ALGEMENE INFORMATIE - Guatemala

* Bijgewerkt t/m 2015 - wijzigingen voorbehouden.

Het klimaat van Guatemala kent een nat seizoen (mei-oktober) en een droog seizoen (november-april). Alhoewel Guatemala in de tropische klimaatzone ligt en overwegend warm en zonnig weer kent, kunnen de plaatselijke weersomstandigheden hiervan flink afwijken, met name door de grote hoogteverschillen. In het hoogland is relatief koel met temperaturen van rond 22 graden Celsius overdag. Aan de kust is het warm met daggemiddelden van rond de 30 graden Celsius.

De meeste neerslag valt van mei tot oktober. Het droge seizoen is van oktober tot mei. Doordat Guatemala vrij ver westelijk ligt ten opzichte van het Caraïbisch gebied, komen orkanen er nauwelijks voor. Maar in 1998 hebben orkaan Mitch en in 2005 orkaan Stan wel voor aanzienlijke schade en vele slachtoffers gezorgd.

Guatemala ligt in Midden-Amerika tussen aan de noordkant Mexico en Belize en aan het zuiden Honduras en El Salvador. Guatemala grenst aan de ene kant aan de Stille Oceaan en aan de andere kant aan de Caribische zee. 

Guatemala is iets meer dan 3 keer zo groot als Nederland.

De bevolking van Guatemala is samengesteld uit Indianen (afstammelingen van de Maya's), Latino's (mestiezen en Indianen met een westerse levensstijl), blanken en Garífuna's. De Indianen spreken ook hier liever over zichzelf als naturales of indígenas (inheemsen). Vijfhonderd jaar lang werden de indígenas onderdrukt en uitgebuit en tot op de dag van vandaag is dat nog steeds het geval. Ze houden vast aan hun eigen waarden en normen (costumbres), die tot uiting komen in hun taal, religie, klederdracht en levenswijze. De Garífuna vormen slechts 1% van de bevolking hier en wonen voornamelijk in Lívingston. Hun cultuur is een combinatie van de Caraïbische, Spaanse en Afrikaanse cultuur. Qua ras zijn ze vooral Afrikaans.  

Guatemala staat bekend om de grootste Indiaanse bevolkingsgroep van alle Latijns-Amerikaanse landen. Deze afstammelingen van de Maya's leven volgens hun eeuwenoude tradities en dragen vaak nog hun kleurrijke traditionele klederdracht. De kleding van de Indiaanse bevolking verschilt in kleuren, weeftechnieken, motieven en versieringen. De kleding van de vrouw bestaat uit de huipil (blouse, met vaak een mooi geborduurde halsopening) en een refajo (rok), die door een faja (ceintuur) opgehouden wordt. Sieraden als zilveren oorbellen of halssieraden completeren het geheel.

Ook mannen gaan vaak nog traditioneel gekleed in een camisa (hemd) met daarop een saco (kort jasje) en daaronder een broek. De diverse Maya-volken spreken ieder hun eigen taal en kunnen elkaar vaak niet verstaan. In Guatemala wonen o.a. de Quichés, de Mams, de Kekchís, de Cakchiquels en Tzutuhils.

Het landschap van Guatemala is in vier gedeelten te verdelen. 1.Het hoogland 2. De hellingen aan beide zijden van dat hoogland 3.De Petén-regio met vooral grasland en tropisch oerwouden 4. De kustvlakten en de grote meren. 

Het hoogland

Het hoogland varieert van 1500 tot 4000 meter. De meeste mensen wonen in de dalen tussen de 1500 en 2500 meter en verbouwen hier onder andere maïs en bonen. Het landschap wordt getypeerd door bergen en ontboste hellingen. De bergen in het centrale gedeelte van Guatemala zijn uitlopers van de Andes. Ketens dragen exotische namen als Sierra de los Cuchumatanes, Sierra de Chamá en Sierra de Santa Cruz. De Sierra Madre in het zuiden is omringd door vulkanen. 

De hellingen aan beide zijden

De zijden van het hoogland liggen tussen de 600 en 1500 meter. De vulkanische grond in dit gebied is vruchtbaar en men verbouwt er koffie, maïs en andere gewassen. De vulkaan Tajamulco is met zijn 4420 meter de hoogste top van het land. De vulkanen zijn deels nog actief en er komen in dit gebied veel aardbevingen voor. 's Nachts zetten de vulkanen de omgeving in een schitterende rode gloed. 

