Jeruzalem

Tempelberg:

De Tempelberg of de berg Moria is voor elk van de drie Abrahamitische religies van groot belang. De bovenzijde is vlak gemaakt en vormt een plein met een oppervlakte van ongeveer 15 hectare.

Midden op dit tempelplein staat de Rotskoepel, en aan de zuidzijde de Al-Aqsa moskee. 

Men denkt dat de heuvel vanaf het jaar 4000 voor Christus bewoond was. Koning David veroverde deze in het jaar 1000 v. Chr. en liet hier in de 1e tempel bouwen, die in 586 verwoest zou worden. Herodus de Grote, de vazalkoning van de Romeinen breidde de heuvel uit en maakt het platform wat je nu ziet. 

Maar tijdens de eerste Joodse oorlog vernietigde de Romeinen Jeruzalem en z’n tweede tempel. Er ontstond een Romeinse legerafdeling terwijl de Byzantijnen eeuwen later deze gebruikte als vuilnisberg.

Nadat de moslims Jeruzalem veroverde haalde zij de reeds opgezette Joodse bouwsels weer weg en bouwden de Al Aqsa moskee en de rotskoepel. Na het succesvolle verloop van de 1e Kruistocht en de verovering van Jeruzalem in 1099 werd de Rotskoepel tot christelijke kerk gewijd.

Koning Boudewijn II van Jeruzalem kreeg een paleis op de Tempelberg en stelde dat deels ter beschikking aan de Orde van Tempeliers, die zich daar vestigden. Deze verbouwden de Al-Aqsa moskee tot hun verblijfplaats, en noemden deze de Salomonstempel. Nadat moslimleider Saladin in 1187 Jeruzalem heroverde, liet hij elk spoor van de aanwezigheid van de tempeliers verwijderen. Na de Arabisch-Israëlische Oorlog van 1948 kwam Oude Stad met de Tempelberg in handen van Jordanië en werd Joden de toegang ontzegd. 

Tijdens de Zesdaagse Oorlog in 1967 veroverde Israël oa de Oude Stad met de Tempelberg, op Jordanië. Israël erkende in 1988 de bevoegdheid van koning Hoessein van Jordanië om het toezicht op de heiligdommen op de Tempelberg te blijven behouden. De toegang tot de berg is momenteel beperkt, zowel voor moslims als voor joden.

Rotskoepel:

De Rotskoepel is een islamitische gedenkteken midden op de Tempelberg gebouwd tussen 688 en 692. Deze is gebouwd over de top van de berg Moriah waar volgens de Bijbel Abraham z’n zoon moest offeren.

Ook zou hier de rots zich bevinden dat de fundering is van de huidige wereld. Vanaf precies dezelfde plek begon de profeet Mohammed zijn Nachtreis naar de hemel (een voetafdruk zou nog zichtbaar zijn).  

Volgens sommigen was dit de huidige plaats waar de rotskoepel staat en is de rotsplaat in de rotskoepel de plek waarop de ark van het verbond stond in de tweede tempel. Omdat het betreden van dit Heilige der Heiligen in het jodendom absoluut verboden is de hele Tempelberg voor vrome joden verboden terrein. Tot het midden van de 20e eeuw was de Rotskoepel alleen voor moslims toegankelijk, maar sinds 1967 hebben niet-moslims beperkt toegang. De Al-Aqsamoskee, een van de eerste en heiligste moskeeën van de Islam, bevindt zich naast de koepel.

Al Aqsa-moskee:

Aksa (het verste huis) moskee is gebouwd op de zuidzijde van de Tempelberg en is de grootste moskee van de stad met plaats voor ongeveer 5.000 mensen. Ooit zou hier een markt geweest zijn waar o.a. Jezus de tafels van de geldwisselaars omdraaide en ze wegjoeg.

Hij is alleen voor moslims toegankelijk. Het huidige stenen gebouw dateert van 660 AD maar werd grondig verbouwd in de Byzantijnse tijd. Tijdens de eerste kruistocht werd hier door de Kruisvaarders een bloedbad aangericht; er zouden duizenden mensen worden onthoofd.

Zij zouden de moskee gebruiken als paleis waarbij delen als stal en door de Tempeliers werden ingenomen. Saladin zou het weer als moskee inrichten. Vreemd genoeg zou Mussolini een zuil doneren. In 1951 werd bij een aanslag de Jordaanse koning Abdullah I bij het verlaten van de moskee gedood door de Palestijn Mustafa Ashu.

