Rode Khmer en Pol Pot

Prins Norodom Sihanouk probeerde alle macht naar zich toe te trekken. In 1960 werd hij lid van de Communistische Partij van Cambodja. In 1963 werd hij gekozen tot secretaris van het centraal comité van de partij. In datzelfde jaar vluchtte hij de bergen in.

Van daaruit leidde hij de guerrillastrijd van de militaire vleugel van de maoïstische communistische partij, de Rode Khmer. Hij raakte onder de indruk van de bergvolkeren, die zelfvoorzienend waren en geen geldeconomie hadden. Hij bezocht voor zijn machtsovername meerdere malen (in het geheim) zijn grote leermeester Mao in China.

Mao trad op als beschermheer van Pol Pot en steunde de zaak van Angka materieel en ideologisch.

De Amerikaanse bombardementen werkten averechts

De Amerikanen hebben nu een vrije hand in het bombardeerden door communisten beheerste gebieden met B-52's, waarbij ook regelmatig dorpen platgegooid werden. De Amerikaanse bombardementen vanuit de lucht, incidenten tussen de Zuid-Vietnamese troepen en bevolking en het wanbestuur van Lon Nols regering dreef de bevolking in de armen van de Rode Khmer en het bewind zeeg ineen.  

De beweging groeide en rond 1972 waren de Vietnamezen gedwongen Pol Pot als volwaardige bondgenoot te erkennen in plaats van junior partner. Een andere belangrijke politieke overwinning was het monsterverbond met Norodom Sihanouk dat de Rode Khmer onder Chinese druk sloten.

De steun van de voormalige koning bleek essentieel in het winnen van het vertrouwen van de bevolking. Steeds meer gebied werd ingenomen door de communisten en de hoofdstad werd thans bedreigd. Nog een keer traden de V.S., Zuid-Vietnam en het Cambodjaanse leger op tegen de communisten maar het was allemaal maar tijdelijk.

Radicale oplossingen 

Veel Rode Khmer waren afkomstig van het zeer primitieve platteland en hadden een hekel aan steden. Als de Rode Khmer een provinciestad hadden ingenomen hervatte het dagelijks leven zich meestal binnen enkele dagen, waarop Pol Pot onthutst reageerde. Als alles bij het oude bleef, zou de hele revolutie geen nut hebben. Hij dacht aan zeer radicale oplossingen als hij straks alleenheerser zou zijn in Cambodja.

De V.S. verlaten het oorlogsgebied voorgoed en Zuid-Vietnam ligt op z’n knieën. Politieke en militaire kopstukken en ook de meeste buitenlanders ontvluchtten Phnom-Penh waarop in april 1975 de Rode Khmer de stad bezette. Ook Lon Nol is dan al gevlucht naar de V.S.

De Khmer zou de ideologische leer van het Maoisme tot in het extreme toepassen op Cambodja. Het streven was om Kampuchea om te vormen tot een etnische zuivere, klasseloze arbeidersmaatschappij.

Al na enkele dagen ontruimde de Rode Khmer Phnom-Penh en dreef de bevolking naar het platteland waar ze in collectieve boerderijen moest werken, 12 tot 14 uur per dag, 7 dagen per week onder een slavendrijver regime.

De communistische leer werd gecombineerd met een Spartaanse "back to basics"-ideologie.

Ook de buitenlanders 

Etnische Vietnamezen en Cham hadden het extra zwaar te verduren ondanks de steun van Vietnam aan Cambodja. Duizenden christenen en moslims vonden de dood.

Kerken, tempels en moskeeën werden geplunderd. Vele mensen (monniken, leerkrachten, artsen, ambtenaren, militairen, intellectuelen maar ook buitenlanders) werden geëxecuteerd, vaak zonder enige reden of voor lichte vergrijpen.

Het dragen van een bril of nette (burgerlijke) kleding, of het in bezit hebben van een (buitenlands) boek, of kennis van een vreemde taal was voldoende reden voor executie.  

Van de 2,5 miljoen inwoners van Phnom-Penh waren 1,9 miljoen oorspronkelijk van het platteland gevlucht wegens de oorlog en zij konden zich dan ook redelijk schikken in hun lot. Voor de oorspronkelijke stedelingen was het echter een zware beproeving. Zij kenden niemand en kwamen onderaan de hiërarchie te staan. Ongehoorzaamheid werd bestraft met mishandeling of executie. De mensen werden in de collectieven ingedeeld in drie categorieën: de volledig gerechtigden, de aspiranten en de gedeporteerden.

Volledig gerechtigden kregen uiteraard de beste behandeling en het beste voedsel en konden tot de partij toetreden.

Angkar is Koning

De aspiranten waren plattelandsbewoners en stedelingen die oorspronkelijk van het platteland kwamen en kregen eveneens een wat betere behandeling. De gedeporteerden vormden een restcategorie van stedelingen en intellectuelen. Zij werden het slechtst behandeld en kregen het minste te eten.

