GESCHIEDENIS - Brazilie

Er wordt nog steeds gesuggereerd dat Brazilië een naar verhouding “nieuw” land is maar in het gebied wat nu aangeduid wordt als Brazilië was al veel eerder bewoond. De vraag blijft alleen wanneer aangezien de Braziliaanse Indianen zeer weinig  “sporen” achterlieten om te onderzoeken.

Deze oudste sites (oplopend tot een ouderdom van wel 50.000 oud) zijn echter omstreden en vaak wordt daarom begonnen met de ontdekkingen langs de Amazone bij het plaatsje Monte Alegre.

Ook hier zijn rotstekeningen gevonden en de oudste data in deze Pedra Pintada grotten gaan terug tot ongeveer 11.000 voor Christus. Daarna lijken ze verlaten te zijn geweest en opnieuw, tussen 7000 en 6000 voor Christus, in gebruik te zijn genomen door mensen die aardewerk konden maken. Bijzonder, omdat dit tot nog toe het oudste aardewerk van het hele Amerikaanse werelddeel is.

In het jaar 1500 verschenen 12 Portugese schepen voor de kust van Porto Seguro en stapte voor de eerste keer op Braziliaanse bodem. Naar alle waarschijnlijkheid is Brazilië al jaren daarvoor ontdekt door Portugese zeelieden op de terugweg uit Azië en geldt de landing van Cabral als officiële ontdekking omdat men deze eer wilde voorbehouden aan een man van voorname afkomst.

In de eerste decennia van de 16e eeuw deden de Portugezen nauwelijks iets met hun nieuwe kolonie omdat lucratieve kruiden en diamanten uit Afrika hun voornaamste aandacht hadden. Pas dertig jaar na de officiële ontdekking stuurde de Portugese koning King Joao III kolonisten naar Brazilië (het huidige Santos). De immense kustlijn werd bevolkt om andere Europese kapers op afstand te houden.

Toch Hollanders

Het leven was zeer zwaar voor deze eerste kolonisten gezien het klimaat, vijandige indianenstammen en concurrentie van de Nederlanders en Fransen ondanks het Spaans-Portugese verdrag van 1495 dat Zuid Amerika voor hun tweeën werd verdeeld. Gezien het gebrek aan ivoor en kruiden zoals in Afrika werd suikerriet het voornaamste goed van de nieuwe kolonie.

De Portugezen kwamen er snel achter dat de Afrikanen veel geschikter waren voor zwaar werk en om die reden werden al vanaf 1550 slaven gehaald om op de plantages te werken. In totaal zouden zo’n 4 miljoen Afrikanen vervoerd worden in overvolle schepen.

Ook de Fransen zagen in het huidige Brazilië een nieuwe kolonie en hun eerste poging om land van de Portugezen af te snoepen was al in 1555 vlakbij het huidige Rio de Janeiro. Een paar jaar later werden ze verdreven en probeerden het meer noordelijker, nu bij “San Louis” die zij stichtten. Ook hier werden zij zo’n 3 jaar later verdreven door diezelfde Portugezen. In 1624 beschoten 20 Nederlandse schepen het Portugese Salvador en namen bezit van de stad om even te snel deze weer af te staan. Maar vijf jaar later waren de Nederlanders terug – nu in de stad Recife.

Mauritz van Nassau nam deze nieuwe Nederlandse kolonie onder zijn hoede en zou de volgende 20 jaar het grootste deel van Noordoost Brazilië innemen.  Toen van Nassau onenigheid kreeg met het thuisland werd hij teruggehaald en werd het grote land verspeeld door onderlinge conflicten en verloren veldslagen met de Portugezen. In 1661 stond de Republiek der Nederlanden haar laatste Braziliaanse bezittingen definitief af, in ruil voor goud.

In 1763 werd de hoofdstad daarom verplaatst van Salvador da Bahia naar Rio de Janeiro. Tussen de 18e en 19e eeuw trokken vele Bandeirantes het binnenland in. Ze zochten daar naar goud, en naar indianen die hen daar als slaaf bij konden helpen.

