationalisten, die nog niet direct streefden naar onafhankelijkheid.

Tienduizenden kolonisten kochten in Marokko grote hoeveelheden landbouwgrond. Belangengroepen stuurden de Franse regering om meer directe controle van Marokko op zich te nemen. 

In 1939 sloot Marokko zich aan bij Frankrijk maar viel vanaf 1940 onder het bestuur van “Vichy” Frankrijk en dus nazi-Duitsland. Het vrijgevochten Casablanca zou een van de havens zijn waar de Geallieerden landden tijdens “operatie Torch” in 1942.

Vanaf die tijd zouden Marokkanen de beweging van de Vrije Fransen van generaal De Gaulle steunen. De algemene sympathie van de sultan voor de nationalistische beweging werd duidelijk tegen het einde van de oorlog, maar hij hoopte nog steeds om die onafhankelijkheid geleidelijk te bereiken.

Geen hervormingen

De Franse resident-generaal daarentegen, het oog gericht op de Franse economische belangen en krachtig gesteund door het merendeel van de Franse kolonisten, weigerde resoluut om zelfs maar hervormingen te overwegen die minder ver gingen dan onafhankelijkheid. Dit droeg bij tot toenemende vijandigheid tussen de nationalisten en de kolonisten, en tot geleidelijke verwijdering tussen de sultan en de resident-generaal. In december 1952 braken er protesten uit in Casablanca naar aanleiding van de moord op een Tunesische vakbondsleider.

Toen de Franse autoriteiten twee jaar later geconfronteerd werden met een verenigde Marokkaanse eis voor terugkeer van de sultan, oplaaiend geweld in Marokko, en verslechtering van de situatie in Algerije, brachten de Fransen Mohammed V terug naar Marokko. Onderhandelingen die zouden leiden tot Marokkaanse onafhankelijkheid begonnen een jaar later. Spanje erkende vrijwel gelijktijdig met Frankrijk Marokko's onafhankelijkheid, terwijl het bovendien afstand deed van zijn noordelijke bezittingen in Marokko.

Het behield echter steunpunten te Ceuta en Melilla. Op 2 maart 1956 werd Marokko onafhankelijk van Frankrijk. De sultan ging akkoord met hervormingen die Marokko zouden transformeren in een constitutionele monarchie met een democratische vorm van regering. In augustus 1957 nam Mohammed V de titel van koning aan.

Koning Mohammed V overleed op 3 maart 1961, waarna zijn zoon Hassan II op de troon kwam. In 1963 braken de eerste grensconflicten met Algerije uit. Dit werd de "Zanden Oorlog" genoemd waarbij Marokko een groot land op te eisen. De aanval mislukte echter. In februari 1964 werd het conflict geregeld en werd een gedemilitariseerde zone ingesteld.

In december 1965 werd door de Verenigde Naties een resolutie aangenomen volgens welke Spanje Ifni en Spaans Sahara moest dekoloniseren. In juni 1965 stelde Koning Hassan de grondwet buiten werking en vormde een nieuwe regering met zichzelf als premier, met als doel zijn plannen voor administratieve en economische hervormingen door te voeren.

Op 30 juni 1969 besloot Spanje alleen Ifni aan Marokko over te dragen, terwijl de Westelijke Sahara in Spaanse handen bleef. 

In januari 1970 werd Mauritanië volledig door Marokko erkend. Ondanks serieuze binnenlandse problemen, nam het patriottisme toe met de Marokkaanse deelname aan het Midden-Oosten-conflict en de kwestie van de Westelijke Sahara. Deze droegen bij tot de populariteit van Hassan II en verstevigden zijn politieke plaats. De koning had troepen gestuurd naar het Sinaï-front in de Arabisch-Israëlische oorlog in oktober 1973. Hoewel ze te laat kwamen om mee te doen aan de vijandelijkheden, werd de actie geapprecieerd door de Arabische staten.

Ten aanzien van het door Marokko betwiste Spaans Sahara werd op 14 november 1975 een akkoord bereikt, wellicht mede onder de druk die Hassan wist uit te oefenen via een door hem georganiseerde “groene” 'vredesmars' door 350.000 Marokkanen naar dit gebied.

Het gebied is toen verdeeld tussen Marokko en Mauritanië. Het voor een zelfstandige Sahara-republiek strijdende “Polisario” begon toen een guerrillastrijd tegen zowel Marokko als Mauritanië. Marokkaanse troepen trokken daarop dit deel van het gebied binnen en het werd als veertigste provincie bij Marokko ingelijfd in 1976.

De kwestie van de erkenning van de door Polisario uitgeroepen Democratische Arabische Republiek Sahara (DARS) leidde tot een breuk binnen de Organisatie van Afrikaanse Eenheid. Marokko verbrak de betrekkingen met staten die tot erkenning van de DARS overgingen.

