Paneriai

Als ik roep dat er een museum is, graven en gedenktekens wordt driftig overleg gepleegd en internet wordt geraadpleegd. Even later roepen ze in koor dat ik het beste de trein kan nemen en dan wel een stukje moet lopen. 

Ik wandel richting treinstation langs de St. Theresa’s kerk. Deze loopt net uit na een mis en er staat een grote groep vrouwen met hoofddoek om een man heen met een zwart pak aan en een zwarte kap.

Als ik even verderloop zie ik het raam van de poort van “Dawn” openstaan en ik zie het beeld van de heilige maagd wat een cadeau zou zijn van de hertog van de Krim, Rusland. Het is druk en veel pelgrims komen uit de hele wereld om dit van dichtbij te zien. Na even rondgekeken te hebben loop ik verder richting station. 

Het is de eerste stop na 15 minuten treinen en het afstapje is verschrikkelijk hoog maar als “oma” het kan moet ik het ook kunnen denk ik als ik mijzelf van de trein laag glijden op een soort van perron.

De moderne loopbrug ten spijt wat waarschijnlijk heel veel geld heeft gekost maar de oude vrouw voor mij loopt gewoon over alle sporen heen richting dorp. Ik heb onderweg al vele kleine houten huisjes gezien in zo te zien gesloten gemeenschappen en dit schijnt er weer eentje te zijn.

Rook komt uit de schoorstenen, ongeplaveide weggetjes leiden naar kleine afzonderlijke “poppen” huisjes van hout waar een houten hekje rond een erf staat. Veel groen tussen de huisjes, zandpaadjes en kippenhokken. Waarschijnlijk is het leven hier een paar kilometer buiten de hoofdstad in geen honderden jaren veranderd.

Hier een paar appartementenblokken en dan alleenstaande houten huizen langs een asfaltweggetje zonder verkeerstekens. Een vrouw is met een plastic tasje kruiden, bessen of wat dan ook uit het grasveldje aan het trekken. Plantsoenen, parken of wat dan ook zijn er niet hier, gewoon “groen”.

Waar overigens het langwerpige ooit witte teken staat was ooit het “kanaal”; de plek waar de gedoemde moesten wachtten op hun beurt om terecht gesteld te worden.

Er schijnen zo’n 100.000 mensen zijn in dit bos door de nazi’s tussen 1941 en 1944 vermoord. Verder rechts zie ik een spoorbaan en er komt net een lange vrachttrein langs.

Een denderend geluid als ik die kant oploop en er totaal geen overgangspalen zijn. Nog twee herdenkingstekens waarvan eentje aan de andere kant van het spoor. Het schijnt voor een dichter te zijn die hier vermoord is.

Ik kijk de spoorbaan af en denk na over het feit dat de Duitsers deze plek met opzet hebben gekozen vanwege die rails die zo “handig” waren om mensen snel af- en aan te voeren. Daarnaast lag dit maar 10 km van Vilnius af maar toch afgezonderd in de bossen. 

Eerst Russisch, toen Duits

Toen de Sovjets in Juni 1940 Litouwen annexeerden begonnen ze nabij het kleine dorp te bouwen aan een militair vliegveld en een complex om olie in op te slaan. De nazi’s vielen Litouwen binnen als onderdeel van “Barbarossa” in juni 1941 en namen het nog niet voltooide complex over. De kuilen waar ooit de olie in zou worden opgeslagen zouden prima voldoen als plaats voor ongewilde lokale bevolkingsgroepen.

Het was in de Baltische Staten waar de Duitsers voor het eerst massaal Joden vermoordden en elk gevonden individu kreeg de kogel. In de eerste drie maanden van de Duitse bezetting (Juni t/m September 1941) werd ongeveer de helft van de bestaande Joodse bevolking van Vilnius (zo’n 35.000 mensen) hier vermoord door Einsatzcommando 9 met hulp van zeer veel Litouwse handlangers. 

Joodse cultuur in Vilnius: 

Als ik over de grote brede weg terug naar het dorp sjok komt een jongetje mij tegemoet met een oude fiets en slipt precies voor m’n voeten. Na zo’n site is het altijd een openbaring om kinderen te zien waarvan het leven gewoonweg doorgaat – en zo hoort het ook.

Verderop twee kinderen op een hekje en een vrouw met een boodschappentas. Naast het spoor is er heel veel parkeerplek en er staat een grote truck met een chauffeur erin. Ik wordt aangesproken door wat smoezelige heren die net de struiken uit komen lopen zo lijkt het; ze willen vuur of een sigaret en ik schudt mijn hoofd dat ik niets voor ze heb.

Het dorp is een allegaartje van bouwstijlen – oerlelijke Russische appartementsblokken met graffiti naast prachtige oude houten huisjes uit de vorige eeuw. De straten zijn breed en dan opeens een mooie oude witte open auto – de jonge jongens maken de blits en ik zal ze wel 10x voorbij zien rijden. Net als het jongetje met de fiets overigens die zijn slippen aan het verbeteren is.

Terug naar Vilnius

Een ander jongetje dondert op de grond en stapt weer op – zo aan zijn broek te zien is dit niet zijn eerste val vandaag. In een splinternieuw gebouw naast het spoor zit een vrouw moederziel alleen achter een loket en ik koop een kaartje terug naar Vilnius. Ze schrijft op een papiertje hoe laat de trein komt en natuurlijk heb ik de vorige net gemist. Een uurtje wachten dus. 

Ik besluit even terug te lopen en zie drie dronkenlappen op een houten bankje zitten onder wat bomen. Is hier geen winkel ofzo? Er staat een kantoorgebouw langs de weg en ik zie wat mensen in- en uitlopen. Het is inderdaad een soort van supermarkt alleen dan op z’n Oost-Europees, wat ik ook eerder heb gezien in Oost Europa. Er staan tafels aan alle zijkanten van het gebouw met daarop de verkoopwaar.

In elke hoek staat een andere vrouw en er is van alles te koop net als in een supermarkt. Achter de vrouwen staan op planken de “duurdere” waar. Ik koop een ijsje en ga zitten op de stenen trap uitkijkend op de straat. Er komt een truck langs scheuren en ik zie nog tig keer de jongen op de fiets langsrijden. Wachtend op het perron komt even later de trein aanrijden – terug naar de realiteit in Vilnius.