De Petén-regio

In de dunbevolkte Petén-regio vind je vooral graslanden en tropisch regenwoud. Deze regio beslaat ongeveer een derde deel van het land. Helaas worden in het zuiden en oosten op grote schaal bomen gekapt, waardoor planten en dieren voorgoed verdwijnen of zelfs helemaal uitsterven. 

De kustvlakten (en meren)

In de kustvlaktes leven weinig indianen. Op de Caribische kustvlakte worden vooral bananen verbouwd en aan de Pacifische kust zijn plantages opgezet (rubber, katoen, suikerriet, e.a.). De drie belangrijkste rivieren - de Rio Polchic, de Rio Motagua en de Rio Dulce - monden alle drie uit in de Golf van Honduras. De Rio Usumacinta stroomt noordwaarts naar de Golf van Mexico. Enkele grote meren, waar Guatemala zo bekend om is, zijn het Meer van Petén Itza, het Meer van Atilán en het Meer van Izabal.

In Guatemala zijn honderden soorten vogels, waarvan de luidruchtige bonte ara en de zwart-gele toekan zich het meest laten zien. Ook zijn er veel gieren. Andere dieren als apen, gordeldieren en neusbeertjes blijven meestal op een afstand. Roofkatten en slangen zijn moeilijk te vinden.

Het nevelwoud is het leefgebied van de quetzal. Met zijn prachtige staart is dit kleurrijke vogeltje Guatemala's symbool geworden. Van de reptielen zijn krokodillen, leguanen en schildpadden het vermelden waard. Het grootste zoogdier van Guatemala is de zeekoe.

De vijf grootste steden in Guatemala in chronologische volgorde zijn: 

Guatemala stad *                1.000.000 inwoners 

Mixco                                      475.000 inwoners 

Villa Nueva                              405.000 inwoners 

Petapa                                     140.000 inwoners 

San Juan Sacatepeguez         135.000 inwoners

* = hoofdstad

Guatemala is een republiek. De huidige grondwet dateert uit 1985. Aan het hoofd van het land staat de president van Guatemala (momenteel Otto Pérez), die zowel staatshoofd als regeringsleider is. De president vormt het kabinet en mag ministers benoemen en ontslaan. Het land heeft een eenkamerstelsel, het parlement is het Congres van de Republiek bestaande uit 158 zetels. Om de vier jaar zijn er verkiezingen. Het land is een democratie al komen er nog wel mensenrechtenschendingen voor en is er veel corruptie.

De Internationale Arbeidsorganisatie (IAO) zette het land werd tussen 1991 en 2012 al 15 keer op de lijst van de Commissie voor de Toepassing van de Normen, wegens grove schendingen van de arbeids- en mensenrechten. Politieke instabiliteit is nog altijd een probleem in het land, sinds het terugkeren van de burgerregering in de jaren '80 heeft geen enkele politieke partij twee achtereenvolgende verkiezingen gewonnen.

Op de Index van Menselijke Ontwikkeling scoort Guatemala op Haïti na het laagst van het Amerikaanse continent en de misdaadcijfers zijn alleen in El Salvador hoger. Veel mensenrechtenschenders uit de verschillende militaire dictaturen die het land heeft gekend lopen nog op vrije voeten.

De meest beleden godsdienst in Guatemala is het rooms-katholicisme, alhoewel het protestantisme de laatste decennia sterk in opkomst is. Meer dan een derde van de Guatemalteken is inmiddels protestant. Ongeveer 1% van de bevolking belijdt nog een oorspronkelijke indiaanse religie, hoewel de Maya's het katholicisme wel sterk vermengen met hun oorspronkelijke gebruiken. 

Een Maya-Indiaan is over het algemeen diep religieus. Magische religieuze handelingen bepalen zijn levensloop. Hij voelt zich afhankelijk van bovennatuurlijke krachten en tracht de goden tevreden te stellen door offers en gebeden. De Indiaan ervaart een grote verbondenheid met de natuur; zo heeft iedereen een beschermdier (nahual) en vinden de meeste ceremonies en rituelen plaats op de top van een heuvel of berg, die als heilig wordt beschouwd.  Ten noorden van het meer van Atitlán (o.a. in Chichicastenango) wonen de Quichés, de grootste Indiaanse bevolkingsgroep in Guatemala.

