GESCHIEDENIS - BiH

De Romeinen zorgden voor een periode van redelijke stabiliteit, maar dat veranderde toen het Romeinse Rijk instortte.

De westelijke Balkan werd aangevallen maar ook bewoond door Goten en Germaanse volkeren. In de zesde eeuw arriveerden de eerste agrarische Slaven op de Balkan, ongeveer tegelijkertijd met het krijgervolk der Avaren.

De Avaren werden verjaagd, maar opgevolgd door Serven en Kroaten, waarschijnlijk afkomstig uit Polen en Tsjechië. De Serven vestigden zich in het zuidoosten van de Balkan, de Kroaten in het westelijke deel, waaronder een groot deel van het huidige Bosnië-Herzegovina. Deze volken vermengden zich met de Slaven en werden al snel gekerstend.

In 958 werd Bosnië voor het eerst in schriftelijke bronnen genoemd, en werd in die tijd overheerst door de Serven.

Na de Serven werd Bosnië-Herzegovina overheerst door verschillende volken: allereerst een periode door Kroaten en daarna een korte periode door Bulgaren. In de tweede helft van de 12e eeuw werd er over het gezag in Bosnië-Herzegovina getwist door het Byzantijnse Rijk en Hongarije.

Ban Kulin

In 1180 verklaarde de eerste Bosnische vorst Ban Kulin zich onafhankelijk van Hongarije. Door de toenemende handel met Dubrovnik (o.a. zout en zilver) en Venetië steeg de welvaart in het gebied. Na de dood van Kulin werd Bosnië-Herzegovina een speelbal van adellijke families, waaruit in 1322 het bewind van Ban Stjepan Kotromanic ontstond. Hij was het die het gebied Herzegovina aan Bosnië toevoegde en onder zijn bewind ging het zeer voorspoedig in economische zin, maar ook qua rust en vrede.

De volgende heerser, Tvrtko I Kotromanic, breidde Bosnië uit met Kroatië en grote stukken van de Dalmatische kust. Hij sloot een verdrag met de Servische heerser Lazar en kroonde zich vervolgens tot koning van Bosnië en Servië. Na de dood van Kotromanic in 1391 ontstond er een onduidelijke overgangssituatie, die duurde tot aan de komst van de Turken die via Bulgarije kwamen en razendsnel oprukten. Na 80 oorlog werd  Koninkrijk Bosnië pas in 1463 door de Turken in z’n geheel veroverd.

Zonder de religieuze nationale geloven in buurlanden zoals in Kroatie en Servie gedijde Bosnie-Herzegovina enigszins gemakkelijk onder de Ottomaanse overheersing. Natuurlijk deed ook de islam intrede in Bosnië-Herzegovina.

De wederzijdse tolerantie m..b.t. de verschillende religies was één van de kenmerken van de Bosnische bevolking. De Turken maakten van het strategische gelegen Bosnië-Herzegovina een puur wingewest en eisen bovendien dat veel jongens van tien jaar in Istanbul werden opgeleid voor het Turkse leger. Vanaf 1683 raakte het eens zo machtige Ottomaanse rijk langzaam in verval. 

Een van de meest bekende personen uit de Bosnische geschiedenis was Husein Gradaščević, of de Draak van Bosnië. Hij probeerde met zijn leger van Bosnische christenen en Bosnische moslims in 1831 gezamenlijk de Turken te verdrijven en het land te bevrijden.

Turken verslagen

In juli 1831 lukte het Husein om het Turkse leger te verslaan in Kosovo en op 12 september 1831 riep hij in Sarajevo Bosnische autonomie uit. Echter, in mei 1832 zijn de Bosniërs alsnog verslagen in een slag bij Sarajevo.

Husein Gradaščević is gevangengenomen en overleed onder verdachte omstandigheden in augustus 1834 in een gevangenis in Istanboel. Na enkele strategische nederlagen tegen de Oostenrijkers was het afgelopen met de Turken in Europa. En ook het beleg van Wenen mislukte volkomen. Pas in 1878 werden de Turken definitief verslagen, na een opstand die in 1875 al begonnen was in Bosnië-Herzegovina en oversloeg naar Servië en Montenegro. Toen de opstand dreigde te worden neergeslagen, greep Rusland in.