Ook werd in dit prille stadium nog niet onthuld dat de Rode Khmer voor een communistische partij streed, men sprak simpelweg over Angkar (de Organisatie). Ook werd het eenvoudige, zwarte tenue ingevoerd dat iedereen diende te dragen. Juwelen en dergelijke werden verboden. Geld werd eveneens afgeschaft en later werd zelfs ruilhandel ontmoedigd.

Angkar zou het nodige verstrekken. Wie zelf dingen maakte of verzamelde was "egocentrisch" en werd daarvoor gestraft. Later besloot Pol Pot de teugels wat te laten vieren en er werden plannen gemaakt voor herintroductie van geld. Iedereen werd bewust in een staat van constante angst en psychische onbalans gehouden, zodat men zelf niet eens dàcht aan verzet of opstand.

Er bestond weinig samenwerking of coördinatie tussen de verschillende eenheden van de Rode Khmer. Dit werkte de wreedheden en hongersnood in de hand.

Commandanten wisten dat ze gestraft zouden worden als ze onvoldoende presteerden en wilden in ieder geval niet de laatste zijn.

Hierdoor ontstond een zekere concurrentie die leidde tot radicalisering. Ook werkte het gebrek aan coördinatie hongersnood in de hand daar communicatie tussen de gebiedsdelen erdoor gehinderd werd en handel bovendien ontmoedigd of zelfs verboden werd.  

Over het geïsoleerde regime van Pol Pot was aanvankelijk niets bekend, maar na verloop van tijd werd het voor de buitenwereld duidelijk wat er in Cambodja gebeurde. De gecombineerde effecten van dwangarbeid, ondervoeding, slechte medische zorg en executies resulteerden in de dood van ongeveer 21% van de Cambodjaanse bevolking. In totaal zijn naar schatting 2 tot 4 miljoen mensen gestorven onder zijn leiderschap.

De Vietnamezen rustten verscheidene strafexpedities uit en besloten tenslotte de Rode Khmer te verwijderen in een grootschalige militaire operatie. In december 1978 viel een leger van 150.000 Vietnamezen Cambodja binnen en liep de zwakke Rode Khmer eenheden binnen twee weken onder de voet.

De Vietnamezen bezetten vrijwel het gehele land en installeerden een nieuwe regering. China viel Vietnam binnen in de Chinees-Vietnamese oorlog, mede om de Rode Khmer te ontlasten.

Deze opzet mislukte; de aanval verliep voor de Chinezen onbevredigend en was onvoldoende om de Vietnamezen ertoe te bewegen troepen uit Cambodja terug te trekken. Steun kwam indirect ook uit de V.S., die ervoor zorgde dat de VN-zetel van Cambodja (voorlopig) niet aan het door Vietnam gesteunde nieuwe regime verviel.  

De vlucht van Pol Pot

Pol Pot vluchtte met 30.000 Rode Khmers en bijna 100 duizend burgers naar de grens met Thailand en wist nog bijna twintig jaar stand te houden in de jungle, gesteund door Thailand dat hem gebruikte als buffer tegen de Vietnamezen. Cambodja werd bezet door Vietnam. De bezetters installeerden een marionettenbewind en maakten duidelijk wat voor misdaden er waren gepleegd onder het bewind van Pol Pot. Ze veroordeelden het regime als 'rood fascistisch'. In 1982 vormde de Rode Khmer, om de internationale erkenning te behouden, de Coalitieregering van Democratisch Kampuchea.

De Vietnamezen werden aanvankelijk door de bevolking als bevrijders binnengehaald, maar werden daarna steeds impopulairder. In 1989 trokken de Vietnamezen zich terug omdat ze niet langer financieel werden gesteund door de Sovjet-Unie die op dat moment zelf in elkaar viel. Pol Pot trok zich terug in Anlong Veng.

De communistische ideologie werd radicaal overboord gegooid en de communistische partij ontbonden, in de hoop goodwill bij de bevolking en het buitenland te kweken. De Rode Khmer verloor meer en meer steun en begon in de loop der jaren '90 uiteen te vallen.

Verscheidene leiders liepen over en Pol Pot zelf werd door Ta Mok, één van de hogere commandanten, wegens wanbestuur gevangengenomen in 1997. Hij werd tot levenslang huisarrest veroordeeld worden.  

Khmer valt uit elkaar

In april 1998 viel het regeringsleger het laatste bolwerk aan. Ta Mok vluchtte het oerwoud in, met Pol Pot, die enkele dagen later onder onopgehelderde omstandigheden overleed. De officiële doodsoorzaak was een hartinfarct, maar de omstandigheden rond zijn dood waren verdacht, en zijn lijk werd op een vuilnishoop verbrand voor het officieel was onderzocht. Hij zou vergiftigd zijn. 

Enkele dagen eerder had de Amerikaanse president Clinton gesteld dat Pol Pot wegens zijn misdaden terecht zou moeten staan. Mogelijk pleegde hij daarom zelfmoord. Een andere theorie is dat hem door anderen het zwijgen is opgelegd omdat ze bang waren voor wat hij tijdens een proces over hen zou zeggen. 

Na jaren onenigheid is er in 2004 een begin gemaakt van een internationaal Cambodja tribunaal om de verantwoordelijken van de Rode Khmer genocide te berechten.