ALGEMENE INFORMATIE - Iran

* Bijgewerkt t/m 2015 - wijzigingen voorbehouden

Iran is één van de grootste landen in het zuiden van Azië maar ondanks de uitgestrektheid van het land en het reliëf dat in grote delen van het voormalige Perzië komen er niet zoveel verschillende klimaattypes voor dan dat je zou verwachten. Op het noordwestelijke puntje na, dat een warm landklimaat (continentaal klimaat) heeft, zie je in Iran vooral een mix van de vier zogenaamde aride of droge klimaten. In de regio’s gaat het warme woestijnklimaat dat in de laagvlaktes langs de kust ligt over in een warm steppeklimaat ter hoogte van het Zagrosgebergte. Centraal Iran heeft vooral te maken met een koud steppeklimaat en lokaal een koud woestijnklimaat. In het noorden van Iran bevindt zich het Elbursgebergte, waar relatief grote hoeveelheden in neerslag voor kunnen komen binnen betrekkelijk kleine afstanden. De noordelijke strook langs de Kaspische Zee is overigens opvallend mild in vergelijking met de omliggende gebieden. In de winter komt het kwik hier bijna niet onder het vriespunt terwijl het in de zuidelijker gelegen hoofdstad Teheran ‘s nachts regelmatig vriest en hartje winter lichte vorst overdag ook zeker tot de mogelijkheden behoort.

Iran ligt in het Midden-Oosten en grenst aan Irak, Turkije, Armenië, Azerbeidzjan, Turkmenistan, Afghanistan en Pakistan. De Perzische Golf en de Golf van Oman bevinden zich ten zuiden en de Kaspische Zee ten noorden van Iran. Iran deelt de Kaspische Zee, behalve met de republiek van Azerbeidzjan en Turkmenistan, ook met Kazachstan en Rusland. Aan de kust tegenover de Perzische Golf liggen Saoedi-Arabië, Koeweit, Bahrein, Qatar, de Verenigde Arabische Emiraten en Oman.

Iran is ongeveer 40x groter dan Nederland.

De diversiteit aan inwoners van Iran is groot en vandaar ook vaak de eerste vraag waar iemand vandaan komt. De grootste inwoners van het land bestaat uit Perzen; zo’n 60% van de bevolking. Deze groep bestaat vooral uit nazaten van de stam die sinds de 3e eeuw v.Chr. in het toenmalige Perzië woonden. Zij wonen over geheel Iran maar voornamelijk in de grote steden; vooral Shiraz heeft een hele groep Perzen. De Perzen zijn de belangrijkste groep in de hoogste rangen en standen ook maar bijvoorbeeld de hoogste geestelijk leider van het land is een Azeri, de bevolkingsgroep die zo’n 20% van het bevolkingsaantal uitmaakt. Deze groep, die vooral woonachtig is in het noordwesten van Iran spreekt een mix van Farsi en Turks en wordt meestal als Turks aangeduid terwijl ze eigenlijk uit Azjerbeijan afkomstig zijn. De derde grote groep in Iran zijn de Koerden die voornamelijk tegen de grens met Irak wonen en eveneens in het noordwesten. Zij maken zo’n 10% van de bevolking uit en claimen de oudste bewoners van Iran te zijn, afkomelingen van de “Medes” stam. Koerden worden gevreesd en vaak onbegrepen door andere Iraniërs. Kleinere bevolkingsgroepen die in Iran leven maken zo’n 2 a 3% uit van de totale bevolking van Iran. De Arabieren leven voornamelijk in de kust met de Perzische golf, de eilanden en in het zuidwesten van het land. Hun taal is een mengeling van Arabisch en Farsi en door hun kleding en geloof worden ze vaak als exotisch gezien door andere Iraniërs. Een andere groep zijn de Turkomannen die tegen de grens met Turkmenistan leven. Zij spreken een Turkse taal en zijn nazaten van de Turkse nomaden die ooit Iran bestuurden. De “Lors” mensen claimen nazaten te zijn van de eerste bewoners van Iran – de Meden en de Kassieten. Ook zij spreken een mix van Arabisch en Farsi en leven nog vaak (semi) nomadisch. Zij zijn vooral woonachtig in het Westen van het land. De Beloetsjen is een mix van stammen die leeft vlakbij de grens met Afghanistan en Pakistan en worden meer geassocieerd met Pakistanen dan met Iraniërs.