De Oostenrijk-Hongaarse Habsburgers stonden deze inmenging toe, op voorwaarde dat alleen de oostelijke Balkan binnen de Russische invloedssfeer mocht vallen; Bosnië-Herzegovina zou dan bij Oostenrijk komen. Al deze strijdtonelen zorgden voor ongekende migratiestromen die tot op de dag van vandaag voor problemen zorgen op de Balkan. 

Dit fascistische Groot-Kroatië werd een nachtmerrie voor de aanwezige Roma, joden en Serviërs, die vermoord, gedeporteerd of gedwongen werden zich te bekeren tot het katholicisme. Deze gruweldaden werden uitgevoerd door de Kroatische fascisten of ‘Ustaša’. 

Het verzet tegen de fascisten werd geleid door Servische ‘Cetniks’ en door de partizanen (Serven, Kroaten en moslims) van de op het communistische Sovjet-Unie georiënteerde Josip Broz, beter bekend als Tito. De fascisten maken zeer vele slachtoffers maar ook de verzetsgroepen onderling voeren een hevige strijd om de hegemonie.

Het land van BiH was perfect voor guerrilla's die zich wilden verstoppen en plots tevoorschijn kwamen. Vele grote slagen werden in dit land uitgevochten. In 1943 werd in de stad Jajce de anti fascistische constitutie geformuleerd voor het toekomstige Joegoslavië.

Tito en zijn partizanen wonnen uiteindelijk de onderlinge strijd, ook al omdat de Cetniks collaboreerden met de Duitsers. Op 6 april 1945 marcheerden de partizanen van Tito Sarajevo binnen en werd Joegoslavië bevrijd.

Tito werd automatisch de nieuwe politieke leider en rekende bloedig af met de restanten van de Ustaca, Cetniks en Joegoslavische koningsgezinden. Hij wist in vrij korte tijd een socialistische maatschappij in te richten waarin ‘iedereen’ gelijkwaardig was en profiteerde van de snel toenemende welvaart.

Bosnië-Herzegovina kreeg binnen de federatie Joegoslavië de status van deelrepubliek (1 van de 6) en deelde mee in de economische opleving. In die periode werd de nadruk gelegd op eenheid en broederschap tussen de verschillende religieuze en etnische groepen waaruit Joegoslavië bestond. 

Na de dood van Tito in 1980 werd het leiderschap van Joegoslavië in handen van een collectief staatspresidium gegeven en werd deze gerouleerd door de zes deelrepubliekleiders. Er volgde een machtsvacuüm en ondanks de Olympische Winterspelen in Sarajevo in 1984 werd de wereld opgeschrikt over het feit dat het helemaal niet goed zat in Joegoslavië.

Het nationalisme groeit

In de praktijk echter werkte dit systeem niet en mede door een diepe economische crisis gedurende de jaren ’80 en de val van de Berlijnse muur, linearisering van de Sovjet Unie waardoor Joegoslavië in politieke zin zijn bijzondere positie tussen Oost en West verloor, stak ook in Joegoslavië het nationalisme de kop op en werden in de diverse deelrepublieken politieke partijen opgericht met een sterke nationalistische inslag.

De verkiezingen van november 1990 werden een grandioos succes (86% van de stemmen) voor de nationalist Izetbegovic, die vervolgens president werd. In maart 1991 vond er overleg plaats tussen Tudjman (Kroatië) en Milosevic (Servië) over een opdeling van Bosnië-Herzegovina tussen de twee landen. Karadžic, de leider van de Bosnische Serviërs begon alvast met deze opdeling en riep delen van Bosnië-Herzegovina in het noorden en westen uit tot ‘Servisch Autonome Gebieden’.

President Izetbegovic probeerde ondertussen angstvallig de grenzen van zijn land bij elkaar te houden, ook al omdat hij vreesde voor het lot van de moslims.

Bij deze etnische zuiveringen, van voornamelijk Bosnische moslims door Bosnische-Serven, zijn vele duizenden mensen vermoord, zoals in het meest beruchte voorbeeld van Srebrenica (juli 1995). Daarnaast werd in grote delen van het land de complete infrastructuur vernietigd zoals in Sarajevo en Mostar.

