Conferentie van Teheran (1943)

Direct na de aanval op Rusland door Duitsland (operatie Barbarossa) Churchill bood de Sovjet Unie hulp aan. Op 12 Juli 1941, drie weken na de inval werd er een verdrag tussen de Engelsen en Sovjets getekend die dit bekrachtigde. Toen Amerika deel ging uitmaken van de oorlog werd ook deze er direct bij betrokken.

Een gecombineerde staf comité werd samengesteld om gecoördineerde Brits-Amerikaanse operaties op te zetten alsmede hulp voor de Russen te coördineren. Er waren voldoende vragen over een tweede (Westers) front en hulpmiddelen aan Rusland en Engeland vanuit Amerika.

Maar er waren ook twijfels vanuit de V.S. om niet het Britse koloniale Rijk te laten herleven bij een Anglo-Amerikaanse overwinning alsmede niet de Russen de vrije hand te geven in Oost Europa. Tenslotte lag daar het vraagstuk wat te doen met Duitsland nadat het verslagen zou zijn. Communicatie m.b.t. deze belangrijke onderwerpen werd gedaan door tussenpersonen en telegram maar het was hoognodig ‘ns de koppen bij elkaar te steken voor een persoonlijk gesprek.

Russisch dictator Stalin was paranoia genoeg om niet te lang uit Moskou weg te gaan en al helemaal niet met het vliegtuig te reizen. De Amerikaanse president Roosevelt was deels gehandicapt en had een gruwelijke hekel aan reizen. Churchill, de Engelse premier was daarentegen gek op reisjes en was al niet minder dan 5x in Noord-Amerika geweest, tweemaal in Afrika en had ook Stalin al twee keer in Moskou ontmoet.

Om deze conferentie toch door te laten gaan (en op korte termijn) Roosevelt probeerde Stalin over te halen om naar Cairo te komen maar deze weigerde. Hij stelde Baghad en Basra voor – het werd eind November 1943 – de Russische ambassade in Teheran, hoofdstad van Iran.

Dit was de eerste keer dat de “grote drie” elkaar in levenden lijfe ontmoeten en tevens de eerste keer dat de Amerikaanse president Roosevelt en de Sovjet leider Stalin elkaar ontmoetten. De conferentie zou tussen 28 November en 1 December 1943 plaatsvinden en was geregeld vlak nadat Roosevelt en Churchill elkaar hadden ontmoet tijdens de conferentie in Cairo, Egypte.

Het doel van de besprekingen op deze conferentie was om geallieerde strategie te bepalen tegen nazi-Duitsland. Hierbij stond de discussie om een tweede front te openen in West-Europa centraal. Rusland zou in dezelfde periode een grote aanval in het oosten plaatsen om troepen uit Frankrijk weg te laten halen. Om Stalins hulp te behouden moesten de Westelijke Geallieerden een hoge prijs betaalden; zij offerden namelijk in feite de staten in oostelijk Europa op.

Er werden zowel militaire als politieke plannen gesmeed waarbij de situatie in Iran (dit land had namelijk gigantische economische problemen) en Turkije in detail werd besproken. Stalin domineerde de conferentie totaal – hij gebruikte het prestige van z’n lands overwinning tijdens de slag om Koersk – de grootste tankslag allertijden. Churchill leek meer geinteresseerd in de Britse belangen in het Middellandse Zee gebied dan in Operatie Overlord, de landing in Normandië wat nogal wat irritatie opleverde tussen de twee grootmachten.

Dit alles speelde Stalin natuurlijk verschrikkelijk in de kaart. Na afloop van de conferentie was Stalin de enige die zijn opwachting maakte bij de jonge Mohammad Shah, die zich geschoffeerd voelde door de Brit en de Amerikaan.

Operatie “Verre Sprong” zou een Duits plan geweest zijn om tegelijkertijd de grote drie tijdens de conferentie te executeren. Volgens Russische bronnen zouden de nazi’s na het breken van een Amerikaanse marine code erachter zijn gekomen dat er in het najaar van 1943 een conferentie tussen Roosevelt, Stalin en Churchill zou plaatsvinden.

Hitler zou z’n goedkeuring hebben gegeven en Ernst Kaltenbrunner opdracht hebben gegeven een plan te maken. Deze koos, niet opmerkelijk, Otto Skorzeny (Waffen SS) om deze uit te voeren.

Een Duitse agent zou, onder het dronken voeren, z’n mond hebben voorbij gepraat en zo zou de Russische geheime dienst (NKVD) achter de plannen zijn gekomen. Deze werden bevestigd door de in Russische dienst zijnde Armeense Vartanian die honderden nazi agenten had ontmaskerd in de Oekraïne. Een eerste Duitse groep zou vlakbij Teheran zijn geland en met kamelen naar de stad zijn gegaan om in een villa hun apparatuur te installeren m.b.v. aanwezige “Abwehr” leden. Wat de Duitsers niet wisten is dat ze vanaf dat moment alles werd gevolgd wat zij deden. De groep werd gearresteerd en de tweede groep die geleid zou worden door Skorzeny zou nooit aankomen.

Ondanks grote Westerse sceptici kreeg de Armeense spion vele medailles(o.a. Held van de Sovjet Unie) voor z’n optreden en hoogstwaarschijnlijk het verijdelen van de operatie. Westerse geheime diensten spreken van totale onzin; ten eerste zou de totale Duitse geheime dienst in Teheran al in de zomer van 1943 zijn opgerold.

Ook zouden meer dan 3000 Russische soldaten de stad bewaken en niets werd opgemerkt terwijl de Amerikaanse president en de Engelse premier in een open jeep en zich lopend tijdens hun 4 daagse verblijf in Teheran hebben verplaatst. Tenslotte zijn daar de memoires van Otto Skorzeny die dit verhaal afdoet als een “broodje aap”. Hij geeft wel toe dat er plannen waren om Churchill te vermoorden maar dat dit plan als onuitvoerbaar werd verklaard.

Mede door deze verandering zouden deze partizanen o.l.v. Tito de Duitsers verdrijven in voormalig Joegoslavië en de macht grijpen. De president van Turkije confereerde met Roosevelt en Churchill tijdens de conferentie in Cairo, voorafgaand aan de Teheran conferentie en beloofde de Geallieerden dat hij Duitsland de oorlog zou verklaren als zij volledig bewapend waren.

In Augustus 1944, toen Duitsland al op de knieën lag, verbrak Turkije pas de relaties met het land. Een half jaar later, in Februari 1945 zou het meer symbolisch als nuttig de oorlog verklaren aan Duitsland en Japan. Mede door deze verklaring zou Turkije toetreden tot de Verenigde Naties na de oorlog.

Zoals besproken op de conferentie begon op 6 Juni 1944 de landing in Normandië, het begin van de bevrijding van West Europa. Op 22 Juni sloegen de Russen keihard toe met operatie Bagration die de Duitse legergroep “Midden” deed instorten. Een paar maanden later zou operatie Dragoon plaatsvinden in het Zuiden van Frankrijk om de “Vichy” regering uit te schakelen.

In Rusland zouden na de oorlog vele boeken, novels, documentaires en zelfs een film worden gemaakt op de wel of niet vermeende aanslag op de grote drie tijdens de conferentie.