Tenslotte zijn er nog kleinere groepen die leven in Iran; er leven nog zo’n half miljoen (Christelijke) Armeniërs in Iran, zo’n 100.000 Assyriërs en een even grote groep Georgiërs. De groep wordt kleiner maar er zwerven ook nog nomaden door het land – de Turkse stammen “Qashqa’i’s” en de “Bakhtiyari” zijn de grootste maar ook van bovengenoemde bevolkingsgroepen bestaan nog (semi) nomadische groepen die in de winter hun hele hebben en houden bij elkaar rapen en verkassen naar het dal. De bevolking in Iran kende een snelle groei in de twintigste eeuw. De stijging was bijzonder sterk na de Iraanse Revolutie van 1979. In recente jaren is het geboortecijfer gedaald maar het bevolkingsaantal groeit nog steeds. Gemiddeld genomen krijgen vrouwen in hun hele leven minder dan twee kinderen. Een andere verandering die al voor de Revolutie was ingezet maar ook daardoor versnelt is, is de urbanisatie van Iran; momenteel woont meer dan 70% van de bevolking in de stad en het leven op het platteland is bijna een ouderwets gegeven. Sinds de Islamitische Revolutie zijn honderdduizenden Iraniërs hun land ontvlucht. Met name in de Verenigde Staten wonen veel Iraanse migranten. Ook in de Verenigde Arabische Emiraten en andere golfstaten wonen veel Iraniërs. Het zijn vooral de hoger opgeleide Iraniërs die hun land willen ontvluchten. Veel geëmigreerde Iraniërs houden nog wel de Iraanse nationaliteit aan en zij hebben dus vaak een dubbele nationaliteit. Iran erkent de dubbele nationaliteit niet, maar tolereert deze in de praktijk wel. Als Iraniërs met een dubbel paspoort in Iran zijn, wordt hun tweede paspoort niet erkend en zij hebben dan geen recht op consulaire bijstand.

Het landschap van Iran is in het algemeen droog en bergachtig gebied. Het Hoogland van Iran vormt het grootste en centrale gedeelte van het land. De belangrijkste bergketens zijn het Zagrosgebergte en de Elboers. In de Elboers bevindt zich ook Irans hoogste berg, de vulkaan de Damavand op 5607 m. Het westen van het land is het dichtst bevolkt, terwijl in het oosten grote vrijwel onbewoonde woestijngebieden zijn zoals de Grote Zoutwoestijn (Dasht-e Kavir). Iran ligt op het zuidelijke deel van de Euraziatische Plaat. De zuidelijke kustlijn met de Perzische Golf komt ongeveer overeen met de breuklijn tussen de Euraziatische en de Arabische Plaat. Rond de oostgrens van Iran bevindt zich de breuklijn tussen de Euraziatische en de Indische Plaat. De langzame bewegingen van deze platen zorgen voor vele aardbevingen in Iran. Een recente zware beving was de aardbeving te Bam in 2003, toen een aardbeving met een magnitude van 6,7 op de schaal van Richter grote delen van de historische stad Bam verwoestte en meer dan 25.000 levens eiste.

