De Winteroorlog (1939)

De Sovjet-Unie eiste een aantal eilanden pal voor de marinehaven Kronstadt bij Leningrad en een stuk van Karelië.

Als argumenten voerde Stalin aan dat kanonnen vanuit die gebieden onverhoeds respectievelijk de marinehaven en Leningrad konden bestoken.

Schijnbaar vreesde Stalin een Duitse bezetting van die gebieden, want hij eiste ook dat Finland de ver van de Sovjet-Unie gelegen Åland-eilanden tegen een buitenlandse inval in verdediging zou brengen; die eilanden mochten volgens een verdrag met Zweden echter niet verdedigd worden en Zweden protesteerde dan ook tegen deze eis.

In ruil bood Stalin een stuk grondgebied met een twee keer zo grote oppervlakte ten noorden van het Ladoga-meer, dat grotendeels door etnische Finnen bewoond werd. Finland vond de verwerving van het gebied ten noorden van het Ladoga-meer wel interessant en verwierp daarom de eisen van de Sovjet-Unie niet meteen, maar wilde na enige dagen toch liever de verdedigingslinie met forten op Fins grondgebied, de zogenaamde Mannerheim-linie, houden.

De Sovjets namen dit niet en eisten ter plekke dat de Finnen zich 25 kilometer van de grens zouden terugtrekken. De Finnen gingen akkoord, maar eisten hetzelfde van de Sovjet-Unie, wat natuurlijk niet kon omdat Leningrad dan niet langer verdedigd zou zijn. 

Rusland zou de volgende ochtend onverwachts Finland binnenvallen.

Op 30 November 1939 viel de Sovjet Unie inderdaad zonder enige oorlogsverklaring Finland binnen. De 120.00 Finse soldaten aangevuld met 90.000 vrouwen (“Lotta’s”) moesten het opnemen tegen 3x zoveel Russen die daarnaast ook nog ‘ns over veel betere en modernere wapens beschikten. Zo was de verhouding vliegtuigen tussen beide landen 1:8 in het voordeel van de aanvallers.

De winter 1939-1940 was uiterst streng en was in het voordeel van de Finnen; de Russische soldaten waren onervaren en konden moeilijk omgaan met deze omstandigheden. De guerrillatechnieken van de verdedigers bleken zeer succesvol – hele Sovjet divisies bewogen zich in lange colonnes over de Finse boswegen, waardoor een aanval in de flank en een omsingeling relatief makkelijk uit te voeren was. 

De Finnen slaagden erin om stand te houden tegen aanvallers. De uiterst strenge winter bleek in het voordeel van de verdedigers te werken. De Sovjetlegers die deelnamen aan de eerste aanval waren nauwelijks voorbereid op de koude en de natuurlijke gesteldheid van het gebied.

De guerrillatactieken van de Finse troepen bleken succesvol. Hele Sovjetdivisies bewogen zich in lange colonnes over de Finse boswegen, waardoor een aanval in de flank en een omsingeling relatief makkelijk uit te voeren was.

De Finnen maakten ook handig gebruik van hun bekwaamheid op ski's en schroomden niet een tactiek van de verschroeide aarde toe te passen waardoor de Sovjettroepen van essentiële voorzieningen verstoken bleven. In de officiële geschiedschrijving van de Sovjet-Unie kregen de troepen de schuld van de geringe successen; deze zouden te onervaren zijn.

De verantwoordelijkheid lag echter eerder bij de politieke leiders Molotov en Stalin en hun militaire raadgevers. Zij hadden de vaderlandsliefde, het weerstandsvermogen en de beweeglijkheid van het Finse leger onderschat. Er waren duidelijk blunders gemaakt door het opperbevel van de Sovjets.

Op 7 Januari werd het Russische bevel overgenomen door maarschalk Timosjenko (die later in WWII ook furore zou maken) en er werd een nieuwe aanvalsmethode ontwikkeld. De Russen hadden geleerd van hun fouten en er werden meer en betere eenheden ingezet. In totaal zouden niet minder dan 600.000 Russische soldaten deelnemen aan de oorlog die bekend zou komen te staan als de Winteroorlog. De basis bestond uit massale en niet aflatende artilleriebeschietingen en aanvalsgolven, geconcentreerd op enkele punten van de Finse verdedigingslinie op de Karelische landengte, de zogeheten Mannerheimlinie.

De aanval begon op 1 februari 1940 in de Summasector, het zwakste punt in de Mannerheimlinie. Op 11 februari 1940 hadden Timosjenko en zijn troepen de eerste doorbraak door de linie gerealiseerd. Daarna veroverden de Russische troepen in hoog tempo steeds meer terrein. Mannerheim probeerde de stad Viipuri te behouden, maar ook deze werd door de Sovjets ingenomen. Het Finse achterland lag hierna open.

De Russen hadden gekregen wat ze wilden (een paar eilanden, gedeelten van Karelië en de regio’s in het zuiden), maar tegen een hoge prijs.

De Finnen hadden zo’n 25.000 gesneuvelden maar de Russen een vijfvoud hiervan.  Duitse waarnemers zouden mede naar aanleiding hiervan het Rode Leger gevaarlijk onderschatten. Bijna een half miljoen mensen uit het nu Russische Karelië vluchtten de nieuwe grens over naar Finland.

De focus van de strijd werd door de Winteroorlog op Scandinavië gericht. Duitsland vond dat de Sovjet-Unie maar al te gretig zijn deel opeiste, en de Duits-Russische vriendschap begon te kraken. Finland werd gesommeerd nog meer land af te staan wat zij al verloren waren (10%) en de angst dat Zweden het volgende land zou zijn, bracht zowel de Duitsers als de Westerse Geallieerden ertoe dit land onder druk te zetten. Zweden leverde immers ijzererts aan Duitsland.

Uiteindelijk zou deze situatie tot de Duitse inval in Denemarken en Noorwegen leiden in het voorjaar van 1940. Daarnaast zouden Duitse troepen naar Finland worden gestuurd. De Finnen zonnen op wraak en namen een Duits aanbod voor een bondgenootschap met beide handen aan. Dit leidde tot de zogenaamde Vervolgoorlog in 1941 als onderdeel van Operatie Barbarossa.