Dalai lama

Na de val van de Mongoolse “Yuan”-dynastie in China in 1368 keerden de meeste Mongoolse stammen noodgedwongen naar hun kerngebied terug.

Vanuit daar begonnen zij op kleinere schaal nieuwe veroveringen; maar voor de Mongoolse heerser “Altan Khan”, waren deze onvoldoende; hij was op zoek naar een blijvende identiteit en zocht iemand die z’n veroveringen kon legitimeren.

Op deze manier ontstond de eerste dalai lama wat letterlijk staat voor “oceaan” (in het Mongools) en “leraar” (in het Tibetaans). Sinds 1578 is de dalai lama de belangrijkste spirituele leider in het Tibetaanse Boeddhisme. De vierde dalai lama (de achterkleinzoon van Altan Khan) werd de enige Mongoolse dalai lama uit de geschiedenis.

Vanaf de regering van de grote vijfde dalai lama, “Ngawang Lobsang Gyatso”, in 1642 tot aan de Tibetaanse diaspora in 1959 was de dalai lama ook de hoogste politieke leider van Tibet. In het Tibetaans boeddhisme wordt de dalai lama gezien als een Boeddha die uit medeleven heeft besloten door reïncarnatie weer als mens te verschijnen om zo andere wezens te kunnen dienen.

De Tibetanen (en ook de Mongolen) beschouwen de pänchen lama van oudsher als de belangrijke persoon na de dalai lama. De meeste dalai lama's hebben derhalve nauwelijks werkelijke politieke of bestuurlijke macht uitgeoefend.

De feitelijke macht werd meestal uitgeoefend door een van de regenten in historisch Tibet. De dertiende dalai lama, Thubten Gyatso (1876-1933), trachtte tijdens een bepaalde fase van zijn bestuursperiode enkele hervormingen door te voeren maar stuitte op heftig verzet.  

De verbinding tussen beide geestelijk leiders, die in verschillende perioden ook het land bestuurden, gaat terug tot een van de grootste namen uit de geschiedenis van Tibet, Tsongkhapa. Hij kan als voorganger gezien worden van zowel de dalai lama als de pänchen lama. Hiermee zijn zowel de eerste dalai lama als de eerste pänchen lama opvolgers van Tsongkhapa, de stichter van de gelugtraditie.

In de loop van de eeuwen is de pänchen lama echter herhaaldelijk de belangrijkste leider van Tibet geweest, vooral in de 19e eeuw, toen veel van de dalai lama's de leeftijd van achttien jaar niet bereikten en daardoor niet tot regeren kwamen. Terwijl de dalai lama woonachtig zou moeten in hoofdstad Lhasa (Potala paleis) huist de Panchen Lama in Shigatse..

Bijzondere tekenen zijn bijvoorbeeld ongewone dromen van de ouders of van de hooggeplaatste lama's, buitengewone vaardigheden van het kind of een regenboog. De richting waarin men tijdens de crematie de rook ziet opstijgen, kan een andere aanwijzing zijn waar de wedergeboorte gezocht moet worden.

Verder gaan de hoge lama's naar het heilige meer “Lhamo Latso” in Centraal-Tibet en kijken ze uit naar een teken van het meer. Bij de zoektocht naar de veertiende dalai lama leidde de verschijning in het water van het meer er uiteindelijk toe dat Tenzin Gyatso werd gevonden. 

In het geval van de selectie van hoge reïncarnaties beweren verschillende Tibetologen dat politieke redenen van invloed waren in de selectie van kandidaten. Wanneer de monniken een kandidaat aantreffen, laten ze de kinderen meerdere opdrachten uitvoeren om erachter te komen of hij de herboren dalai lama is.

De testen

Een van deze opgaven is bijvoorbeeld het herkennen van persoonlijke en rituele voorwerpen van de vorige dalai lama. Dit is een eerste test. Een tweede en laatste test moet in Lhasa afgelegd worden en wordt voor verschillende reïncarnaties sinds 1959 in McLeod Ganj bij Dharamsala (India) uitgevoerd.  