Iran beschikt door zijn uitgestrektheid en bergketens over verschillende biomen en biotopen, waaronder een drietal oerwouden, en verschillende soorten flora en fauna. Om die reden heeft het ook een behoorlijk uiteenlopend dierenrijk. Zo leeft er in ieder geval het Perzische luipaard en het Aziatische jachtluipaard. Maar er zijn ook wilde schapen, gazelle, reeën en beren. Van deze laatste groep leven in Iran de Aziatische zwarte beer en de bruine beer. Ook de onager en de manoel zijn veel voorkomend. Wilde honden zijn o.a. wolven, jackhalzen en hyena’s maar er zijn ook wilde varkens die ongeëvenaard groot zijn in Iran. Tenslotte schijnen er nog (semi-wilde) kamelen rond te zwerven in de woestijnen. Er komen zo’n 500 vogelsoorten voor in Iran. De Kaspische Zee stond vroeger bekend om zijn kaviaar maar de steur is ernstig bedreigd. Daarnaast komt o.a. de Kaspische zeehond voor. Tenslotte staat Iran natuurlijk bekend om z’n gedomesticeerde Perzische kat. Het land heeft zestien nationale parken en daarnaast verschillende natuurmonumenten, wildparken en beschermde gebieden. Het grootste nationale park is Nationaal Park Urumiyeh in het noordwesten van het land. Net als veel andere landen kampt Iran met een sterke milieuproblematiek. Teheran heeft te maken met een sterke luchtvervuiling. Daarnaast zorgen ontbossing, verwoestijning, watervervuiling en vervuiling door het lekken van aardolie voor ernstige problemen voor de volksgezondheid.

De vijf grootste steden in Iran zijn:

1. Teheran *             : 8.000.000 inwoners (* = hoofdstad)
2. Masshad              : 2.400.000 inwoners
3. Isfahan                 : 1.600.000 inwoners
4. Shiraz                   : 1.550.000 inwoners
5. Tabriz                   : 1.500.000 inwoners

Iran is sinds de Iraanse Revolutie een islamitische republiek. Het heeft een unieke staatsstructuur, die in geen enkel ander land voorkomt. De staatsstructuur is afgeleid van de staatsgodsdienst van Iran, het sjiisme. Het belangrijkste principe is dat van valajat-e fakih ofwel de 'voogdij van de jurist'. Hiermee wordt bedoeld dat de hoogste geestelijke uiteindelijk alle wetsvoorstellen moet goedkeuren.

Het land wordt door vier entiteiten bestuurd:

• De religieus leider of rahbar wordt gekozen door de Raad van Experts; sinds 1989 is dit “Ali Khamenei” (staatsfhoofd)
• De Raad der Hoeders of Shuraye Negahbane Ghanune Assasi
• De president van Iran of Rais-Jumhur; sinds 2013 is dit “Hassan Rohani” (van 2005 t/m 2013 de radicale Mahmoud Ahmadinejad)
• De majlis van Iran oftewel het parlement of adviesgevende raad. De Majlis bestaat uit 290 zetels en eens in de vier jaar zijn er verkiezingen.

Veel politieke beslissingen worden door de president of het parlement genomen, maar de geestelijken, zowel de religieuze leider als de raad van hoeders, hebben de autoriteit alles wat tegen de sharia is te verwerpen, omdat zij over deze beslissingen een veto hebben. Sinds 1989 is Ali Khamenei de religieus leider (en eigenlijke machthebber) van Iran en zijn vele progressieve en liberale wetten afgekeurd.

De staatsreligie van Iran is het Twaalver sjiisme, maar er zijn ook andere religies die gepraktiseerd en erkend worden. De islam heeft een allesbepalende invloed op het leven in Iran. De grondwet bepaalt dat de Hoogste leider van Iran altijd een islamitisch geestelijke moet zijn en alle wetsvoorstellen worden door islamitische geestelijken beoordeeld voordat ze in werking mogen treden. De religieuze politie controleert op straat of vrouwen zich wel aan de religieuze kledingvoorschriften van de islam houden. Ook controleert zij op ander 'onzedelijk' gedrag. Tijdens het vrijdagmiddaggebed wordt volgens de islamitische traditie een khutbah of politieke rede gehouden waarbij vaak de westerse cultuur als 'verderfelijk en onzedelijk' wordt afgeschilderd en de VS en Israël als 'de Grote Satan en de Kleine Satan' worden betiteld. Van de inwoners van Iran is 89% sjiiet en 9% procent is soenniet. De soennieten zijn vooral Koerden in het noordwesten, Beloetsji in het zuidoosten en Turkmenen in het noordoosten van het land. Verspreid over het land wonen ook veel aanhangers van het soefisme, maar deze islamitische stroming is verboden in Iran en haar aanhangers worden vervolgd. Ook de bahai, een 19e-eeuwse afsplitsing van de islam, worden vervolgd. Toch zijn er nog zo’n 300.000 aanhangers van deze laatste religie die de grootste groep wereldwijd heeft.