Bandeirantes, meestal geboren uit een indiaanse moeder en een Portugese vader, stonden sterk in die tijd want ze hadden de overlevingstechnieken van de indianen en bezaten wapens van de Europeanen.

Het was in 1789 dat de eerste tekenen van onafhankelijkheid opdoken en de eerste anti Portugese beweging actief werd. Drie jaar later werd de leider Tiradentes opgehangen in Rio de Janeiro en werd een nationale martelaar. Een ander opmerkelijk verschuiving was het telen van koffie i.p.v. het verbouwen van suikerriet. In 1801 ging het eerste zaadje de grond in – nog geen honderd jaar later was koffie verantwoordelijk voor 2/3 van de totale export van Brazilië.

In 1807 viel Napoleon’s Frankrijk Lissabon binnen en het Portugese hof nam de benen naar zijn kolonie Brazilië. Zelfs toen Napoleon was verslagen bleven de Portugezen in het land en verklaarde Rio als hoofdstad van het verenigd koninkrijk Portugal. De enige keer dat een Europese koloniale macht op vreemde bodem een hoofdstad stichtte.

In 1821 keerde de koning terug en verklaarde zijn zoon een jaar later de onafhankelijkheid uit van het Portugese koningshuis en verklaarde zichzelf tot keizer. Drie jaar daarna werd deze onafhankelijkheid door Portugal erkend. Pedro II deed afstand van zijn troon toen in 1889 het leger in opstand kwam tegen de Braziliaanse monarchie. Het land werd een federale republiek. In 1871 kwam er de Lei do Ventre Livre, de 'wet van de vrije buik', die bepaalde dat kinderen niet meer als slaven konden worden geboren.

Prinses Isabel

Nadien werden eerst de 65-jarigen en daarna de 60-jarigen vrijgelaten, vooral omdat zij geen economische waarde meer  hadden. In 1888 ondertekende prinses Isabel, als laatste van de wereld, tijdens de afwezigheid van de keizer, de Lei de Aurea. Met deze wet werd de slavernij afgeschaft, zonder schadeloosstelling voor de slavenhouders. Meer dan 700.000 slaven kregen toen de vrijheid. Velen van hen raakten daardoor dakloos. Terwijl de slavernij eindelijk was afgeschaft was de vraag naar arbeid (vooral op de koffie plantages) heel hoog.

Ongeveer een miljoen Europese immigranten (vooral uit Zuid Europa) maar ook veel Japanners stroomden het land binnen. En naast koffie was er wederom een nieuwe “boom” ontstaan – rubber. Steden als Manaus en Belem beleefden hoogtijdagen, dagen die begin 20e eeuw met dezelfde vaart teneer gingen.

Nadat generaal Deodoro da Fonseca de monarchie aan de kant had geschoven, werd hij de eerste president van Brazilië. Onder zijn leiding werd het land een democratie. De Verenigde Staten dienden als voorbeeld. Doordat Brazilië aan het einde van de 19e eeuw werd bevolkt door grote groepen immigranten uit Duitsland en Italië ging de opkomst van het fascisme in Europa niet aan Brazilië voorbij.

Met name vanwege het laatste volgde in 1930 een militaire coup waarna de militairen Getúlio Dorneles Vargas naar voren schoven als president. Hij werd zwaar geïnspireerd door fascistische leiders als Hitler, Mussolini en Salazar. Om economische redenen sloot deze regering zich toch in 1942 aan bij de geallieerden.

In 1945 begreep Getúlio Vargas dat de tijd van het fascisme voorbij was en keerde Brazilië terug naar de democratie. Na verkiezingen wordt in 1946 een nieuwe grondwet aangenomen. Getúlio Vargas wordt in 1950 nog één keer herkozen.

Aanvankelijk kon Sarney rekenen op ruime steun onder de bevolking voor zijn economisch beleid, het Cruzado-plan, waarbij een nieuwe munteenheid (cruzado) werd geïntroduceerd en de lonen én prijzen werden bevroren. De economische crisis, veroorzaakt door een enorme schuldenlast, werd echter niet minder groot. De algemene verkiezingen van 15 november 1986 werden een grote overwinning voor de PMDB, die een meerderheid kreeg in beide huizen van het Congres.