Hun belangrijkste boek is de Popol Vuh en de mythische verhalen daarin worden elke Quiché-Indiaan van jongs af bijgebracht. De Quichés hanteren nog een waarzegkalender, de leidraad voor het leven. Tovenaars of zieners (chuchkajaus) bemiddelen tussen de mensen en de goden. Een pasgeboren kind krijgt een beschermdier toegewezen die zijn ziel zal beschermen. Er is een versmelting ontstaan van het traditionele inheemse geloof en het katholieke geloof, dat de Spanjaarden meebrachten uit Europa. Dit samengaan van religieuze gebruiken wordt aangeduid met de term sincretismo. Bij de processies tijdens belangrijke feestdagen bijvoorbeeld, worden de katholieke heiligenbeelden gehuld in Indiaanse kledij meegedragen.

Vooral in Chichicastenango is de synthese van de Indiaanse en de katholieke geestelijke wereld heel goed zichtbaar. Indrukwekkend is het gebeuren rond de katholieke kerk Santo Tomàs, waar vrouwen op de trappen offerbloemen verkopen en waar hars wordt verbrand om de goden te eren. Je ruikt de wierook en eenmaal binnen in de kerk heerst een mystieke sfeer, met brandende kaarsen en biddende mensen. Turkaj is er de god van de vruchtbaarheid en lijkt op de maïsgod van de oude Maya's. Bij zijn afgodsbeeld even buiten het dorp worden dennennaalden, rozenblaadjes, wierook, sterke drank en soms een kip geofferd.

Zieners die gebruik maken van de zwarte of witte magie hangen vaak rond bij de afgodsbeelden. In Santiago Atitlàn (aan het Meer van Atitlàn) wonen de prachtig geklede Tzutuhil-Indianen. Er is daar een vertegenwoordiger vna het kwaad en wordt vereerd en verzorgd door de religieuze broederschappen van Santiago Atitlàn. Er wordt beweerd dat Maximón een mix is van oude Mayagoden, de veroveraar Pedro de Alvarado en de bijbelse Judas. Zieners voeren hier rituelen uit in de schaars verlichte, rokerige ruimte. Maximón heeft zijn eigen kledingkist, krijgt sigaretjes in zijn mond gestopt en drank naar binnen gegoten.

Veruit de meest populaire sport is voetbal. Alhoewel geen van de Guatemalaanse clubs of het nationale elftal van enige betekentis is internationaal worden de wedstrijden door een behoorlijke grote schare bekeken. De twee grote clubs uit het land zijn Municipal en Comunicaciones, beiden uit Guatemala City.

Andere populaire sporten zijn wielrennen, marathon rennen, wildwater raften, gewichtheffen en het “Maya” balspel (voetvolley).

In de keuken van Guatemala speelt mais de hoofdrol. “Hombres de Maiz” (mensen van Mais), zo noemen Guatemalteken zichzelf het liefst.

Terwijl de Spaanse invloed in de hele cultuur is doorgedrongen, heeft in Guatemala de traditionele Maya keuken standgehouden. De absolute hoekstenen van het Guatemalteekse menu zijn tortilla's en frijoles – maispannenkoekjes en bonen. Tortilla's zijn pannenkoekjes van gemalen maïs, niet te verwarren met de Spaanse aardappelomelet. De Guatemalteken gebruiken de tortilla's als bestek, om het andere eten mee op te pakken. Beide kunnen zowel als desayuna (ontbijt), almorzo (lunch) of cena (avondeten) gegeten worden. Mais is ook de basis van tamales en chuchitos (maispakketjes), tostadas (gefrituurde tortillas), tacos en atol (warme maisdrank).

Bonen worden op allerlei soorten manieren bereid (volteados, fritos, enteros; bruine, rode of witte bonen in tomatensaus). Bonenpuree op een tortilla, tostada of broodje met brokjes zoute kaas is een geliefde snack. Tortillas vergezellen alle maaltijden. Een bordje op een deur met 'Tortillas los 3 Tiempos' betekent dat daar vrouwen 3x per dag tortillas maken om af te halen. Tortillas maken is arbeidsintensief en niet alle vrouwen doen het meer zelf. Een uitgebreid Guatemalteeks ontbijt bestaat uit tortillas, frijoles, platanos (gebakken bakbanaan), queso fresco (verse kaas) en huevos (eieren). Een desayuno chapin kun je in veel gelegenheden ook als lunch of avondeten bestellen. Chapin betekent 'puur Guatemalteeks'.