Naast moslims zijn er relatief kleine erkende gemeenschappen christenen (ca. 300.000), joden (20 tot 30.000), zoroastriers (35 tot 60.000) en hindoes. Het grootste deel van de christenen behoren tot de Armeens-apostolische Kerk. Er zijn daarnaast Assyriërs (niet-geünieerde nestorianen) en protestanten (voornamelijk anglicanen en presbyterianen). Het merendeel van de katholieken volgt de Chaldeeuwse ritus (geünieerde nestorianen). Daarnaast zijn er katholieken van de Armeense ritus en van de Latijnse ritus. Deze erkende en beschermde minderheden hebben ook enkele zetels in de Majlis van Iran. Naast de erkende christelijke gemeenschappen, zijn er ook christenen die zich recent bekeerd hebben en in huiskerken bijeen komen. Hoewel dit volgens de islamitische wetgeving verboden is, worden deze christenen met rust gelaten als zij zich gedeisd houden. Christenen die anderen bekeren worden wél vervolgd.[31][32] In 2011 stond Iran in de top drie van de door de Nederlandse christelijke organisatie Open Doors uitgegeven lijst van landen waar christenen het meest vervolgd worden.

Twee wereldwijd gespeelde sporten hebben hun oorsprong in Perzië: schaken (het woord is afgeleid van het Perzische sjah dat koning betekent) en polo. Tegenwoordig is worstelen de populairste sport in Iran. Vrij worstelen was lange tijd de meest populaire sport in Iran en Iraanse atleten wonnen vaak medailles. Hetzelfde geldt voor Grieks-Romeins worstelen. De bekendste worstelaar was Gholamreza Takhti, die nog steeds een heldenstatus in Iran heeft. Het land heeft ook een eigen, traditionele worstelstijl: Varzesh-e Bastani. Ook voetbal wordt veel gespeeld. Het Iraans voetbalelftal nam deel aan het WK 1978 (toen het o.a. van Nederland met 3-0 verloor), in 1998, 2006 en in 2014 waar het door de latere finalist Argentinië in de eerste ronde werd uitgeschakeld. Helaas haalde het land nooit de tweede ronde. In de Aziatische cup was Iran wel zeer succesvol; in 1968, 1972 en 1976 kwam het zelfs als winnaar uit de bus. Iraanse teams doen ook mee aan de Aziatische Champions League en het team Zob Ahan uit Isfahan haalde in 2010 de finale. Niet alleen voetbal voor mannen is populair, maar ook vrouwenvoetbal is zeer populair bij Iraanse vrouwen. In de stadions heerst dan een strikte scheiding der seksen en zijn vrouwen niet welkom bij mannenwedstrijden en vice versa. De Iraanse vrouwen spelen met hoofdbedekking om aan de Iraanse religieuze wetten te voldoen. Tot voor kort stond dit op gespannen voet met de kledingeisen van de FIFA, maar in de zomer van 2012 is de FIFA een proef gestart met speciaal ontworpen sporthoofddoeken. Zurkhaneh oftewel 'Huis van Kracht' is een traditionele Iraanse vorm van krachtsport. Het heeft een mythische oorsprong en de oefeningen zijn gebaseerd op mythische verhalen uit de Sjahnama. Ook wordt het martelaarschap van Imam Ali aangeroepen. Alleen mannen nemen deel aan zurkhaneh. Wielrennen wordt ook steeds populairder in Iran. Het land telt in 2011 vier semi-professionele ploegen die deelnemen in de UCI Asia Tour. De laatste zes jaar had de UCI Asia Tour een Iraanse winnaar: Ghader Mizbani (2006 en 2009), Hossein Askari (2007 en 2008) en Mehdi Sohrabi (2010 en 2011). Andere populaire sporten zijn basketbal, gewichtheffen en taekwondo.