Op 5 oktober 1988 werd de nieuwe grondwet goedgekeurd, waarbij het presidentiële systeem met enige beperkingen gehandhaafd bleef. De presidentsverkiezingen van 15 november 1989, waarbij de bevolking voor het eerst sinds 1960 direct een president kon kiezen, werden uiteindelijk gewonnen door de rechtse populist Fernando Collar de Melo. In maart 1990 aanvaardde hij het ambt van president maar hij weinig steun in het parlement en zocht per onderwerp steun bij het parlement.

Wegens corruptie van Collar en zijn naaste omgeving, trad Collar in december 1992 af, enkele uren voordat de Senaat aan de afzettingsprocedure zou beginnen. Itamar Franco volgde hem op als president. De politieke enquêtecommissie naar corruptie onder politici droeg op grond van haar bevindingen in januari 1994 achttien afgevaardigden voor voor ontslag.

Uit een ander onderzoek bleken nauwe contacten tussen onderwereld en politiek. Het federale budget gaat voor 40% op aan corruptiepraktijken.

Cardozo en Sarney 

Winnaar van de presidentsverkiezingen in oktober 1994 was Fernando Henrique Cardozo. Bij de gelijktijdig gehouden parlementsverkiezingen bleef de PMBD van oud-president Sarney de grootste. Ter vervanging van de cruzeiro real werd een nieuwe muntsoort ingevoerd, de real, die gekoppeld werd aan de dollar. Als gevolg hiervan daalde de inflatie scherp.

In augustus 1994 kwam tussen Brazilië, Argentinië, Uruguay en Paraguay de douane-unie Mercosur tot stand, waardoor een groot deel van de invoertarieven verdween en een gemeenschappelijke buitenmuur werd opgetrokken. President Cardoso kondigde in februari 1995 belangrijke hervormingen aan, maar hij moest zijn plannen op sociaal terrein intrekken na fel verzet van vakbonden en politiek en zijn belastinghervormingen werden op de lange baan geschoven.

Landhervormingen

Ook in 1996 liepen de hervormingen grote vertraging op of zij werden door toedoen van de oppositie sterk beknot. Eind maart 1995 kondigde de president een versnelling van de landhervormingen aan, maar ook hier was de praktijk anders. Het privatiseringsplan verliep eveneens traag, omdat politieke partijen, vakbonden en andere organisaties een uitverkoop van de nationale bodemschatten vreesden.

Economisch ging het Brazilië na 1992 niet slecht. In 1995 en 1996 bleef de inflatie laag en de periode van hyperinflatie lijkt voorbij. Zorgwekkend was dat de werkloosheid in de steden, ondanks de economische groei, verder toenam. In 2002 verstrekte het Internationaal Monetair Fonds Brazilië een lening van 30 miljard dollar, de grootste lening in de geschiedenis van de instelling.

De lening moet het land behoeden voor een economische crisis en moet het vertrouwen van investeerders in Latijns-Amerika herstellen.

In 2002 werd de 57-jarige Luiz Inacio Lula da Silva (kortweg Lula) tot 36e president van Brazilië gekozen. In de zomer van 2005 kwam een groot corruptieschandaal in de pers. De regeringspartij PT werd beschuldigd van omkoping van parlementsleden voor het verwerven van politieke steun. Op 1 januari 2007 trad Luiz Inácio Lula da Silva aan voor zijn tweede termijn als president van Brazilië.

Dilma Rousseff van de Arbeiderspartij (PT) werd eind 2010 het eerste vrouwelijke staatshoofd van Brazilië nadat zij de tweede ronde van de presidentsverkiezingen had gewonnen. In 2013 zijn er veel demonstraties in Brazilië, de oorzaken zijn de stijgende kosten van het levensonderhoud en boosheid over de kosten die gemaakt worden om het WK Voetbal in 2014 te huisvesten.