Klaagmuur en de tunnels:

Westelijk van de Rotskoepel bevindt zich de Klaagmuur, een van de reusachtige Romeinse steunmuren waarop het tempelplateau rondom de Rots in de tijd van Herodes werd opgebouwd en nog altijd rust.

Vanaf Ottomaanse tijden werd de klaagmuur de belangrijkste Joodse schrijn ter wereld ook omdat Joden niet op de Tempelberg wilden en mochten komen.

Voor 19 jaar werd de muur afgesloten door Jordaanse soldaten voor Joden maar het tijdens de 6 daagse oorlog dat Israëlische soldaten de Oude Stad veroverden en de Arabische wijk hier weg buldozerden. Vanaf het plein aan de Westmuur loopt de houten Mughrabibrug omhoog, vanwaar men via de Mughrabi poort toegang heeft tot het tempelplein.

Voor niet-moslims is dit de enige manier om de Tempelberg te bereiken. Er is een mannen- en vrouwen sectie en vele mensen stoppen wensbriefjes in de muur. Je krijgt eventueel een papieren keppeltje op. Vanaf hier kun je een tour maken in de 488 meter lange tunnel onder de berg. Deze zou leiden tot onder de Al Aqsa moskee en was ooit een marktstraat.

De heilige Grafkerk (verrijzeniskerk) en de Via Dolorosa

Volgens de overlevering is deze gebouwd op de plek waar Christus zowel gekruisigd als begraven zou zijn: het Heilig Graf. Dit is de belangrijkste plek voor christenen waar ook ter wereld en om die reden is het sinds de 4e eeuw een belangrijk pelgrimsoord.

Op de plaats van de kerk hebben meerdere kerken gestaan, die tijdens oorlogen en branden verloren gingen. Het huidige gebouw stamt uit 1149, gebouwd tijdens de Kruistochten, en is in vroeg-gotische stijl gebouwd.

Midden in de kerk bevindt zich het Heilige graf, een graftombe, op de plaats waarvan men vermoedt dat Jezus er begraven lag. 

Vlak voor de ingang zou het lichaam van Jezus gebalsemd zijn. Deze plaats wordt aangegeven met een grote marmeren steen. In het middenschip is een plaats te vinden waarvan destijds werd aangenomen dat het het middelpunt van de (platte) Aarde was. In de Adamskapel zou Adam begraven zijn. Onder de kerk bevindt zich de plaats waar destijds het kruis gestaan zou hebben. 

Volgens Christelijke traditie, werd Jezus na zijn veroordeling door Pontius Pilatus langs de Via Dolorosa naar de executieplaats Golgotha geleid. Historisch gezien zijn de precieze plaatsaanduidingen hiervan echter niet duidelijk. Omdat Jezus tijdens het grootste gedeelte van deze tocht het kruis droeg, is de straat tegenwoordig ingericht als kruisweg. 

Van de veertien kruiswegstaties bevinden er zich acht langs de Via Dolorosa, de negende bevindt zich op het dak van de Heilig Grafkerk en de overige vijf bevinden zich in de kerk. Het afleggen van de Via Dolorosa kan worden gezien als het symbolisch in de voetsporen treden van Jezus.

Aangezien het stratenplan en het hoogteverschil in de stad in de afgelopen 2000 jaar aanzienlijk zijn veranderd, is het niet aannemelijk dat toenmalige weg dezelfde als de huidige is.

De stadsmuur, gebouwd in de Ottomaanse tijd o.l.v. Suleyman de Grote heeft 8 stadspoorten waarvan er een gesloten is (de gouden poort).

Waar bij Herodus poort de Kruisvaarders in 1099 doorbraken hebben de Israëlische paratroepers juist de Leeuwenpoort in 1967 gekozen om de oude stad in te gaan. Je kunt ook een wandeling maken over de stadsmuren ook al is een gedeelte afgezet.

De toren Phasaël maakte samen met de torens Hippicus en Mariamne deel uit van de verdedigingswerken die Herodes de Grote in Jeruzalem liet bouwen. De torens waren dicht bij elkaar gelegen bij de belangrijkste toegangspoort tot de stad, bij de tegenwoordige Jaffa poort. De torens stonden in verbinding met het Paleis van Herodes en werden geïnspireerd door de vuurtoren van Alexandria.

Bij de verovering van Jeruzalem door de Romeinen in 70 na Chr., bleef alleen de toren Phasaël gespaard. In de loop van de Middeleeuwen werd de toren omgedoopt tot Davidstoren en werd onderdeel van het Kruisvaarders kasteel. Op de trappen naar de citadel werd door de Britse generaal Allenby op 9 December 1917 de opgave van de stad erkend. Er kwam op deze manier een einde aan 400 jaar Ottomaanse overheersing.

