Jasenovac

Ik spreek iemand aan m.b.t. accommodatie die mij richting het restaurant stuurt tegenover het station – dat zou fantastisch zijn aangezien ik alleen “dure” accommodatie had gevonden op het internet hier en in Jasenovac.

Binnen haalt het vrouwtje achter de bar het visitekaartje tevoorschijn met de naam erop die ik van internet af heb gehaald. Ik denk terug bij af te zijn als zij zegt dat dat prijzen zijn inclusief diner en ontbijt.

Tevreden wandel ik terug naar het treinstation, met een gevulde maag, met de gedachte dat ik het kamp enigszins met haast moet bezoeken anders ik nooit meer tijdig terugkom in Novska. 

Er staat een wagon te wachten op spoor 6 en ik wandel over de sporen heen om aldaar te komen en klim de wagon in. Ik heb voor de zekerheid m’n grote tas ook maar meegenomen mocht ik de trein terug niet kunnen halen.

We vertrekken een kwartier later dan gepland en de trein is zo goed als leeg. Het weer en het uitzicht zijn al net zo somber als de plek die ik straks (hopelijk) ga bezoeken.

Het mottert, is mistig en ik zie wat struiken, groen, bos en hier en daar een ruïne en/of verlaten gebouw of huis. We sjokken vooruit in dit saaie landschap als er opeens het grote bloemenmonument opduikt. Ik hoef in ieder geval niet meer te zoeken waar het voormalige kamp zich bevindt. Nu nog hopen dat de trein niet al te ver van dit stopt. Het blijkt dat ik de enige ben die bij de stop Jasenovac uit moet stappen.

Dit is nog een hele kunst want er is geen perron en ik moet springen en vooral niet struikelen over de andere sporen. Het oude stationsgebouw is een ruïne waar de natuur z’n intrek heeft genomen en bij het nieuwe moderne gebouwtje zijn alle ruiten ingegooid en er hangen alleen wat papieren aan het plastic raam wat nog niet stuk is. Ik heb weinig tijd om dit tafereel in ogenschouw te nemen en kijk nog wel even naar de trein die verder rijdt in de mist.  

Kogelgaten

Ik wandel naar het asfaltpaadje achter de gebouwen en kruis de doorgaande weg die leidt naar een pad waar wat huizen staan. Verderop steekt een kerktoren boven de losse huizen uit dus dat moet het centrum zijn.

Het kamp ligt aan de noordkant van de stad aan de rivier de “Sava”. Sommige huizen zijn vervallen, anderen opgeknapt, agressieve honden blaffen achter hekjes met erven maar ik zie helemaal niemand.

Ik zie kogelgaten in ruïne-gebouwen naast een tuin met een aantal perenbomen en hoor ergens een tractor. Bij de rivier sla ik af en zie een oude veerboot in de bagger liggen. Zou dit de originele veer zijn die duizenden gevangenen van het kamp overgebracht zou hebben naar hun einde op de executieplaats aan de andere kant aan de rivier?

Ik kom al snel op een redelijk groot parkeerterrein aan die bij het museum behoort. Op het grote moderne parkeerterrein staan welgeteld 3 auto’s en het zou mij niet verbazen als die allemaal van medewerkers zijn.

Dit klopt nagenoeg – als ik het terrein oploop en na de kleine driehoekige stenen kijk waar infopanels en foto’s op geprogrammeerd zijn ontmoet ik de eerste al die direct van wal steekt. Ze vertelt dat het terrein totaal is ontruimd door de Ustasi, over degene die het beeld heeft gemaakt en over waar het terrein zich begaf; direct achter dit museumgebouw en ze wijst.

Ik mag m’n tas bij de receptie achterlaten en besluit voor het weer hard begint te regenen eerst naar het monument te wandelen. 

Ik loop de “dam” die hier (zo zou ik later lezen) gelegd is om het overstromen van de rivier tegen te gaan) en loop op de dijk parallel aan de rivier over een asfalt weg met direct daarnaast de oude treinbaan die tegenwoordig deels is overgroeid.

Een honderd meter verderop staat een oude locomotief met een veewagen erachter die gebruikt is om mensen in de oorlog te vervoeren.

