Nordhausen - mittelbau Dora

HOME / Duitsland / Duitsland bezienswaardigheden

De middelgrote Duitse stad Nordhausen wordt vaak in een adem genoemd met het voormalige concentratiekamp “Dora-Mittelbau” dat nabij de stad is gelegen. Nordhausen is een van de historie rijkste steden van de Harz en ligt op de grens met de Harz.

De stad ontstond rond de burcht Nordhausen. In 961 werd er een klooster gesticht waaruit later de Dom van Nordhausen ontstond. Ondanks de verwoesting aan het einde van de Tweede Wereldoorlog door Geallieerde bombardementen heeft de stad toch nog het een en ander te bieden ind e vorm van de Dom, het stadstheater, de stadsstokerij en talloze musea.

Op een paar kilometer van Norhausen ligt Gedenkstatte Mittelbau-Dora. Dit voormalige concentratiekamp van de nazi's werd in 1943 gebouwd. Aanleiding was de herplaatsing van de productie van de zogenaamde “wonderwapens" in een tunnel bij Nordhausen naar de ondergrondse raketfabriek. Bij het huidige gedenkteken kunnen bezoekers het voormalige kamp en - als onderdeel van een rondleiding, de tunnel bezichtigen.

Een permanente tentoonstelling in het onlangs gerenoveerde museum, geeft informatie over de geschiedenis van het kamp, de gevangenen en de daders en medeplichtigen.

Nordhausen:

De meeste toeristen die Nordhausen bezoeken zijn hier voor een bezoek aan het nabijgelegen voormalige concentratiekamp.

Maar ook in de stad kun je het een en ander zien ondanks de zware bombardementen in April 1945.  Er vielen naar schatting 9000, onder wie naar schatting de helft kinderen en vrouwen en meer dan 1500 concentratiekampgevangenen in de Boelckekazerne.

Historici beschouwen deze luchtaanval als een vergeldingsoperatie voor de V-bommenterreur. Toen de Amerikanen enkele dagen later de stad innamen en de honderden lijken in de Boelcke-kazerne aantroffen, verplichtten ze de Duitse bevolking om de lichamen te begraven terwijl de propagandadiensten filmden. 

Over de Britse bommen werd geen woord gerept. Na de oorlog, toen Nordhausen behoorde tot de DDR, werd de stad grotendeels gerestaureerd.

Het hoogtepunt van de stad

Een van de gebouwen die zwaar geraakt werd is de Dom van Nordhausen die er weer uitziet zoals voor de verwoesting. De Dom van Nordhausen bezit zowel stijlkenmerken van romaanse als gotische architectuur. Verder zijn het stadstheater, de verschillende kerken en kloosters, de kerk Sankt Maria auf dem Berg, de vele musea en gedenkplaatsen van Nordhausen de moeite van een bezoek meer dan waard. 

Iets waarmee Nordhausen een wijdverbreide vermaardheid heeft verworven is de Nordhäuser Doppelkorn, een soort brandewijn die al sinds 1507 hier gemaakt wordt. In de stadstokerij kunnen de volwassen bezoekers de smaak van de traditionele brandewijn uitproberen.

Concentratiekamp Mittelbau-Dora:

In augustus 1943 werd ten noorden van Nordhausen het concentratiekamp Dora-Mittelbau in gebruik genomen. 

Het zou het laatste kamp worden dat door de nationaalsocialisten werd opgericht. Aanvankelijk was het kamp een subkamp van Buchenwald bij Weimar maar in de zomer van 1944 werd Mittelbau-Dora een onafhankelijk concentratiekamp met ongeveer veertig eigen sub kampen.

In dezelfde maand als op de oprichting van Dora was het Duitse Peenemunde totaal verwoest. Hier werden de wonderwapens van Hitler (de zogenaamde Vergeldingswapens of V wapens) geproduceerd.   

In de berg Kohnstein nabij Nordhausen was door de ontginning van anhydriet gesteente al een uitgebreid gangensysteem ontstaan. Concentratiekampgevangenen moesten de mijngangen vergroten en verbouwen tot een ondergrondse rakettenfabriek. 

Arbeid i.p.v. uitroeiing 

Ook was het denken van de nazi's tijdens de oorlog veranderd m.b.t. Gevangenen. Toen in 1943 de nederlaag van het Duitse Rijk zich steeds duidelijker begon af te tekenen, begonnen het ministerie van bewapening o.l.v. Albert Speer en de SS nauw samen te werken om alle beschikbare arbeidskrachten voor de totale oorlog te mobiliseren.

Daaronder vielen ook concentratiekampgevangenen en dwangarbeiders. 

Voor de gevangenen van het snel groeiende Mittelbau-Dora-kamp betekende dit maandenlang werken en leven in de bergen onder onbeschrijfelijke omstandigheden. Velen van hen stierven al na een paar weken vanwege de verschrikkelijke werk- en leefomstandigheden.