Akkoorden van Dayton

Pas met het zogenaamde akkoorden van Dayton kwam er formeel in november 1995 een einde aan de bloedige oorlog in Bosnië en Herzegovina, die naar schatting aan 100 à 150-duizend mensen het leven heeft gekost waaronder 8000 Bosnische moslims in Sbrenenica. 

Na het akkoord in 1995 zorgde de NAVO voor vrede in het gebied. De huidige staat is verdeeld in een deel voor de Serviërs, de Republiek Srpska, en een deel voor de Kroaten en de Bosnjakken (Bosnische moslims), de Federatie van Bosnië en Herzegovina, de zogenaamde  entiteiten. De zwakke centrale regering wordt geleid door een presidium van drie mensen: een Bosnjak, een Kroaat en een Serviër.

De twee entiteiten hebben ieder hun eigen regering, president, leger en parlement. Verder ligt er in het noordoosten nog een apart district rond de stad Brcko, met zelfbestuur, maar wel vallend onder het centraal presidium. De economische situatie van het land verbeterde ondertussen nauwelijks. Veel jongeren en beter opgeleiden emigreerden liever en veel vluchtelingen keerden niet terug uit het buitenland.

Meer dan 30.000 vluchtelingen keerden terug naar de Moslim-Kroatische Federatie en 18.000 naar de Servische Republiek. Het Joegoslavië tribunaal laat van zich horen en heeft nu talloze vermeende oorlogsmisdadigers van alle partijen gearresteerd.

Nog meer nationalistische partijen

De VN-Veiligheidsraad verlengde in juli 2002 het mandaat voor de internationale politiemissie. De uit meer dan 1500 man bestaande missie had het trainen van de multi-etnische politie als taak. De verkiezingen voor het federale parlement werden glansrijk gewonnen door nationalistische partijen. In november 2003 bezocht de president van Servië en Montenegro, Svetozar Marovic, de Bosnische hoofdstad Sarajevo. Hij bood in het openbaar zijn excuses aan voor misdaden die in de oorlog in Bosnië door Serviërs waren begaan. 

De internationale gemeenschap geeft in 2006 aan dat de Bosnische autoriteiten nu zelf verantwoordelijkheid krijgen en nemen voor de verschillende hervormingsprocessen. Politiek wordt in BiH nog steeds voornamelijk op etnische basis bedreven. Belangrijke hervormingen op het gebied van onderwijs, publieke omroep, en politie ondervinden daardoor sterke vertraging of komen zelfs geheel stil te liggen. De verkiezingen in 2006 en 2008 worden wederom gewonnen door nationalistische partijen en verlopen volgens etnische lijnen.

In 2008 worden Karadzic en in 2011 Mladic gearresteerd, hoofdverdachten van de oorlog in Bosnië. Een jaar later wordt er weer openlijk gespeculeerd over oorlog aangezien men nog steeds bang is dat de republiek Srpska later graag bij Groot Servië ingelijfd zou willen worden. 

In februari 2014 zijn er onlusten vanwege protesten tegen corruptie en hoge werkloosheid. Aan het eind van het jaar wordt duidelijk dat 20 jaar na de oorlog er in principe weinig veranderd is; nog steeds kiezen de mensen in BiH in etnische lijn waardoor de nationalistische partijen de grootste blijven.

De ministers van Buitenlandse Zaken van de EU-landen zetten in Maart 2015 een handtekening onder een akkoord dat de lidmaatschap van de EU een stap dichter bij toetreding plaatst. Het akkoord was mogelijk nadat de Bosniërs zich bereid hadden getoond tot drastische hervormingen.

De EU eist ingrijpende maatregelen op politiek, sociaal en economisch gebied. Zo moet bijvoorbeeld de rechtsstaat worden verbeterd, en is het nodig de (jeugd-)werkloosheid en de corruptie beter te bestrijden. De Bosnische regering moet de beloofde verbeteringen verder uitwerken en uitvoeren, voordat de volgende stap richting toetreding volgt. In Februari 2016 volgt het officiële verzoek tot toetreding.

In maart 2016 wordt de voormalige leider Karadcic schuldig bevonden door het VN-tribunaal in Den Haag aan genocide en oorlogsmisdaden en veroordeeld tot 40 jaar gevangenisstraf. In november 2017 wordt Mladic na een langdurig proces schuldig bevonden aan genocide en misdaden tegen de menselijkheid en veroordeeld tot levenslang.