Berg Zion

De berg Zion ligt ten zuiden van de huidige “oude stad” en volgens de “Tenach” zou hier Jeruzalem gesticht zijn door David en zou Salomo een tempel gebouwd hebben.

Hier bevind zich het vermeende graf van Koning David. Als je de trap neemt kom je uit in het gebouw waar de kamer zich bevindt van het “laatste avondmaal”, de vierde meest heilige plek van het Christendom.

De kerk werd talloze malen verwoest en de huidige is gebouwd door de Kruisvaarders. Niet ver staat het prachtige kerkklooster van Dormition waar de heilige maagd Maria in een eeuwige slaap terecht zou zijn gekomen. Ondanks behoorlijke schade die de huidige kerk heeft opgelopen tijdens de oorlogen in 1948 en 1967 toen het Israëlische leger de toren gebruikte ter observatie blijft dit een van de symbolen van de stad.

Even ten oosten staat de kerk waar Petrus Jezus tot drie maal verloochende (de haan kraaide driemaal).

In de kerk voor het altaar bevindt zich een rots die wordt aangewezen als de plek waar Jezus alleen bad in de Hof van Olijven in de nacht dat hij werd gearresteerd. Naast de kerk ligt een van heiligste plekken van het Christendom; de vermeende tombe van de Heilige Maagd Maria. 

In de Bijbel spreekt men van de plek waar God zal beginnen met het tot leven wekken van de overledenen. Niet zo vreemd is de plaats een populaire begraafplaats voor Joden. Er zouden zo’n 150.000 graven zijn.

Maar de olijfberg is vooral bekend vanwege de plek waar Jezus naar de hemel zou zijn opgevaren. Volgens de evangeliën gebruikte Jezus de Olijfberg als rustplaats en als plaats om zijn leerlingen te onderwijzen. Bovenop de berg, de plek die ook wel de tenhemeltop wordt genoemd, zou Jezus naar de hemel zou zijn opgestegen.

Niet verwonderlijk staan hier en over de hele olijfberg talloze gedenktekens, kerken en een moskee. Vanaf de begraafplaats en de top heb je overigens een prachtig panorama over de oude stad. 

Andere bezienswaardigheden:

• Yad Vashem (museum).

Alexander de Grote

Omstreeks 330 v.Chr. werd het Perzische Rijk veroverd door de Macedonisch-Griekse koning Alexander III de Grote. Hiermee begon de periode van het Hellenisme voor Jeruzalem. In 312 v.Chr. nam de Egyptisch-Griekse koning Ptolemaeüs I Jeruzalem in. De stad werd later echter (198 v.Chr.) veroverd door de Grieks-Syrische Seleuciden die het hellenisme met geweld wilden opdringen aan hun onderdanen.

In het jaar 63 v.Chr. werd Jeruzalem veroverd door de Romeinen o.l.v. Generaal Pompey. Zo’n 25 jaar later installeerde zij Herodus de Grote als een vazalkoning van Koninkrijk Judea. Naast talloze wreedheden liet hij ook o.a. de tweede tempel verfraaien tot wat nu vandaag de dag te zien is.

Het was tegen het einde van de regering van Herodes de Grote dat Jezus van Nazareth werd geboren. Toen Herodus overleed installeerde de Romeinen de administrateur Pontius Pilatus bekend van de kruisiging van Christus in het jaar 30 n.Chr. In het jaar 66 na Chr. begon de Eerste Joodse Opstand. Deze werd onderdrukt door Vespasianus en Titus in het jaar 70. Hierbij verwoestten de Romeinen de stad en de tempel werd in brand gestoken.

Het enige overblijfsel van de tempel was een deel van de Westelijke muur, die nu bekendstaat als de Klaagmuur. Op de ruïnes van de stad werd een Romeins legerkamp opgericht. Vele Joden ontvluchtten het land en de diaspora nam z’n aanvang. Keizer Hadrianus bezocht in het jaar 130 de stad en besloot er een Romeinse kolonie te vestigen. Tijdens de tweede opstand heroverde hij de stad en gaf haar een andere naam, Aelia Capitolina wat nu de oorsprong is van de oude stad.

Op de Tempelberg werd een Romeinse tempel gebouwd (ter verering van Jupiter). De Joden werd de toegang tot de stad ontzegd om nieuwe nationale gevoelens tegen te gaan.

Inmiddels was Jeruzalem in Byzantijnse handen terecht gekomen maar in 614 werd deze m.b.v. de Joden veroverd door de Perzen. Zo’n 25 jaar later zou de stad uiteindelijk in moslim handen terecht komen en dit voor de komende 1300 jaar.

