Cambodja tribunaal (vanaf 1980)

Eind mei 2000 werd de Cambodjaans regering beloond voor de oprichting van het Cambodja tribunaal.

Deze was een strafhof ter berechting van oorlogsmisdaden en misdaden tegen de mensheid, in dat land gepleegd ten tijde van het door Pol Pot geleide bewind van de Rode Khmer tussen 1975-1979. In deze periode werden zo’n 1,5 tot 2 miljoen Cambodjanen ter dood veroordeeld.

Het tribunaal heeft geen internationale status en het aantal internationale rechters is in de minderheid. Reden zou zijn dat o.a. de toenmalige premier Hue Sen, zelf voormalig kaderlid van de Rode Khmer, met niets anders genoegen nam. Pas na jaren van moeizame onderhandelingen werd op 6 juni 2003 overeenstemming bereikt tussen Cambodja en de V.N. over de vorming van een tribunaal.

Van de belangrijkste zes Rode Khmer-leiders zaten in 2001 alleen Kang Kek Iev, beter bekend als Deuch en hoofd van het martelcentrum Tuol Sleng, en Ta Mok, een berucht generaal van de Rode Khmer, gevangen. De anderen, Nuon Chea, Khieu Sampan, Ieng Sary en Ke Pauk, een regionaal leider, waren nog steeds op vrije voeten.

Opmerkelijk was dat sinds meer dan twintig jaar ex-leden van de Rode Khmer en de Cambodjaanse Volkspartij de belangrijkste posities op lokaal niveau innamen. Beruchte misdadigers van het Rode Khmer-regime waren nog steeds niet veroordeeld en andere belangrijke als Ieng Sary en Khieu Sampan leiden een ongestoord en comfortabel leven.

Levenslange gevangenisstraf

Positief was dat in december van dit jaar Sam Bith, verantwoordelijk voor de moord op drie buitenlandse toeristen in 1994, werd veroordeeld tot levenslange gevangenisstraf. De oud leider van Rode Khmer Pol Pot kan niet meer vervolgd worden aangezien hij in 1998 overleed. Ook Kheiu Ponnary, de eerste echtgenote van Pol Pot, overleed in 2003.

Ook Ta Mok overleed in 2006 in een militair ziekenhuis voordat hij berecht kon worden. Hij was al een tijd ziek. Broeder nummer 4, commandant Ta Mok werd in 1998 gevangen genomen na een lange machtsstrijd met broeder 1 Pol Pot waarna deze op onverklaarbare wijze overleed. Ta Mok , ook bekend als "de slager", werd beschouwd als een van de breinen achter de massamoorden.

Op 3 juni 2006 werden eindelijk 27 rechters beëdigd, onder wie 10 buitenlandse rechters. Onder de laatsten bevindt zich de Nederlandse rechter mw. mr. Katinka Lahuis.

De Cambodjaanse rechters zijn in de meerderheid, maar de stemprocedures zijn van dien aard dat voor elk oordeel ook de stem van minstens één internationale rechter vereist is. In 2009 stapt er al een internationale rechter op omdat hij van mening is dat er serieuze pogingen van de regering van Cambodja worden ondernomen om het tribunaal te beïnvloeden.

Hun Sen

Pas in 2011 werd het proces herstart maar wederom is de regering fel gekant; Cambodjaans premier Hun Sen zou zelfs laten blijken hij het niet erg te vinden als het tribunaal zou mislukken. Hij stelt dat vervolging van lager geplaatsten zou kunnen leiden tot een nieuwe burgeroorlog. De overheid promoot verzoening in plaats van vergelding. Het is onmogelijk om iedereen die iets met de Rode Khmer te maken had, te vervolgen.

Daarom moeten enkel de 'grote vissen' voor de rechter komen. De 'kleine vissen' krijgen de kans om hun plek te vinden in de maatschappij. In 2012 is het tribunaal bijna failliet daar het “gesponsord” wordt door buitenlandse regeringen. De Britten wordt gevraagd een donatie te doen.

Op 31 juli 2007 stelde het tribunaal de eerste verdachte Duch in staat van beschuldiging. Kaing Guek Eav was indertijd directeur van de gevangenis Tuol Sleng ("S-21") in Phnom Penh, die als martelcentrum fungeerde.

In de tweede helft van de jaren zeventig werden hier naar schatting 15.000 mensen gemarteld. Voor zover bekend hebben slechts 14 van hen dit overleefd, waarvan er in 2010 nog drie in leven waren.

Hij had als enige (al) schuld bekend, maar stelde dat hij in opdracht handelde. De aanklagers spraken de hoop uit dat Kaing Guek Eav ook zou kunnen optreden als getuige in de zaken tegen de andere verdachten. Tijdens de strafzittingen in 2009 toonde hij berouw en voelde zich verantwoordelijk voor 12.380 mensenlevens. Op 26 juli 2010 veroordeelde het tribunaal de 67-jarige tot 35 jaar onvoorwaardelijke gevangenisstraf voor misdaden tegen de mensheid, waarmee hij de eerste werd die door het tribunaal veroordeeld werd. Hij heeft levenslang.

Op 19 september 2007 werd bekendgemaakt dat Nuon Chea in staat van beschuldiging gesteld is en onmiddellijk gearresteerd.  Voordat hij opgepakt werd leefde broeder 2, de partijideoloog al jaren “normaal” nabij de Thaise grens in Pailin. Volgens verklaringen van onder meer “Duch” zou hij de belangrijkste opdrachtgever voor alle massamoorden geweest zijn.

Nuon Chea werd beschuldigd van misdaden tegen de mensheid en oorlogsmisdaden.