Typisch Guatemalteeks eten noemt men Comida Tipica, Comida Chapina of La Cocina de la Abuela (Grootmoeder’s keuken). Naast tortillas en bonen staat vaak kip op het menu. Ook is men gek op churascos, op de bbq gegrilde steaks. Picante wordt naar smaak toegevoegd. Van een dier wordt alles gegeten. Kippenvoetjes en runderhoeven zijn basis voor gevulde soepen en worden smakelijk afgekloven. Ondanks dat in Guatemala geweldig veel soorten groenten worden verbouwd, staan er maar zelden veel groenten op het menu (de eetgewoonten van veel Guatemalteken zijn niet gevarieerd, waardoor veel kinderen ook gebrek aan gezonde voedingsstoffen hebben). Wel zijn avocados geliefd, in stukken of als guacamole.

Langs de kust staan natuurlijk veel vis en garnalen op het menu. Een ceviche (rauwe vis, krab of garnalen gemengd met gehakte tomaten, ui, koriander en veel limoen) is heerlijk als die super vers is. Tapado is een typische Garifuna schotel, een rijke vissoep met krab, grote garnalen, bakbanaan en kokosnotenmelk. Je eet de heerlijkste tapado in Livingston zelf, aan de Caribische kust. Dagelijkse kost hier is 'rice & beans', rijst gemengd met bruine bonen. 

Guatemalteken zijn dol op zoetigheden, zoals zoete broodjes, gelatinepuddinkjes, bakjes room, merengue, gesuikerde vruchten of vruchten die zwaar in de honing of stroop zijn gedrenkt. Ook zijn er veel (traditionele) toetjes, zoals rijst in melk met suiker en kaneel (arroz con leche), een soort honinggebakjes (buñelos) en bakbanaan in mole saus (met cacao). Populair is tevens geglazuurde worteltaart (pastel de zanahoria). Ook cola en chips zijn tot ver in de hooglanden doorgedrongen. 

• Chiles rellenos: met kip of vlees gevulde paprika's gebakken in ei;
• Chirmol: klein gehakte tomaat, ui met limoen en koriander (bijgerecht, smakelijk bij eieren of steak);
• Chuchito: kleine tamal, vaak met alleen saus (zonder kip of vlees);
• Fiambre: zeer rijk gevulde koude schotel van kip, vlees, vis en groenten, die met  Allerheiligen/ Allerzielen wordt gegeten;
• Guicoyitos: typisch Guatemalteekse groente, een soort groen pompoentje;
• Hilachas: schotel van draadjesvlees (hachee);
• Pepian: populaire traditionele schotel van aardappels en kip in een rijke saus, soms met groente zoals wortel of guicoyitos (wordt op verschillende manieren klaargemaakt in verschillende regio's);
• Platanos: gebakken bakbanaan; bij ontbijt, middag- of avondeten, tussendoor of in zoete mole saus als toetje;
• Tamales: maisdeegpakketje in een blad gestoomd met binnenin tomatensaus en een stukje kip of vlees (speciaal ook met Oud & Nieuw gegeten).  

DRINKEN:

Terwijl koffie het eerste exportproduct is van Guatemala, is een goed kopje koffie moeilijk te vinden. De beste koffie verdwijnt namelijk rechtstreeks naar de VS en Europa. Zelf drinken de Guatemalteken een veel mindere kwaliteit die ze heel slap zetten en met veel suiker drinken. Populair zijn natuurlijk alle verschillende agua's, 'frisdranken', die je meekrijgt in een plastic zakje; wil je water dan bestel je agua pura. Veel goedkoper dan frisdrank is een fresco, limonade gemaakt van vers fruit met (leiding)water. Met een cuba libre (rum-cola) of 's lands trots, bier van het eigen merk Gallo, weten ze wel weg. Maat houden is moeilijk en drankmisbruik is echt een serieus probleem.  

In Guatemala groeit fantastisch veel fruit. Op straat worden stukjes fruit in zakjes verkocht (mango, sinaasappel, watermeloen, ananas, jocotes). Naar smaak kun je zout en pepitoria toevoegen. Mangos zijn er in tientallen soorten (klein, groot, hard, zacht, harig, sappig zoet, hard groen, etc.). Voor een licuado gaat vers fruit in de blender met naar keus water, melk of yoghurt. Van rosa de jamaica en tamarinde worden heerlijke refrescos gemaakt (lichte limonades op waterbasis).

Limoen met suiker en water of soda maakt een echte limonada. Horchata is een zoete rijstlimonade (koud gedronken), soms gecombineerd met kokosnotenmelk. Limonades worden op straat ook verkocht in plastic zakjes waar een rietje uitsteekt. Aan de kust koop je langs de weg een kokosnoot met een rietje. Frisdranken noemen ze aguas of gaseosas. Agua pura is bronwater. Con soda is met prik.