Bouw van de barakken

In het voorjaar van 1944 werd een bovengronds barakkenkamp gebouwd. In Nordhausen zelf diende de leegstaande Boelckekazerne als een gigantische ziekenboeg, waar uitgeputte en gewonde gevangenen naartoe werden gebracht. Zelfs tegen het einde van de oorlog werd het kamp verder uitgebreid.

Bij de bevrijding door Amerikaanse troepen in April 1945 werden nog slechts enkele gevangenen aangetroffen. Het was ontruimd door de SS waarbij onbekend is hoeveel gevangenen op dodenmarsen zijn gestuurd. Er zouden zo'n 60.000 personen gevangen zijn gehouden in het kamp (inclusief subkampen) waarbij tussen de 12.000 en 20.000 zou zijn bezweken.

De Amerikanen zonden alle documentatie naar hun thuisland inclusief de technici zoals Werner van Braun. De Russen zouden Nordhausen en het kamp overnemen. In 1949 bliezen ze de tunnels op. Het voormalige barakkenkamp werd gebruikt voor thuiskomers en werd daarna in z'n geheel weggehaald.

Gedenkstatte Mittelbau-Dora:

Het eerste gedenkteken werd niet later dan in 1946 door de Sovjets onthuld. Sinds 2005 is er een bezoekerscentrum wat tevens dient als museum en informatiecentrum met archieven.

De tentoonstelling richt zich in het bijzonder op de rol van Mittelbau-Dora als een model voor de slavenarbeid en de ondergrondse opslag. Ook wordt de vraag gesteld waarom de Duitsers in 1943, toen de oorlog allang verloren was, de tienduizenden dwangarbeiders in de Harz lieten sterven voor deze zinloze bewapeningsprojecten.

Indien je het voormalige terrein (lopend) op komt lopen kom je eerst een goederenwagon tegen op een voormalig stuk treinrails. Even verderop kun je zien waar de rails de rivier de Zorge overging met tienduizenden gevangenen. Alleen de brugpijlers staan er nog en een stuk schroot wat ooit het hek is geweest.

De getoonde wagon is er een waarmee gevangenen naar het kamp werden overgeheveld. 

De tunnels

Je loopt langs een voormalige ingang van een tunnel die gesloten is een monument gewijd aan diegene die zijn bezweken tijdens de dodenmarsen. Vanaf hier heb je een goed beeld hoe groot het terrein is; nu grotendeels met gras met hier en daar een infopanel.

Je kunt aan je linkerhand de restanten zien daar waar het station gelegen was en de gevangenen werden uitgeladen. 

De faciliteiten zijn nog herkenbaar in de betonnen fundamenten die nog te zien zijn. De oprit is nog goed te zien. Van het SS terrein wat tussen het barakkenkamp van de gevangenen en het station is weinig over. Aan de rechterkant kun je de nieuw aangelegde ingang van de tunnel zien.

Het bezoekerscentrum: 

Het bezoekerscentrum ligt op een heuvel terwijl je in het midden tussen de betonnen pijlers doorloopt die het begin van het barakkenkamp aangeeft. Op de voormalige appelplaats staat een kleine locomotief en ook de SS bunker. Deze werd eerst gebruikt als gevangenis maar werd al snel een uitkijktoren voor de bewakers. Ook staat er een grote betonnen muur met opschrift.

Het barakkenkamp wordt aan beide zijden geflankeerd door steile beboste heuvels. Op een plateau aan je linkerhand bevond zich de gevangenis, die de bunker werd genoemd, en de executieplaats. Van de gevangenis is alleen een fundament overgebleven. Van de executieplaats staan alleen nog wat muren overeind al geeft de plek je wel de kriebels. De gevangenen konden de toen opgehangen personen niet zien. Aan de andere zijde van het terrein is het indrukwekkende crematorium te zien en te bezoeken. Binnen staan de verbrandingsovens nog.

Naast het gebouw staat een monument en is er een soort van as-tuin aangelegd met grote stenen. Je kunt helemaal naar het einde van het kamp lopen waar het terrein weer oploopt. Talloze betonnen fundamenten zijn de enige overgebleven herinneringen aan wat toen barakken en gebouwen zijn geweest. Bij vele staan informatiepanels.  

Je kunt alleen met een tour de tunnel bezoeken. De tour duurt zo'n 1,5 uur. Er zijn ook Engelse tours en zelfs soms in het Nederlands.

>> Lees ook over Peenemunde wat nu een museum is over het testen van de V-wapens

Nordhausen heeft een treinstation. Je kunt de trein nemen (duur: 15 minuten) naar station halte Krimderode. In de verte kun je de heuvel al zien waar het kamp is op gevestigd. Je wandelt over het spoor, direct rechts en dan met de weg mee.

Er staan ook bordjes langs de weg met Gedenkstatte. Het is zo'n 30 minuten wandelen.

De website van KZ-Gedenkstatte Mittelbau-Dora is:

www.dora.de