Nederlandse advocaten

Zijn verdediging wordt gevoerd door de twee Nederlandse advocaten “Victor Koppe” en “Michiel Pestman”, samen met een Cambodjaanse advocaat. Terwijl in 2008 het tribunaal de eerste hoorzitting begonnen in de zaak tegen Nuon Chea werd de eis uitgebreid op grond van genocide. Dit betrof de behandeling van twee minderheidsgroepen in Cambodja, de Vietnamese minderheid en de Cham, een islamitische minderheid.

Volgens de aanklacht hebben de Rode Khmer getracht deze beide bevolkingsgroepen uit te roeien wegens respectievelijk hun nationaliteit en hun godsdienst. Op 21 November 2011 verklaarde Nuon Chea onschuldig te zijn.

Hij verklaarde dat hij en zijn kameraden moedige strijders waren geweest tegen het streven van Vietnam om Cambodja op te slokken. Op 7 Augustus 2014 kreeg hij levenslang voor misdaden tegen de mensheid. Hij zal nog worden berecht voor genocide.

Zijn vrouw Ieng Thirith, een schoonzuster van de voormalige topleider Pol Pot, zou deelgenomen hebben aan het "beramen, leiden, coördineren en bevelen van grootscheepse zuiveringen en het onwettig om het leven brengen van medewerkers van het ministerie van sociale zaken".

Op 13 december 2011 besliste de Opperste Kamer dat Ieng Thirith gedetineerd zou blijven in afwachting van een nieuw medisch onderzoek aangezien zij niet voldoende gezondheid zou hebben om terecht te staan. In 2012 werd zij vrijgelaten op grond van de ziekte van “Alzheimer”. Ieng Sary ontkende schuld en bestreed de rechtsmacht van het tribunaal. Op 14 maart 2013 overleed Ieng Sary op 87-jarige leeftijd. Tien dagen eerder was hij opgenomen in het Khmer-Soviet Vriendschap Ziekenhuis.

Ieng Say leed aan hoge bloeddruk en hartproblemen. Tijdens de vijf jaar en vier maanden van zijn detentie was hij al verscheidene eerdere keren in het ziekenhuis opgenomen geweest.

Het voormalige staatshoofd Khieu Samphan is gearresteerd op 19 november 2007 in Phnom Penh toen hij het ziekenhuis verliet waar hij behandeld was voor een beroerte. Hij werd in staat van beschuldiging gesteld wegens misdaden tegen de mensheid, oorlogsmisdaden en in 2009 voor genocide.

In 2011 verklaarde hij onschuldig te zijn. Alle aanklachten tegen hem deed hij af als fabeltjes die slechts berustten op krantenberichten.

Op 7 Augustus 2014 kreeg hij levenslange gevangenisstraf toegekend op grond van misdaden tegen de mensheid.

Oktober 2014 - Samphan en Chea

Ex-president Khieu Samphan en Nuon Chea, de voormalige rechterhand van leider Pol Pot, werden in augustus al tot levenslang veroordeeld wegens onder meer misdaden tegen de menselijkheid, maar gingen in beroep.

Daarnaast zijn twee nieuwe misdaden ten laste gelegd, waaronder genocide en het aanzetten tot verkrachtingen en gedwongen huwelijken. De aanklagers legden hun openingsverklaring af.

Etnische minderheden

Volgens de aanklacht wegens genocide hebben Pol Pot en de andere leiders van de Rode Khmer tijdens hun bewind geprobeerd de Vietnamezen en de islamitische Cham, twee etnische minderheden, uit te roeien. De schattingen over het aantal vermoorde Cham lopen uiteen van negentigduizend tot vijfhonderdduizend. Honderdduizenden Vietnamezen werden buurland Vietnam in gedwongen.

De Vietnamezen die achterbleven werden vrijwel allemaal vermoord. Vann Math, het hoofd van de Islamitische Vereniging van Cambodja, zegt dat veel Cham de processen op de voet volgen, gezien de geschiedenis.

Moskeeën werden met de grond gelijk gemaakt, maar dat was slechts een aspect van de vervolging. "Ze vermoordden veel moslims", zei Simach Smam, die het bewind van de Khmer overleefde. "Ze kookten varkensvlees en dwongen ons het te eten. Wie dat niet deed, werd vermoord. Mensen die tot Allah baden werden ook vermoord.

Maart 2015 - Ao An

Het Cambodja-Tribunaal vervolgt nog een voormalig lid van de Rode Khmer. De 79-jarige Ao An is vrijdag aangeklaagd voor onder meer moord, uitroeiing en vervolging op politieke en religieuze gronden.

Hij zou de misdaden hebben gepleegd in gevangenissen. Ao An is het derde Khmerlid dat deze maand is aangeklaagd, na Meas Muth en Im Chaem.

Zij worden verdacht van onder meer moord, slavernij en marteling.

Augustus 2015 - Ieng Thirtith

Ieng Thirith is op 82-jarige leeftijd overleden in de Cambodjaanse stad Pailin. Zij was de vrouw van broeder nummer 3- Ieng Sary.

November 2016 - hoger beroep

Twee Rode Khmer-leiders zijn ook in hoger beroep veroordeeld tot levenslang. Nuon Chea en Khieu Samphan werden in 2014 ook al veroordeeld tot deze straf vanwege oorlogsmisdaden en misdaden tegen de menselijkheid. De uitspraak van woensdag komt als een opluchting bij nabestaanden.

"De beslissing van woensdag toont aan dat de rechters niet bevooroordeeld waren in 2014. Het overweldigende bewijs dat is aangeleverd door slachtoffers en ooggetuigen laten de waarheid en ernst van de misdaden zien", aldus Nushin Sarkarati die de slachtoffers bijstaat.