GESCHIEDENIS - Kirgizië

In de 6e eeuw n.Chr. penetreerden Turkse stammen het gebied en namen de vruchtbare grond rond het meer over van de Scythen. In 751 volgde een zware veldslag tussen een alliantie van Turkse, Tibetaanse en Arabische liga’s tegen een groot Chinees leger dat uit Centraal Azië werd verdreven.

De Turkse Karakhaniden stam zou van de 10e tot en met de 12e eeuw heersen in de regio en zou voorgoed de Islamitische godsdienst in Kirgizië introduceren. Burana (vlakbij Bishkek) was een van hun hoofdsteden. 

Het gebied dat nu Kirgizië heet wordt al sinds de achtste eeuw door etnische Kirgiziër bewoond. Maar de grote migratie van Kirgiziër begon met de uitbreiding van het Mongoolse Rijk in Siberië.

De mensen die daar woonden vluchtten zuidelijk en zouden zich in het huidige Kirgizië vestigen. Aan het begin van de 13e eeuw werd het ingelijfd in het Mongoolse Rijk van Dzjengis Khan.

In de eeuwen erna bleef Kirgizië onder de Mongoolse invloedssfeer vallen, tot het in de achttiende eeuw tijdens de Qing-dynastie door China werd veroverd.

In de tweede helft van de 19e eeuw kwam Kirgizië stapsgewijs in Russische handen. Kirgies stammen sloten individuele vredesakkoorden met de Russen, andere sloten (eerst nog) vrede met het Khanaat in “Kokand” (nu Oezbekistan). In 1876 werd het ingelijfd bij het Russische Rijk en in twee provincies gehakt – “Fergana” en “Semireche”.

Toen steeds meer land werd weggegeven aan Russische kolonisten kwam het tot een grote opstand in 1916 die hardhandig door de Sovjets werd neergeslagen. Van de ruim 750.000 Kyrgiezen lieten zo’n 120.000 het leven in massale slachtingen – een hetzelfde aantal vluchtten naar China.

Het land zou eerst ingedeeld worden in het grote Turkestan land en zou later als “Kara-Kyrgyz” doorgaan in 1924 samen met Kazachstan. Tijdens de communistische overheersing werden er pogingen gedaan om de Kirgizische economie in een snel tempo te industrialiseren.

Tijdens de jaren 30 werd de nu befaamde collectivisering van landbouwgrond wreed doorgevoerd en zouden de eerste fundamentalistische islamgroeperingen de kop opsteken. Ondanks de toestroom van Russische immigranten en relatieve successen behoorde Kirgizië altijd al tot de minst economisch levensvatbare Sovjetrepublieken. Desondanks (vooral door de mijnen) zou het land nog tientallen jaren de voor het milieu destructieve gevolgen merken.

In 1936 zou uiteindelijk Kazachstan en Kirgizië als twee individuele “landen” doorgaan. 

In 1995 en in 2000 werd Akajev herkozen als president. In maart 2002 was er een protest tegen president Akajev omdat Azimbek Beknazarov, een parlementariër die ervan verdacht werd zijn macht te hebben misbruikt, terecht moest staan.

De meer dan 2000 demonstranten waren het hier niet mee eens en vreesden dat de regering hierachter zat om Beknazarov monddood te maken. Bij deze demonstratie vielen zeker 6 doden en 61 gewonden. In mei 2002 werd er opnieuw een demonstratie ten gunste van Beknazarov onderdrukt.

De oproerpolitie ging hierbij hardhandig te werk. In november 2002 werden er oppositieleiders gearresteerd. In februari 2005 vonden er parlementsverkiezingen plaats die frauduleus verliepen. Zowel de oppositie als internationale waarnemers beschouwen de verkiezingsuitslag ondemocratisch. Sinds de officiële uitslag van de verkiezingen is bekendgemaakt, vinden er dagelijks demonstraties plaats.

Op Palmzondag (21 maart) werden enige belangrijke gebouwen in de hoofdstad Bisjkek bezet. Oppositiekrachten - die zich duidelijk laten leiden door de gebeurtenissen in Georgië twee jaar eerder - noemen deze opstand de Tulpenrevolutie. Uiteindelijk leidde dit op Witte Donderdag (24 maart) tot een machtsomwenteling, waardoor Akajev zijn positie moest opgeven. Koermanbek Bakijev werd daarbij interim-president en voorzitter van het parlement. In juli 2005 werd Bakijev tot president verkozen. Na de inauguratie benoemde hij volgens afspraak Feliks Koelov tot premier.

De gematigde politicus en huidige premier van het Centraal-Aziatische land kreeg in de eerste ronde meer dan de helft van de stemmen, waardoor een tweede ronde overbodig was.

In juni 2012 staat Kirgizië toe dat de Verenigde Staten van hun grondgebied gebruik mogen maken bij het terugtrekken van materiaal uit Afghanistan. Het parlement van Kirgizië stemt in juni 2013 voor sluiting van de Amerikaanse luchtmacht basis in 2014. Bij de presidentsverkiezingen van 2017 wordt Jeenbekjov tot president gekozen. 

Massale protesten

President Jeenbekjov trad in 16 oktober 2020 af na massale protesten en de bestorming van het parlement n.a.v. betwiste verkiezingsuitslagen van oktober 2020. Een dag na het aftreden van ex-president Sooronbay Jeenbekov heeft premier Sadyr Japarov officieel het interim-presidentschap van Kirgizië geaccepteerd. Daarnaast stemde het parlement van het Centraal-Aziatische land er vrijdag mee in de noodtoestand in de hoofdstad Bisjkek te beëindigen. Met de benoeming van de nieuwe president en de beëindiging van de noodtoestand hoopt Kirgizië een einde te maken aan de onrust die na de parlementsverkiezingen op 4 oktober ontstond.

Dankzij de bestorming van het parlement is de voormalig bajesklant (betrokkenheid bij de gijzeling van een overheidsfunctionaris) in januari 2021 is Sadyr Japarov gekozen tot de nieuwe president van Kirgizië. Het 6,5 miljoen inwoners tellende Kirgizië heeft een roerige recente politieke geschiedenis: in de afgelopen vijftien jaar werden twee presidenten afgezet en verdween oud-president Almazbek Atambayev in de cel nadat hij ruzie had gekregen met zijn opvolger. Atambayev was tijdens de rellen tijdelijk op vrije voeten, doordat demonstranten hem hadden bevrijd.

Hij is inmiddels weer opgepakt. De politieke instabiliteit in het land is een zorg voor Rusland. Het land heeft een luchtmachtbasis in de voormalige Sovjetrepubliek. Moskou heeft momenteel al de handen vol aan het conflict tussen twee andere bondgenoten: Azerbeidzjan en Armenië. Het Kremlin beschreef de situatie in Kirgizië als "een puinhoop en chaos".