De amazone wordt steeds kleiner

Het blijft onrustig in 2014, waar in juni en juli het WK is gehouden In Januari 2014 blijkt uit onderzoek is gebleken dat de Amerikaanse ex-president John F. Kennedy overwoog in 1963 Brazilië binnen te vallen als het linkse beleid van de Braziliaanse ambtgenoot João Goulart verder zou radicaliseren.  

In 2014 worden er een nieuwe rivierdolfijn in Brazilië ontdekt wat sinds WWI niet meer is voorgekomen. In de rivier zwemmen ongeveer duizend exemplaren van de nieuwe dolfijn met zijn karakteristieke lange bek. Daarentegen wordt bekend dat het het regenwoud van het stroomgebied van de Amazone in het noorden van Brazilië blijft krimpen. De regering heeft bekendgemaakt dat er van augustus 2012 tot juli 2013 bijna 5.900 vierkante kilometer bos is gekapt. Dat is ongeveer de oppervlakte van Drenthe en Overijssel samen. Brazilië staat momenteel tweede op de wereldranglijst van oerwoudkap (na Indonesië).

In Oktober 2014 wint zittend presidente Rousseff de verkiezingen nipt van haar uitdager Aecio Neves van de centrumrechtse partij. De inmiddels 66-jarige Rousseff beloofde in haar overwinningsspeech grote veranderingen. Ze noemde het aanpassen van het politieke systeem om corruptie terug te dringen haar ''eerste en meest belangrijke taak''. De linkse Arbeiderspartij (PT) van Rousseff is populair onder de minima, omdat armoede en werkloosheid de afgelopen jaren fors werden teruggedrongen.

Goed nieuws is dat er in 2015 eindelijk besloten wordt voor grote herbebossings-projecten. De economie van Brazilië heeft in 2015 een duikvlucht genomen. Het land  kampt daarnaast met stijgende werkloosheid en hoge kosten voor uitstaande leningen en een zwakke munt.

Ook ligt het inflatieniveau op het dubbele van de doelstelling. Al maanden zijn er talloze grote demonstraties tegen het beleid van de regering en de corruptieschandalen.

In 2016 vond voor de eerste keer de Olympische Spelen plaatst in een Zuid-Amerikaans land. Een maand na de zomerspelen werd president “Rousseff” afgezet; Michiel Temer wordt president en begint een grote schoonmaak onder parlementsleden voor corruptie. Een paar maanden later wordt hij zelf beticht van het aannemen van steekpenningen en corruptie. Eind 2017 kruipt de economie weer langzaam uit het diepste dal waar Brazilië ooit in verkeerde.

Tijdperk Bolsonaro

De gepensioneerde legerofficier Jair Bolsonaro behaalde een beslissende overwinning op de centrumlinkse Arbeiderspartij bij de presidentsverkiezingen van oktober 2018 en trad in januari 2019 aan. Als lid van de Social Liberal Party, een anti-establishmentgroep die sociaal conservatisme en pro-marktbeleid wordt Bolsonaro gekenmerkt als een zeer polariserende figuur wiens eerdere verdediging van de militaire dictatuur veel Brazilianen heeft gealarmeerd.

Na zijn overwinning heeft hij geprobeerd de kiezers te verzekeren dat hij de democratie zal verdedigen en de grondwet zal handhaven. Bolsonaro's belofte om Brazilië van corruptie te zuiveren, bleek bijzonder populair in een land waar tientallen politici van de reguliere partijen in de gevangenis zijn opgesloten.

Tot zijn belangrijkste beleidsmaatregelen behoren de versoepeling van de wapenwetten, zodat iedereen een vuurwapen kan bezitten, een vermindering van de staatsinterventie in de economie en de terugtrekking uit de klimaatveranderingsovereenkomsten van Parijs van 2015. In 2020 veroorzaakt president Bolsonaro controverse door te weigeren maatregelen te steunen om de verspreiding van het Covid-19-virus tegen te gaan.

Tienduizenden gaan de straat op om hierover te demonstreren en willen dat de president wordt aangeklaagd.