Jeruzalem is voor de islam ook een heilige stad aangezien de Profeet vanaf de Tempelberg naar de hemelen is gestegen. Een voetafdruk in de Rotskoepel herinnert hieraan.

Begin van de Kruistochten

In het jaar 660 werd begonnen met de bouw van de Al-Aqsamoskee. In de eerste eeuwen konden Christenen en Joden vrijgewaard naar Jeruzalem reizen. Toen men in West-Europa vernam dat de christelijke pelgrims werden lastig gevallen, vond men dat er (militair) ingegrepen moest worden en kwamen de kruistochten op gang.

Ondertussen werd de stad in 1096 opnieuw ingenomen door de Arabische Fatimiden. In 1099 bereikte de eerste kruistocht de stad. De islamitische en Joodse bevolking werd uitgeroeid of verkocht als slaaf aan Egypte of Europa. De kruisvaarders stichtten het Koninkrijk Jeruzalem. De koning nam oorspronkelijk zijn intrek in de Al-Aqsamoskee. Later werd dit gebouw de residentie van de Tempeliers.

In 1187 werden de kruisvaarders verslagen en de stad gaf zich over aan Saladin. In tegenstelling tot de kruisvaarders 88 jaar eerder richtte Saladin geen bloedbad aan. Keizer Frederik II van het Heilige Roomse Rijk kon in 1229, via diplomatieke weg, de stad verwerven. Het Latijnse koninkrijk Jeruzalem was opnieuw een feit tot 1244 de Ajjoebiden de stad veroverden en in 1260 de mammelukken.

Onder de Ottomanen

In 1517 werd de stad door sultan Selim I veroverd en kwam zo onder Ottomaanse heerschappij. Onder deze heerschappij beleefde Jeruzalem een korte periode van bloei onder sultan Süleyman. Tussen 1537 en 1541 werden de stadsmuren van Jeruzalem herbouwd en de rotskoepel werd verfraaid. De ottomanen waren vrij tolerant en veel Joodse vluchtelingen (vooral uit Spanje) vestigden zich in het Rijk – ook buiten de muren van Jeruzalem waar al snel Joodse wijken ontstonden (nu de nieuwe stad).

Tijdens WWI, in december 1917, veroverden Britse troepen o.l.v. Generaal Allenby Jeruzalem op de Turken. Tot september 1922 bleef Jeruzalem en de rest van Palestina onder Brits militair bestuur.

Daarna werd deze onder de VN geplaatst waarbij werd afgesproken dat de Britten steun zouden verlenen aan het oprichten van een Joodse staat.

De onafhankelijkheidsoorlog

Tijdens de onafhankelijkheidsoorlog tussen de Arabieren en Joden in 1948 (toen de Joden de onafhankelijke staat Israel uitriepen) veroverde de Joden Jeruzalem. Vooraanstaande Palestijnse notabelen vroegen of Oost-Jeruzalem beschermt kon worden door Jordaanse soldaten.

Tijdens de 6daagse Oorlog van juni 1967 veroverde Israël dit Oost-Jeruzalem op Jordanië en annexeerde de Oude Stad en een gebied eromheen. Vele synagogen waren verwoest door de Jordanezen. Ondertussen werden de Arabische wijken verwaarloosd en verboden uit te breiden In 1987 brak de Eerste Intifada op de Westelijke Jordaanoever uit, die tot 1993 duurde toen de Oslo-akkoorden werden gesloten.

In september 2000 brak de Tweede Intifada uit na een bezoek van de toenmalige Israëlische oppositieleider Ariël Sharon aan de Tempelberg. Daarna werd de stad opgeschrikt door vele aanslagen, onder andere op bussen en restaurants.

Versnippering

In Oost-Jeruzalem werd het leven in vele opzichten steeds moeilijker.  In 2004 begon Israël aan de uitbreiding van de barrière die Arabische dorpen binnen sloot en afsneed van Palestijns gebied. Daarbij werden weer andere Palestijnse dorpen daar afgesneden van Jeruzalem. Terwijl “seculiere’ Joden Jeruzalem juist willen verlaten vanwege de spanningen neemt het aantal Orthodoxe Joden juist toe.

In verschillende delen van de stad zijn grootschalige nieuwbouwprojecten in ontwikkeling, veelal gericht op de snel groeiende charedische sector. De ring van Israëlische nederzettingen rondom Jeruzalem wordt systematisch uitgebreid, internationale protesten ten spijt.