Tito (Josip Broz)

Wat Tito in latere jaren zorgvuldig heeft weten te verbergen was dat hij in het begin van de oorlog ook aan het Servische front heeft gediend. In Rusland maakte Tito de Oktoberrevolutie mee, nam zelfs dienst in het Rode Leger en ging hij over tot het communisme.

In 1920 keerde Tito terug naar zijn vaderland, dat inmiddels een Zuid Slavisch koninkrijk geworden was. In 1928 werd hij secretaris van de (verboden) Communistische Partij van Zagreb, en belandde voor vijf jaar in de gevangenis. Enige tijd na Tito's veroordeling werd het beleid jegens communisten repressiever waarbij executies niet werden geschuwd. Terwijl zijn kameraden stierven zat Tito in de gevangenis. 

Vervolgens vertrok Tito naar de Sovjet-Unie, waar hij lid werd van het Politbureau van de partij. De Sovjet-Unie werd beheerst door Stalins Grote Zuivering waarbij men niet aarzelde om eveneens leden van buitenlandse communistische partijen in ballingschap op te pakken en te executeren bij de minste of geringste verdenking. Hieronder vielen o.a. de top van zowel de Poolse als de Joegoslavische partij.

Omdat Tito ervoor zorgde niet op te vallen ontkwam hij aan de zuiveringen en kon zo de partijtop bereiken. In 1937 werd hij secretaris-generaal van de partij, waarna hij in opdracht van de Comintern begon te werken aan een reorganisatie van het partijapparaat.

In 1941 vielen Duitse, Italiaanse, Hongaarse en Bulgaarse troepen Joegoslavië van alle kanten binnen. Tito nam daarop de wapens tegen hen op, alsmede tegen binnenlandse collaborateurs. Langzaamaan groeide zijn partizanenbeweging uit tot de sterkste verzetsorganisatie van het land.

Het bergachtige terrein van Joegoslavië maakte een guerrillastrijd tegen de buitenlandse indringers mogelijk, hoewel de Duitsers acties van de partizanen zeer gewelddadig vergolden. Tito zelf ontsnapte verscheidene malen ternauwernood aan de dood bij doelbewuste operaties van de Duitsers hem te doden of in handen te krijgen. De partizanen organiseerden in de bevrijde gebieden comités die optraden als voorlopige regering.

Tijdens twee bijeenkomsten, in “Bihać” op 26 november 1942 en in Jajce op 29 november 1943, werden de contouren geschetst voor een naoorlogs federaal Joegoslavië. Ook werd Tito benoemd tot maarschalk. Hoewel de beloofde substantiële hulp van de Sovjet-Unie op zich liet wachten, wist Tito als leider van het verzet uiteindelijk de overwinning te behalen, mede door westerse diplomatieke en militaire steun.

In eigen land leek hij voor alle partijen een aanvaardbare figuur, omdat hij de verschillende etnische groepen van Joegoslavië een grote mate van autonomie beloofde.

De Joegoslavische maatregelen maakten de Russische leiders zelfs zenuwachtig, omdat ze op zijn minst suggereerden dat Joegoslavië ideologisch gelijkwaardig was aan de Sovjet-Unie.

In 1948 kwam het tot een breuk met de Sovjet-Unie, onder meer door een meningsverschil met Stalin. Toen deze bleef volhouden dat Joegoslavië dankzij de Sovjet-Unie was bevrijd, opperde Tito dat Joegoslavië zichzelf had bevrijd.

Ook was Tito het niet eens met de economische maatregelen die Stalin in het Oostblok trachtte door te voeren. Die maatregelen waren goed voor de Sovjet-Unie, maar niet voor Joegoslavië. Zoals in meerdere gevallen wenste de Sovjet-Unie dat Joegoslavië een leverancier van voedselproducten en grondstoffen aan de Sovjet-Unie werd, terwijl Tito wilde industrialiseren en zich vooral niet economisch afhankelijk van de Sovjet-Unie wilde maken. 

De ware steen des aanstoots was een voorstel om met Bulgarije en Albanië een unie aan te gaan. Deze landen zouden als deelrepublieken tot Joegoslavië toetreden. Het idee dat Oostbloklanden dit uit zichzelf en zonder toestemming van Stalin konden was voor Moskou te gek voor woorden, en Stalin trachtte de landen terug te fluiten. Enver Hoxha van Albanië en Georgi Dimitrov van Bulgarije erkenden hun vergissing, maar Tito bleef Moskou weerstaan.

Het feit dat Joegoslavië zich daarna, tegen de druk van de Sovjet-Unie in, wist te handhaven en binnen het communisme een eigen koers bleef varen, deed Tito's aanzien in binnen- en buitenland sterk toenemen. Toen hij in 1950 arbeiderszelfbestuur in de Joegoslavische bedrijven afkondigde, creëerde hij daarmee een antimodel tegen het stalinisme. Nu werden de aanhangers van Stalin door de OZNA naar de kampen gestuurd.

In 1954 werd Tito president van Joegoslavië. 

In de internationale politiek streefde Tito naar een ‘blokvrije’ positie voor Joegoslavië.

Hij was een van de initiatiefnemers en inspiratoren van de conferenties van de Beweging van Niet-Gebonden Landen, aanvaardde economische steun van alle kanten en keerde zich niet alleen tegen de ideologische pretenties van China en Albanië, maar bekritiseerde ook het Sovjet-Russische optreden na de Hongaarse Opstand (1956) en de Praagse Lente (Tsjecho-Slowakije, 1968).

In eigen land bestreed Tito onder meer oppositie van Djilas en Ranković. 

Sedert het begin van de jaren 70 stak het probleem van etnische en ideologische tegenstellingen opnieuw de kop op in Joegoslavië. Tito reageerde daarop enerzijds met zuiveringen in de partij en anderzijds met de in 1974 afgekondigde federale grondwet, waarin de dominante positie van Servië enigszins werd ingeperkt door de autonome provincies Kosovo en “Vojvodina” feitelijk gelijk te stellen aan de zes republieken.

Hij volgde tegelijkertijd een hardere lijn tegen zijn opposanten.

Tito overleed op 4 mei 1980. Hij werd van Ljubljana naar Belgrado gebracht waar hij begraven ligt. Duizenden stonden langs de weg om voor het laatst afscheid te nemen van de man die Joegoslavië 35 jaar bij elkaar hield.

Hij ging de geschiedenis in als de communistische leider die de Russische opmars naar het westen een halt wist toe te roepen: hij weekte zijn land los van het Oostblok, volgde zijn eigen weg en gaf het communisme in Joegoslavië een eigen gestalte. Hij groeide van partizanenleider uit tot een politiek leider.

Als president voor het leven voerde Tito een dictatoriaal bewind, dat hem in staat stelde onrust te onderdrukken en politieke tegenstanders voor tientallen jaren de mond te snoeren. Na de dood van Tito leidden ideologische en vooral etnische spanningen tot gewelddadige confrontaties: zijn levenswerk bleek daar uiteindelijk niet tegen bestand.

Vanaf 1986, het jaar waarin het nationalisme in Servië de overhand kreeg, dreven de binnenlandse republieken uit elkaar. In de jaren 90 leidden de eeuwenoude tegenstellingen tussen Serviërs, Albanezen, Kroaten en Bosniërs tot het uiteenvallen van de Joegoslavische statenbond.