GESCHIEDENIS - Australië

Ongeveer 50.000 jaar geleden kwamen de eerste mensen naar Australië, de Aboriginals. Doordat destijds het zeeniveau veel lager was, kwamen er natuurlijke bruggen van Azië naar Australië waardoor mensen waarschijnlijk maar een klein stukje hoefden te varen om Australië te bereiken.

Toen de aarde later opwarmde, het ijs begon te smelten en het zeeniveau steeg, werd Australië een eiland. Ze verspreidden zich door hun nomadische levenswijze over geheel Australië en de eilanden voor de kust, waaronder Tasmanië.

In het jaar 150 werd er voor het eerst over Australië geschreven door de Grieken. Ze noemden het land “Terra Australis” oftewel Zuidland. Veel mensen waren gefascineerd door het onbekende land en gingen ernaar op zoek.

Rond de tijd dat de Europeanen kwamen leefden er naar schatting tussen de 250.000 en 300.000 Aboriginals op het gigantische continent.

De Hollanders daarentegen kwamen al veel verder. Willem Janszoon met zijn schip "Duyfken" ontdekte de Cape York Peninsula in 1606, Dirk Hartog voer langs de barre westkust en in 1628 kwam Frans Thijssen per ongeluk uit bij de Nuyts Archipelago onder het huidige “South Australia”. Het onherbergzame binnenland was er de oorzaak van dat men niet verder op onderzoek uitging.

Abel Tasman

Abel Tasman kreeg in 1642 van de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC) de opdracht om de Australische kust in kaart te brengen. Op zijn eerste reis bracht hij de zuidkust van het eiland Tasmanië (toen: Van Diemenland) in kaart en enkele jaren later zeilde hij van Carpentaria naar de Nuyts Archipelago. De VOC had op dat moment niet het geld en de mankracht om (Australië) te koloniseren en men ging dan ook niet verder aan land. 

De volgende anderhalve eeuw bezoeken nog diverse Nederlanders, Fransen en Engelsen dit land dat dan inmiddels “Nieuw Holland” genoemd wordt (door “Abel Tasman” in 1644), maar men voelt weinig behoefte het nogal barre land te verkennen of koloniseren. De naam zou nog heel lang (zelfs op kaarten in de 19de eeuw) gebruikt worden om er het onontgonnen land van West Australië mee aan te duiden. Pas honderd jaar later kreeg kapitein James Cook de opdracht van de Admiraliteit van Engeland om een groot gedeelte van het "Grote Zuidland" te claimen.

Endeavour

Op 29 april 1770 zeilde Cook met het schip de Endeavour de Botany Bay (nu Sydney) binnen en verklaarde alles wat te oosten van de 135e breedtegraad lag tot Brits grondgebied. Het enigszins op Wales gelijkende gebied werd door Cook “New South Wales” genoemd. De plantkundige Joseph Banks was met Cook meegevaren en zeer enthousiast over de aangetroffen flora en fauna en over het binnenland, wat hem zeer geschikt leek om te koloniseren.

Bij terugkeer van Cook in Engeland ziet de Engelse regering in Australië een oplossing voor de overbevolkte Engelse gevangenissen, te meer als Engeland door het definitieve verlies van de koloniën in Noord-Amerika, die zich in 1783 onafhankelijk maken als de Verenigde Staten, daar geen gevangenen meer heen kan deporteren.

Engeland sticht dus strafkoloniën in Australië, de eerste in 1788 in het huidige Sydney. Nog voor 1800 beginnen ook vrije Engelsen zich te vestigen; ze kunnen voor vrijwel niets stukken land aankopen van de Britse regering. 

Blanke kolonisten

De Britse kolonisators eigenen zich direct het land en de waterbronnen van de inheemse bevolking, de Aboriginals, toe. Verwoesting van land en voedselbronnen van de Aboriginals leidt tot hun verhongering; Aboriginals reageren tot in de 19e eeuw met gewapend verzet en guerrillaoorlog; blanke kolonisten reageren daar weer op met grote gewelddadigheid en willekeurige massaslachtingen. Schattingen zijn dat 90% van de oorspronkelijke 700.000 Aboriginals in 100 jaar weggevaagd zijn als gevolgen van landdiefstal, direct geweld en Europese besmettelijke ziekten.