Nadat de beslissing voor een kandidaat is genomen, wordt officieel verklaard dat het kind de reïncarnatie van de vorige dalai lama is en ontvangt het een kloosteropleiding in het Tibetaans boeddhisme, de cultuur, de taal, het schrift, de kalligrafie en in algemene kennis. Bij deze opleiding speelt de pänchen lama een rol; hij heeft met de dalai lama in de gelug-school in een leraar-leerling verhouding. De hoogste manier van lijkbezorging is voorbehouden aan hoge lama's zoals de dalai lama en pänchen lama die worden ingeürnd in stoepa's, bijvoorbeeld in het Potala-paleis. Door het inunrnen wordt het lichaam gemummificeerd.

Traditioneel zijn er in principe vier manieren van lijkbezorging gerelateerd aan de opvatting dat een mens uit de vier elementen lucht, vuur, aarde en water bestaat. Gebruikelijke rituelen van lijkbezorging zijn hieraan gekoppeld in de vorm van respectievelijk een luchtbegrafenis, crematie, begrafenis of het in het water werpen van het lichaam. Er hebben in het verleden zeven koninklijke- en drie priesterlijke incarnaties plaatsgevonden.

De veertiende reïncarnatie van de dalai lama werd Tenzin Gyatso, een in 1935 geboren zoon van een boerenfamilie uit Taktser in Amdo. De nog jonge nieuwe spiritueel leider van Tibet vluchtte eerst tijdens de invasie van Tibet door China in 1950-1951 naar het klooster Dungkhar in de Chumbi-vallei, dicht bij de grens van Sikkim.

Hij keerde naar Lhasa terug nadat aan zijn afgezanten in Peking het omvangrijke 17 puntenakkoord was opgelegd. In 1954 raakte de dalai lama tijdens een bezoek aan Peking onder de indruk van Mao Zedong, maar zijn enthousiasme verflauwde toen Mao sprak over het "opium van de religie".

Ondanks Mao's toezegging het 17 puntenakkoord niet direct te zullen gaan toepassen, kwam Tibet in de wurggreep van Chinese autoriteiten en militairen. Er werden bijna niet op te brengen heffingen opgelegd en monniken, nonnen en nomaden werden verplicht nutteloze taken uit te voeren. In maart 1959 volgde een volksopstand in Tibet en de dalai lama vluchtte naar India. De Indiase regering van premier Jawaharlal Nehru gaf hem de gelegenheid zich te vestigen in McLeod Ganj bij Dharamsala, waar hij sindsdien woont.

Het Chinese militaire apparaat werd in korte tijd uitgebouwd tot 160.000 manschappen. De pänchen lama werd na een kritische toespraak in 1962 in een herop-voedingsprogramma ondergebracht.

Na de Tibetaanse diaspora in 1959 groeide zijn symbolische betekenis van “patroonheilige” uit tot middelpunt van het streven naar autonomie en culturele overleving.

In deze rol treedt de veertiende dalai lama zowel zijn volk als de bezetter tegemoet met een vredelievende houding en met compassie en vertegenwoordigt hij de ideale belichaming van de Tibetaanse waarden als hoeksteen van de Tibetaanse identiteit en cultuur. In “McLeod Gani” werden vele instellingen opgezet zoals de Tibetaanse regering in ballingschap en het Tibetaans parlement in ballingschap Ook zijn er talloze boeddhistische tempels en stoepa's. 

Tibetaans bestuur

Vanuit ballingschap ondernam de dalai lama verschillende pogingen om de VN ertoe te bewegen Tibet weer onder Tibetaans bestuur te brengen. Ondanks goedkeuring leidde dit niet tot een verandering van de situatie in z’n moederland. Tibetanen en vele anderen over de hele wereld erkennen het bewind van China niet - zij beschouwen de dalai lama nog steeds als de politiek leider van het land.