Eeuwenlang lag Iran of Perzië op het kruispunt van diverse culturen, religies en handelswegen. Dat is de reden dat het land een fantastische culinaire geschiedenis en een overheerlijke keuken heeft. Iran is op eetgebied niet zo bekend, maar dat is zeer onterecht. De keuken van Iran/Perzië is een diverse keuken waarbij elke regio in Iran zijn eigen specialiteiten heeft. De keuken heeft overeenkomsten met de keuken van het Midden-Oosten. Veel van de ingrediënten die in de Iraanse keuken worden gebruikt zijn oorspronkelijk uit China en India afkomstig. De rijst kwam uit China, veel specerijen kwamen uit India. Iran, als middelpunt van veel karavaanroutes verspreidde de producten via de Arabische en Turkse overheersers over de rest van het rijk, waardoor de ingrediënten zelfs Spanje bereikte. Van daaruit vonden ze hun weg naar de rest van Europa en later naar de Amerika’s. Veel producten dragen als gevolg daarvan nog altijd een Arabisch of Perzisch aandoende naam. De Perzische filosofie over eten is: 'Hot & Cold'. Men is van mening dat een juiste balans tussen 'warm' en 'koud' eten, goed is voor de gezondheid. Het belangrijkste voedsel voor de Iraniërs is rijst. Net als andere landen in het Midden-Oosten zijn lamsvlees, yoghurt, aubergine en brood belangrijke voedselproducten, maar een Iraanse maaltijd is niet compleet zonder rijst. Meestal gaat het om langkorrelige rijst, die samen met groente en fruit uit het seizoen, vlees of vis en specerijen en kruiden tot een heerlijke maaltijd worden bereidt. Daarnaast wordt meestal yoghurt geserveerd. Het hoogtepunt wat rijst betreft is voor de Iraniërs Chelo Koresh, gebakken rijst met een knapperige saus erop. Naast rijst is brood een onderdeel van elke Iraanse maaltijd. Het meeste brood in Iran is afkomstig van tarwe en er zijn veertig verschillende soorten brood verkrijgbaar. Het Iraanse eten is over het algemeen niet heel pittig gekruid, maar het aroma is zeer verfijnd. Uien en knoflook worden gebruikt, maar in kleine hoeveelheden. Specerijen en verse kruiden maken een belangrijk deel uit van de meeste gerechten, maar ze worden met zorg gebruikt, zodat ze de smaak van het gerecht niet overheersen. De meest gebruikte specerijen zijn kardemom, kruidnagel en kaneel en de onvermijdelijke safraan. Voor het zoete Iraanse gebak wordt meestal rozenwater en bloemenwater gebruikt. Tenslotte is daar de kebab, die in 90% van alle Iraanse gerechten daar is.

Er zijn drie kookmethoden van rijst:

1. Polo: hierbij wordt de rijst bereid door het te weken in zout water en daarna te koken
2. Kateh: hierbij wordt de rijst gekookt totdat het water helemaal geadsorbeerd is
3. Damy: wordt hetzelfde gekookt als bij de voorgaande methode. Een verschil is echter dat er nog andere dingen zoals bonen en granen worden meegekookt.

Perzisch brood wordt naan genoemd. Er zijn grofweg vier soorten Iraanse platte broden:

1. Nan-e barbari: dik en ovaal brood, ook wel bekend als Tabrizi brood vanwege de oorsprong in Tabriz.
2. Nan-e lavash: dun en rond of ovaal. Het oudste bekende brood van het Midden-Oosten en de Kaukasus.
3. Nan-e sangak: driehoekig brood en gebakken op steen.
4. Nan-e taftoon: een dun (maar dikker dan lavash), zacht en rond brood.