Bij direct geweld worden in totaal tussen de 10.000 en 20.000 Aboriginals en 3.000 blanken gedood. Van grote betekenis voor de opkomst van Australië was de ontdekking halverwege de 19e eeuw van goud. Dit trok vele avonturiers en wekelijks duizenden immigranten naar Australië. Ondertussen raakte men in Groot-Brittannië ervan overtuigd dat het sturen van nog meer dwangarbeiders naar Australië geen goede zaak was.

Schapenteelt

In 1868 stopt Groot Brittannië hiermee. Men besloot om alleen nog maar kleine criminelen naar Australië te sturen. De kolonisten leefden van schapenteelt en graanbouw. Op het zuidelijke deel van het ten noorden van Australië gelegen Nieuw-Guinea was in 1884 een Brits protectoraat gevormd. Brits-Nieuw-Guinea werd in 1902 onder Australisch gezag en bestuur geplaatst.

Meer dan vierhonderdduizend Australische mannen op een bevolking van bijna vijf miljoen mensen dienden tussen 1914 en 1918 als vrijwilliger in het Britse leger. Meer dan achtduizend Australiërs verloren het leven tijdens de gevechten rond Gallipoli aan de Turkse kust. Veel Australiërs dienden in Frankrijk, terwijl een deel achter bleef in het Midden-Oosten.

Bij de Slag om de Somme in juli 1916 verloren de Australian Imperial Forces meer dan vijfduizend manschappen. De AIF stond onder leiding van generaal William Birdwood en later generaal sir John Monash. Deze laatste nam het gezag over in de laatste maanden van de oorlog en maakte naam vanwege een aantal opzienbarende overwinningen. Gedurende de hele oorlog verloren meer dan zestigduizend Australiërs het leven en meer dan honderdzestigduizend raakten gewond. 

Nieuw-Guinea

In het Verdrag van Versailles kreeg Australië zeggenschap over Duits Nieuw-Guinea, de Bismarck Archipel en Nauru. Het werd ook een onafhankelijke soevereine natie. Gedurende de jaren twintig emigreerden meer dan driehonderdduizend Britten naar Australië. De Australische overheid leende veel geld en gebruikte dat vooral om een eigen industrie op te bouwen. Ook investeerde de overheid veel geld geïnvesteerd in nieuwe technologieën voor transport en communicatie.

In 1927 Canberra werd de nieuw gebouwde hoofdstad. Vanaf 1932 begon het economische herstel. Op dat moment bedroeg de werkloosheid rond de dertig procent. Tot de tweede helft van de jaren dertig was defensie nooit een belangrijk onderwerp voor de Australiërs. Het Australische leger had in september 1939 een omvang van slechts drieduizend manschappen. Op dat moment brak de Tweede Wereldoorlog uit.

Als onderdeel van het Gemenebest raakte Australië ook betrokken in de oorlog.

Vermeende Japanse invasie:  

In mei 1942 voerde een Japanse onderzeeërs een gedurfde aanval uit op de haven van Sydney. Een maand later vond er een kortstondig bombardement plaatst op de oostelijke buitenwijken van de stad. Japan wilde Australië verder isoleren en plande tevergeefs een invasie van Nieuw Guinea. De strijd aldaar zou tot in 1945 doorgaan.

De voortdurende angst voor een Japanse invasie werden er veel verdedigingswerken aangelegd op het Australische vasteland. Verder stond het voedsel op rantsoen. Een gelijktijdige actie in Nieuw-Guinea, waar Australische en Amerikaanse troepen de vijand langzaam terugdrongen, en op de Solomoneilanden bracht de Japanse opmars tot staan.

Vlak daarna kon tot de aanval worden overgegaan, zodat Australië reeds aan het einde van 1942 ruimer kon ademhalen.

In de jaren vijftig en zestig groeide de economie hard en Australische bevolking plukte daar de vruchten van. Verder groeide de steden ten koste van het platteland. Door de nieuwe zwakte zocht Australië steun bij de VS die een aantal marine basissen vestigde op Australisch grondgebied.

