Vilnius

Oude binnenstad

De historische binnenstad mag met recht een juweeltje genoemd worden. Gebouwd in de 15de en 16de eeuw mag het zich tot de grootste oude kernen van Oost Europa rekenen en staat al jaren op de UNESCO werelderfgoed lijst. Smalle klinkerstraatjes met gekleurde oude huizen, vele kerken in verschillende bouwstijlen, verborgen binnenplaatsen en een prachtige universiteit.

De Pilies Gatve (kasteelstraat) is een van de oudste en levendigste straten van de stad vol met bewonderenswaardige panden en kerken. In het gebouw op nummer 26 is bijvoorbeeld op 16 Februari 1918 de Akte van Onafhankelijkheid getekend.

De universiteit is gesticht in 1579 is de universiteit van Vilnius een van de meest opmerkelijke gebouwencomplexen van het land. Onderdeel van het complex wat een labyrint is van binnenplaatsen en kleine verscholen gangetjes is de St. Jans Kerk die in 1571 in handen van de Jezuïeten kwam, waarna het onderdeel werd van de universiteit.

In de bibliotheek zijn stukken te vinden van Joodse, Roma en de Karaimic cultuur maar ook het eerste boek in de Litouwse taal geschreven (1547). Een van de hoogtepunten van een bezoek is het astronomisch observatorium met z’n twee prachtig bewerkte koepels met zodiak, gemaakt in de 18^e eeuw.

De universiteit heeft roerige tijden beleefd tijdens zijn bestaan; midden 19e eeuw werd door de toenmalige tsaar   van Rusland besloten het te sluiten vanwege antitsaristische bewegingen.

Toen Litouwen werd bezet door Polen opende de universiteit haar deuren weer in 1919. Toen de nazi’s het land bezette werd het wederom gesloten en pas in 1990 kreeg de universiteit haar autonomie. Prijs: 5 Lt. 

De Gediminio Prospektas is een 2km lange laan is de belangrijkste commerciële en administratieve straat in de hoofdstad en loopt van het kathedraalplein tot de brug nabij het Parlementsgebouw.

Het heeft voor elk wat wils; hotels, het museum van Genocide, kerken, winkels, het parlementsgebouw, pleinen, restaurants en cafés. Wat velen niet weten is dat de naam van de doorgaande weg in het verleden ook Stalino en Lenino heeft geheten. Op het aangrenzende plein heeft een groot Lenin monument gestaan wat tegenwoordig in het Grutas Park tentoongesteld wordt.   

• Museum van Genocide: zie musea

Vilnius is gesticht op de heuvel van Gediminas op een kruising van twee waterwegen; de rivieren Neris en Vilnia in het jaar 1323. Er werd een houten kasteel op de heuvel gebouwd waarvan nu nog een na geconstrueerde toren overeind staat.

De hoofdstad werd door groothertog Gedeminias verplaatst van Trakai naar Vilnius. Het duurde ongeveer een eeuw voordat het kasteel door toedoen van kruisvaarders in vlammen opging.

Jaren later werd het herbouwd en doorstond vele aanvallen gepleegd door de Teutoonse orde.  In de 17^e eeuw werd het wederom versterkte kasteel zwaar beschadigd vanwege gevechten met de tsaar van Rusland en in WWII kwam het ook niet ongedeerd uit de strijd. Eind jaren 50 werd het gerestaureerd en doet nu dienst als verschillende musea. U kunt het per voet bereiken maar er is ook een kabelbaantje. 

De drie kruizen zijn hier neergezet met een hele andere achtergrond; zeven Franciscanen zijn op deze plek vermoord door heidenen en ter herdenking van deze laffe moorden zijn in de 17e eeuw een drietal kruizen neergezet.

Tijdens de opstand van 1863 zijn de houten kruizen door de Russen verwijderd om in 1916 vervangen te worden. Stalin heeft de kruizen op zijn beurt in 1951 vernietigd. In 1991 werden de huidige kruizen onthult als  herinnering aan de ballingschappen van 1941.

Het monument is gratis te bezoeken en geeft een prachtig uitzicht over de stad. Te voet te bereiken. 

Kathedraal:  

In de 14 eeuw werd op deze plek voor het eerst een (houten) kathedraal gebouwd. Door de jaren heen is het  zo vaak uitgebreid en gerenoveerd dat de oude vorm onherkenbaar is geworden. Oude originele houten beelden zijn door Stalin vernietigd maar zijn allen in ere hersteld.

Tijdens de Sovjetbezetting werd het gebouw overigens gebruikt als fotogalerij; in 1989 werd de godsdienstige staat van de kathedraal hersteld en er vinden nu dagelijks weer missen plaats.

Opmerkelijk feit is dat de kathedraal jarenlang als dekmantel heeft gefungeerd; vele onschatbare heilige kunststukken uit de 15e en 19e eeuw hebben honderden jaren verborgen gelegen tussen de muren. Het schijnt dat nota bene Russische soldaten deze hier hebben gestopt. In 1985 werd dit ontdekt door de Litouwers maar hebben dit tot 1998 geheim gehouden, huiverig dat ze waren dat de Sovjets alsnog zouden inpikken en meenemen naar Rusland.

Het kathedraalplein is het centrale punt van de stad en de staat; vele godsdienstige en officiële evenementen vinden hier plaats. Te denken valt aan militaire parades, Nieuwjaarsontmoetingen en tentoonstellingen. Op het plein is in 1996 een groot bronzen beeld neergezet van Gediminias, grondlegger van de stad.  

Om die reden werd het wel het Jeruzalem van het Noorden genoemd. Nadat Litouwen in 1918 de onafhankelijkheid had uitgeroepen werd Vilnius een Pools-Litouwse twistappel.

Het Verdrag van Moskou wees de stad en haar omgeving aan Litouwen toe, maar werd al spoedig door Polen ingenomen. Een situatie die door Frankrijk en Groot-Brittannië werd gesteund, in de hoop dat de Poolse invloed een aanval vanuit de Sovjet-Unie zou tegenhouden.  

Op 19 september 1939 bezette het Sovjetleger de stad. Als gevolg van een Litouws-Russisch bestand werd de stad en het aangrenzende gebied door de Sovjet-Unie overgedragen aan Litouwen maar dan zou er wel een aantal militaire bases van het Rode Leger in Litouwen gevestigd mogen worden. Het leger trok zich terug uit de stad, maar bleef aanwezig in een van de voorsteden.

Ultimatum van Stalin

Voor het bewind in Moskou betekende dit een blijvende invloed op de gang van zaken in het buurland. In juni 1940 stelde Stalin een ultimatum: het Rode Leger moest onbeperkt toegang tot Litouwen krijgen en kunnen helpen om een pro-Sovjetregering te vormen. Toen de Litouwers daar in Stalins ogen onvoldoende op reageerden, werd heel Litouwen op 3 augustus bezet.

Naar schatting werden in deze periode 40.000 inwoners door de Russen naar kampen in Siberië gedeporteerd. In 1941 werd Vilnius door nazi-Duitsland ingenomen.

Tijdens de Duitse bezetting werd 95% van de joodse bevolking van de stad vermoord. Na ongeveer drie maanden werden twee getto’s in gebruik genomen in de stad. In juli 1944 werd de stad door de Poolse Armia Krajowa tijdens de Opstand van Vilnius bevrijd van de Duitsers, kort daarna gevolgd door de Sovjets die de stad bezetten en “Armia Krajowa”-leden en anderen vervolgden.