Ook zijn er nog veel verschillende zuurdesembroden.

Een aantal bekende Iraanse gerechten zijn:

• Chelow Kabab = kebab geserveerd met rijst en verschillende soorten gegrilde groente. Een soort van stoofpot. Dit gerecht is het nationale gerecht van Iran.
• Tah Cin = een hartige saffraan rijsttaart met een vulling, meestal gemarineerde kipfilet.
• Ash-e anār = een dikke soep gemaakt van granaatappels. Er zijn meerdere soorten “ash”
• Kookoo = omelet met groente
• Köfte = vleesballen gedoopt in een saus.
• Khoresht-e bademjan = een mix van aubergine en tomatenpasta meestal geserveerd met brood;
• Mirza-Qasemi = geroosterde aubergine gekruid met knoflook, tomaten, zout en peper en geserveerd met eieren.
• Dizi' = een stoofpot die zijn naam dankt aan het aardewerk waarin deze geserveerd wordt.
• Plov' = witte rijst met vlees en groenten

Een aanzienlijk deel van de Iraanse bevolking leidt een nomadisch bestaan, waarbij geiten en schapen gehoed worden. Deze dieren leveren hun eigenaars melk, yoghurt en kaas op. Yoghurt wordt op zeer veel manieren gebruikt in de Iraanse keuken: aangelengd met wat water en zout levert het een verfrissende drank op in het hete klimaat. Het wordt geserveerd naast de rijst, gebruikt als marinade voor vlees en kip. Naast rijst en melkproducten levert Iran ook een grote hoeveelheid fruit: granaatappels, vijgen, druiven, abrikozen, citrusvruchten en nog veel meer. Veel van deze vruchten worden ook gebruikt in de gerechten die naast de rijst worden geserveerd. Granaatappel wordt bij de kip gedaan en datzelfde geldt ook voor bijvoorbeeld abrikozen. Veel fruit wordt ook gedroogd en zo als snack tussendoor gegeten. Desserts variëren van Bastani-e Za'farāi (Perzisch ijs) tot faludeh (een bevroren sorbet met noedels en rozenwater). Aan Perzisch ijs wordt vaak saffraan en rozenwater toegevoegd en het bevat stukken slagroom. Ook zijn er veel soorten zoetigheid, enkele hiervan zijn Shirini-e Berenji (een soort rijstkoekje), Nan-e kulukhi (een soort dik koekje zonder vulling) en Kolouche (een groot koekje met een vijgen- of walnootvulling). Tenslotte is daar “gohl”, noten met een suikerlaagje.

DRINKEN:

De traditionele drank die vaak gedronken wordt tijdens Iraanse maaltijden is doogh, een combinatie van yoghurt, water met of zonder koolzuur, zout en gedroogde munt. Andere drankjes zijn sherbets of sharbat (een fruitdrankje), Aab-e Havij (een drankje met kaneel, nootmuskaat of andere kruiden), Sheer Moz (een bananen milkshake), Aab Talebi (meloensap) en Aab Hendevaneh (watermeloensap). Thee en koffie maken vooral een belangrijk deel uit van de maaltijd. Thee wordt meestal sterk geserveerd en mensen drinken het met een suikerklontje tussen hun tanden. Koffie wordt meestal zwart gedronken. Daarnaast zijn er vele soorten kruidenthee verkrijgbaar. Tenslotte is daar “Zam Zam” de tegenhanger of moet ik zeggen hetzelfde als “Coca Cola”? Als je Iraans bier wilt drinken zul je “Delster” moeten bestellen – een shandy achtige substantie zonder alcohol die behoorlijk zoet is. Als je de “lemon” versie koopt en deze ijskoud drinkt is het goed te doen.