Deze staat hier nu als gedenkteken in z’n oorspronkelijke gedaante. Bij de kruising van paden staat een maquette met reliëf van het voormalige kampterrein.

Hier kun je ook goed de geïmproviseerde heuvels en kuilen in het terrein zien die de plekken symboliseren van gebouwen en (massa) executieplaatsen. Je kunt doorlopen over het asfalt-pad parallel aan de rivier die leidt naar de zuidwesthoek van de site waar de Limani kampbegraafplaats is gesitueerd met zeven gemarkeerde massagraven.

Ook bevindt zich hier de oostelijke “grens” die gevormd wordt door de grote wal die ook wel de “wal van de dood” werd genoemd. De lichamen van de dode gevangenen die hier vielen tijdens de bouw ervan zijn hierin begraven.  

Het bloemmonument

Ik kies door tijdgebrek het bielsen-pad kiezen die leidt naar het indrukwekkende grote stenen (bloem)monument die “hoop” symboliseert. Dit was het hart van de beruchte “steen” fabriek nummer 3.

Ook over dit pad is natuurlijk nagedacht en heeft alles te maken met de duizenden die hier met trein zijn aangekomen en waarvan velen nooit meer terugkwamen. Ik passeer het bruggetje over die de twee meertjes scheidt.

Er is dus echt niets over dan wat fundamenten die momenteel onder het gras liggen. Ik kom aan bij het monument waar je in kunt staan en waar een gedenkplaquette te zien is. Ik wandel terug en besluit nu het museum in te gaan. Wederom ben ik helemaal alleen en het is donker, mysterieus en ik kijk met een brok in m’n keel naar het plafond waar met doorzichtige glazen platen de namen van de slachtoffers in gegrafeerd zijn.

Het museum: 

Het moeten er zo’n 70.000 zijn waarvan bijna 20.000 kinderen onder de 14 jaar jong. Het geheel is verdeeld in twee delen – en dan deze delen weer in kleine hokjes met vitrines met een aantal dingen die gevangenen hebben achtergelaten en/of hebben geschonken en dan weer een video die getoond wordt of een foto of een infopanel in twee talen.

Het museum en de monumenten staan niet alleen stil wat hier bij deze (steen)fabriek is gebeurd ook bij het gepreserveerde kampgebouw de Toren, de begraafplaats van het Stara Gradiska kamp, de zigeunerbegraafplaats in Ustica en de massa begraafplaatsen in Krapje, Mlaka en Jablanac. 

Helaas kan ik niet al te lang blijven of ik moet hier blijven slapen. Ik had nog heel graag langs wat originele Ustasa kampgebouwen gewild hier in Jasenovac stad (In de Peter Preradovic straat) maar deze schijnen ook verbouwd te worden momenteel. In het nabij gelegen voormalig satelietkamp Gradina zou de boom “bewaard” zijn gebleven die veelal gebruikt werd om mensen te martelen.  

Nadat ik m’n tas teruggepakt heb vanachter wat de receptie moet zijn probeer ik nog iemand te contacten maar helaas.

Er bevindt zich vreemd genoeg naast het museum een school en ik kijk nar het hoge gras van het nu verlaten voetbalveld en basketveld wat zich weer naast bevindt.

Ik wandel een klein voetgangersbruggetje over en kom uit bij de doorgaande weg. Ik twijfel nog even – zal ik liften of misschien toch direct terug naar het treinstation. Het wordt een compromis – ik loop terug langs de weg en steek m’n duim op als er een auto passeert.

Zoals verwacht geen succes en terug op het terrein van het spoor hoop ik echt dat er een trein komt en ook dat deze stopt. Bij spoor 3 leg ik m’n tas neer en zie een klein blauw kratje staan. Ik moet 20 minuten wachten op de trein en sta eigenlijk midden in de treinbanen. Wat een heerlijk gevoel als ik twee grote koplampen in de verte zie aankomen. De trein rijdt heel rustig en het is duidelijk dat hij stopt.

Nu weet ik waarom dat krat hier staat – het is bijna onmogelijk met dei grote tas om de trein in te komen. Ik betaal dezelfde conducteur voor het kaartje. De rit duurt zo’n 20 minuten en bij het restaurant belt de man z’n vader die mij een paar minuten later met de auto komt halen. Alles is perfect gelopen vandaag.