Vukovar

Het is iets over achten als de trein zich in beweging zet en ik zie dat het op sommige plekken erg mistig is. Het landschap is wat saai, veel vergane huizen, platteland, plat en veel groen.

Om 09:50 exact komt de trein het station van Vinkovci binnenrijden. Daar moet ik overstappen en ene kwartier later zit ik in een een-wagons-trein en boemelen we naar Vukovar.

Eerst stoppen we in een buitenwijk en daarna rijden we een industriegebied in met de trein, langs de Donau om bij een zeer vervallen oud station uit te stappen. Ik volg de mensen naar het centrum van de stad die zo’n 1,5 a 2 km verderop ligt. 

Nadat ik een goed gesprek heb gehad bij het informatiecentrum en ingecheckt ben in een hostel in de stad ga ik op weg. Ik zit nog steeds na te denken wat ik daar net gehoord hebt; de naam van de stad Vukovar is een samentrekking van het Slavische vuk (wolf) en het Hongaarse vár (burcht).

Ik ben net al twee keer de brug over geweest van de rivier de Vuka die hier de Donau instroomt en doe dit nu voor de derde keer om bij het kleine haventje te komen. Er liggen talloze kleine jachten aangemeerd en een aantal werklui zijn bezig een stenen trap naar de steigers te maken.

Het is een beetje een saai geheel met nieuwe gebouwen eromheen. Desalniettemin is dit de grootste Kroatische haven aan de Donau. Ik wandel naar het uiteinde van de pier waar een groot wit kruis staat als gedenkteken van de vele slachtoffers die hier zijn gevallen in de Kroatische onafhankelijkheidsoorlog.

Eiland Ada: 

Er staan wat kaarsjes en wat kleine bloemen. Ik kijk naar de overkant van de rivier waar Servië ligt maar ook het eiland “Ada” waar mensen in de zomer naartoe gaan om te zwemmen, zonnen en te genieten van de natuur en op de bierterrassen. Ook aan de boulevard wordt gewerkt dus ik moet terug naar het voetgangersgebied waar ook het mooiste gedeelte van Vukovar is.

Voor de oorlog werd de stad ongeveer bewoond door zo’n 45% Serviër en een gelijk aantal Kroaten. Maar de harde strijd heeft hier alles veranderd; een derde van de bevolking is tegenwoordig Servisch en de bevolking schijnt langs elkaar heen te leven alsof de andere bevolkingsgroep niet bestaat. Kinderen gaan naar een eigen school, ouders gaan naar hun eigen winkel en zitten in hun eigen café. Integratie d.m.v. (inter)nationale hulp heeft tot nu toe weinig geholpen.

Omdat de bevolkingsgroepen voor mij eender zijn in uiterlijk is het verschil voor mij nagenoeg niet na te gaan. 

Ik wandel naar de noordkant van de stad en onderweg bemerk ik een vreemdsoortige mix van oude Habsburgse barokke gebouwen, sommige gerenoveerd, andere nog in een jas van kogelgaten.

Er staan ook nieuwe moderne gebouwen tussenin en dan weer een open terrein met gras, een oude stal en een parkeerplaats.

Voor de oorlog schijnt Vukovar een prachtige stad aan de Donau te zijn geweest met elegante barokke huizen en gebouwen, gevuld met kunstgalerie en musea. De stad mist beleving, sfeer – het is een dode stad zonder gevoel en het lijkt alsof de oorlog de ziel van de plek ontnomen heeft.

De kelder in

Het ziekenhuis is in z’n geheel gemoderniseerd en ik wandel het terrein op en vraag naar het memorial niet wetende wat mij te wachten staat. Een vrouw wenkt mij achter haar aan te lopen en samen lopen we naar een ingang waar ik wat planken hout zie liggen en zandzakken. In het gebouw klopt ze op wat deuren zonder resultaat. Omdat de vrouw ook niet weet wat ze met mij aan moet wijst ze op een doorgang die naar de kelder van het ziekenhuis leidt en wijst dat ik gewoon door kan lopen.