In de jaren 80 wist hij zelfs veel ontspanning teweeg te brengen in de relatie met China. Op 21 september 1985 gaf hij tijdens zijn toespraak in het Capitool een verklaring af die sindsdien wordt gezien als een vredesplan dat o.a. opriep tot een dialoog tussen Tibet en China die tot een speciale autonomie van de regio zou leiden.

De oproep tot dialoog werd verworpen, zonder dat Peking concessies deed. De wind die de woorden opriepen, groeide aan tot de golf van opstanden. Toen bovendien nog in Peking het “Tiananmen”-protest op 4 juni 1989 volgde, was het einde ingeluid van de ontspanning en verdween ook de kans op meer vrijheid voor Tibet. In 1989 ontving de dalai lama de Nobelprijs voor de Vrede "voor zijn streven naar vrijheid voor de Tibetanen, waarbij hij altijd is blijven pleiten voor strikte geweldloosheid".

Februari 2014: Barack Obama:

De Amerikaanse president Barack Obama de dalai lama ontvangen in het Witte Huis, ondanks luid protest van Peking. Obama spoorde de in ballingschap levende Tibetaanse leider aan directe gesprekken aan te gaan met Peking om hun langlopende conflict op te lossen.

Obama sprak opnieuw zijn steun uit voor ''het behoud van Tibets unieke religieuze, culturele en taalkundige tradities en de bescherming van mensenrechten voor Tibetanen in China'', aldus een regeringswoordvoerder.

Ook herhaalde Obama dat hij niet achter een onafhankelijk Tibet staat.

Mei 2014: bezoek Nederland

Tijdens z’n 3 daagse bezoek van de Dalai Lama aan Nederland roemde de spiritueel leider van Tibet de democratie. Deze is hem de beste staatsvorm aangezien de bevolking daarin invloed heeft op de regering. Het Nederlandse kabinet is tegen een onafhankelijk Tibet en vindt dat het onderdeel van China moet blijven.

Premier Mark Rutte zei vorige week dat de dialoog over autonomie voor het gebied wel weer moet worden geopend. De geestelijk leider is ''optimistisch'' over de ontwikkelingen in China en de kans op een nieuwe dialoog met de machthebbers. Hij omschreef president Xi Jinping als een ''praktische persoon''. Het land verandert volgens de religieuze leider.

Hij ziet meer vrijheid en openheid en steeds meer mensen zetten zich volgens hem in voor politieke hervormingen in het land dat sinds het eind van de jaren 40 wordt geregeerd door de communistische partij. De mensen die streven naar hervormingen zouden ''meer morele steun'' moeten krijgen.

December 2014: Paus “Fransiscus”:

Paus Franciscus heeft geweigerd de dalai lama in een privéontmoeting te ontvangen, omdat hij vreest dat zo'n gesprek de toch al moeilijke relatie met China verslechtert.

China brak na de machtsovername door de communisten met het Vaticaan. De laatste ontmoeting tussen een paus en de geestelijk leider van het door China bezette Tibet was in 2006. De dalai lama ontmoette toen Franciscus' voorganger, Benedictus XVI.

September 2015: Panchen Lama

De dalai lama heeft opgeroepen tot meer onderzoek naar het lot van de door hem benoemde pänchen lama, de op één na hoogste figuur volgens het Tibetaans boeddhisme.

De nu 26-jarige man werd twintig jaar geleden benoemd tot pänchen lama, maar verdween kort daarna. Hij zou al dan niet vrijwillig in China verblijven, waar hij een normaal leven leidt. In December 2014 onthulde de huidige dalai lama weleens de laatste in z’n soort te zijn. Er nog een opvolger komt, hangt onder meer af ''van het Tibetaanse volk''.

Het instituut dalai lama zal op een dag eindigen'', voorspelde de dit jaar 80 jaar geworden leider. Het is veel beter als een eeuwenoude traditie stopt in de tijd van een vrij populaire dalai lama''.