Ondanks een boycot zou de opkomst 97% hebben bedragen. Het reeds lang aangekondigde referendum over de toekomst van de bezette Westelijke Sahara werd ook in 1996 weer uitgesteld. In juli 1999 overlijdt koning Hassan II aan een hartaanval. Hij wordt opgevolgd door zijn zoon koning Mohammed VI.

De begrafenis van Hassan II werd door ruim twee miljoen Marokkanen en door veel internationale hoogwaardigheidsbekleders bijgewoond. Binnen de Arabische wereld speelt Marokko een prominente rol. Diverse malen was koning Hassan gastheer van Arabische topconferenties. 

Koning Mohammed VI toonde zich na zijn troonsbestijging in 1999 de koning van de vernieuwing en verzoening. Er kwam een minister voor de rechten van de mens en een speciale Commissie voor de Mensenrechten. Non-gouvernementele organisaties, waaronder onafhankelijke mensenrechtenorganisaties (o.a. Amnesty International) kregen meer de ruimte zich te manifesteren.

Het Ministerie van Binnenlandse Zaken werd gezuiverd van personen die betrokken waren geweest bij de repressie, ballingen werden uitgenodigd naar huis te keren, er kwam een arbitragecommissie die zich buigt over smartengeld aan familieleden van verdwenen personen en het huisarrest van sheikh “Yassine” werd opgeheven.

Er kwam voorts een beleid van decentralisering met bijzondere aandacht voor de economische ontwikkeling van verwaarloosde regio's en er werden stappen gezet de rechten van verdachten te verbeteren (de termijnen van voorarrest en voorlopige hechtenis zijn aan banden gelegd).

De zetelwinst van de PJD in de parlementsverkiezingen van 2002 wijst er op dat islamisme en fundamentalisme terrein winnen. Casablanca werd dat jaar opgeschikt door een serie zelfmoordaanslagen. Groeperingen als Al-Salafiyya al-Jihadiyya en Al-Sirat al-Mustaqim worden in verband gebracht met de aanslagen.

In 2003, ter ere van de geboorte van een zoon, en kroonprins, Moulay Hassan, beval de koning de gratieverlening voor 9.000 gevangenen en een strafvermindering voor 38.000 anderen. In 2004 werden hervormingen in werking gesteld van de burgerlijke stand die de positie van de vrouw moesten verbeteren.

In 2007 wint de conservatieve Istiqlal partij de meeste zetels tijdens de parlementsverkiezingen. In 2009 wordt Abdelkader Belliraj, een Marrokkaanse al Qaeda-leider, tot levenslang veroordeeld vanwege bomaanslagen in o.a. Casablanca. Bij de verkiezingen van 2011 winnen de gematigde Islamisten en de ontwikkelingspartij (PDJ), maar geen van de politieke partijen verkreeg meer dan 20% van de stemmen. In 2012 wordt Abdelilah Benkirane van de PJD premier van een coalitie.

Een jaar later benoemt de koning een nieuwe regering, dat was nodig omdat één van de coalitiepartners de regering had verlaten. Nog steeds proberen duizenden Afrikanen die illegaal in Marokko verblijven Melilla of de andere Spaanse enclave Ceuta te bereiken. Het kwam alleen al in 2014 tot 65 keer van een bestorming. 

Westelijke Sahara

Het Europese Hof van Justitie geeft in 2016 te kennen dat de Westelijke Sahara geen deel van Marokko is en dus niet valt onder verdragen tussen de EU en Rabat. De voormalige Spaanse Westelijke Sahara werd in 1975 ingelijfd door Marokko. Rabat claimt het als Marokkaans grondgebied, maar dat wordt internationaal niet erkend. Na zes maanden van onderhandelingen in 2017 na de verkiezingen heeft koning Mohammed VI woensdag een nieuw kabinet benoemd, dat wordt geleid door de grootste politiek-islamistische partij van het land, de Gerechtigheids- en Voortgangspartij (PJD) o.l.v. El Othmani.

Ondanks enkele hervormingen naar aanleiding van de Arabische Lente in 2011 is hij de feitelijke alleenheerser in het land. De nieuwe regeringscoalitie bestaat uit maar liefst zes partijen. In 2018 zijn de leiders van de Marokkaanse protestbeweging in het noordelijke Rifgebied veroordeeld tot 20 jaar celstraf. In dat gebied waren vorig jaar grote protesten tegen de corruptie van de staat en de onderdrukking van de bevolking van dat gebied.

Koning Mohammed VI van Marokko heeft zakenman Aziz Akhannouch in 2021 opdracht gegeven een nieuwe regering te vormen. De steenrijke politicus wordt premier, nadat hij met zijn Nationale Vereniging van Onafhankelijken (RNI) de verkiezingen ruimschoots had gewonnen.