Boven de doorgang wordt een stukje film herhaalt waarop ik de gang die ik nu inloop herken. Nu is deze zo goed als leeg – tijdens de oorlog stonden hier rij aan rij talloze ziekenhuisbedden gevuld met gewonden. De zusters konden er haast niet doorheen lopen. Beneden in de gang zie ik nu dat er wat foto’s uit die tijd aan de muur hangen en kleine tegeltjes met namen erop, waarschijnlijk van dodelijke slachtoffers.  

Poppen doen vreemd aan: 

In de kelder van het ziekenhuis zie ik zandzakken liggen en loop nu de eerste kleinere ruimte in en schrik van de witte etalagepoppen die ingepakt blijken te zijn met papier-maché.

Deze moeten de verpleegsters voorstellen en de chaos van die tijd. Het is een claustrofobisch geheel waar het een drukte van jewelste geweest moet zijn met veel te veel patiënten en een leger van verpleegsters en doctoren.

De machinerie van het gehele ziekenhuis stond hier opgesteld en er waren natuurlijk geen ramen. Boven hun ontplofte de bommen constant en je hoort nu een man door een microfoon iets zeggen wat ik helaas niet kan verstaan.

Poppen liggen in bed, kinderen in couveuses, karretjes vol medicijnen en verband en video projecties op de muren. In de volgende ruimte liggen de patiënten hutjemutje in stapelbedden drie hoog opgestapeld. Ook omdat ik hier alleen rondloop geeft het me een onbehagelijk gevoel. Ik kom in een spiegelkamer met rode linten die de herdenkingskamer moet voorstellen. Er branden vier echte kaarsen en de namen van de slachtoffers worden constant opgenoemd. 

Ik kom terug in de lange gang en wandel aan de andere zijde de helling weer op en kom terug in het actieve ziekenhuis. Nog totaal beduusd over dit wandel ik de straat op en bemerk ironisch genoeg dat het ziekenhuis recht tegenover het consulaat van Servië ligt. Misschien geeft dit exact aan hoe “abnormaal” deze oorlog daadwerkelijk is geweest. 

Aan de andere kant van het centrum ligt de weg naar Ilok, wat het verst gelegen Kroatische stad is in het oosten, staat het symbool van Vukovar. De voormalige watertoren is totaal in stukken geschoten tijdens de oorlog en er is besloten om dit bouwwerk in deze hoedanigheid te bewaren als waarschuwing en herdenkingsteken voor de toekomst.

Op mijn wandeling naar de toren kom ik wederom prachtige barokke gebouwen tegen die helemaal gepokt en gemazeld zijn door talloze inslagen. Helaas zijn deze littekens nog steeds niet weggehaald. Iets anders wat mij aan het denken zet is de indrukwekkende graffiti plaat die gemaakt is tegen de zijkant van een huis niet ver van de opgang naar het klooster. Het is een vrouw op leeftijd die een wit kruis, zoals op de begraafplaats, omhelst.

Het symbool van de stad

De watertoren wordt momenteel helemaal ondersteund door een stel van steigers en ik vraag mij af wat ze ermee willen doen – het lijkt erop alsof de toren niet meer op z’n eigen benen kan staan zonder hulp. Zo’n 4 a 5 km van hier zou de begraafplaats (die ik de volgende dag uit de bus zou zien) van de slachtoffers van het ziekenhuis liggen.

Bij het kleine gehucht Ovcara zou de hangar nog staan waar zo’n 195 slachtoffers afkomstig uit het ziekenhuis naartoe zijn gebracht, gemarteld na overgave van de stad in November 1991.

In een hoek van een graanveld op nog ‘ns 1500 meter afstand zouden zij aan hun einde zijn gekomen. Ook daar zou een gedenkteken staan. Niet ver daarvandaan zou het Vucedol cultuurmuseum zich moeten bevinden. Allen zou ik niet meer bezoeken helaas.