In 1962, toen over westelijk Nieuw-Guinea een oorlog tussen Nederland en Indonesië dreigde, onthield Australië Nederland echter zijn steun. Daarentegen werden wel adviseurs en zelfs troepen naar Vietnam gestuurd. Vanaf halverwege de jaren zestig was er sprake van een groeiend Australisch zelfbewustzijn. Verschillende televisieseries, zoals Skippy the Bush Kangaroo, droegen verder daar bij aan. Ook kregen de Aboriginals stemrecht.

Neville Bonner was in 1971 de eerste Aboriginal die in het parlement werd gekozen. In 1972 verliet de laatste Australische soldaat Vietnam. Men streefde in deze periode naar een meer neutrale en op de Derde Wereld en Azië gerichte buitenlandse politiek na. Australisch Nieuw-Guinea kreeg in september 1975 onafhankelijkheid en werd Papoea-Nieuw-Guinea.

De regering van Fraser won een tweetal verkiezingen op een rij. Zijn regering streefde een strakker fiscaal beleid na, ontving Vietnamese bootvluchtelingen met open armen zette druk op Zuid-Afrika en Rhodesië vanwege het gevoerde apartheidsbeleid.

De economische situatie bleef echter slecht en mede daardoor werd premier Hawke ten val gebracht en opgevolgd door zijn vice-premier Paul Keating. Als bondgenoot van de V.S. namen verschillende legeronderdelen deel aan de Golfoorlog, nadat Irak Koeweit was binnengevallen. 

In 1991 werd Paul Keating premier. Dat had vooral te maken met de groeiende ontevredenheid vanwege de stijgende werkloosheid en de vastgelopen Australische economie. In zijn regeerperiode richtte Keating zijn aandacht grotendeels op het verbeteren van de Australische positie in de Aziatische Pacific-regio.

Eindelijk erkenning

In juni 1992 werden de Aboriginals officieel als eerste bewoners van Australië erkend en in juni 1993 maakte de regering plannen bekend met betrekking tot de rechten van Aboriginals op bepaalde stukken grond. De hoge werkloosheid was de belangrijkste reden voor de verkiezingsnederlaag van Keating. John Howard van de Liberale-Nationale Partij volgde hem in 1996.

In Howards regeerperiode bereikte de discussie of Australië een republiek moest worden of monarchie moest blijven een hoogtepunt. In een referendum dat in 1999 gehouden had sprak een kleine meerderheid van de bevolking de voorkeur uit om een monarchie te blijven. Australië leidde in 1999 de VN-macht die naar Oost-Timor gestuurd was na een uitbarsting van politiek geweld. Verder was het land betrokken bij verschillende andere vredesmissies, waaronder op Bougainville en op de Solomon Eilanden.

Na de aanslagen van 11 september en de daaruit voortgekomen oorlogen in Afghanistan en Irak stuurde Australië ook troepen. De Olympische Zomerspelen van 2000 vonden plaats in Sydney en waren organisatorisch gezien een groot succes. De regering van Howard hanteerde een striktere regelgeving om bootvluchtelingen te ontmoedigen naar Australië te komen.

Howard was van oorsprong voorstander van een hechte band met het Gemenebest en de Verenigde Staten, maar in zijn periode nam de handel, met name met China, fors toe. De Labour-partij van Kevin Rudd versloeg Howard in 2007. Tijdens zijn termijn ratificeerde Rudd het Kyotoprotocol en bood namens het parlement het historische excuses aan de “Stolen Generation”, de kinderen van Aboriginals die tot in de jaren zestig bij hun ouders waren weggehaald.

Julia Gillard

De gevolgen van de Kredietcrisis werden ondervangen door een groot stimuleringspakket dat achteraf zeer omstreden was, maar waardoor Australië niet in een recessie belandde. Partijgenoot Julia Gillard verving Rudd in 2010 en was daarmee de eerste vrouwelijke premier van het land.  

Bij verkiezingen in 2013 wint de liberale partij o.l.v. Tony Abbott de verkiezingen, hij wordt in september ingezworen als de nieuwe premier. Australië worstelt net zoals Europa met bootvluchtelingen vol immigranten. Net als in 2015 zijn er in 2016 vreselijke bosbranden met dodelijke slachtoffers. Vrijwel alle deelstaatsleiders in Australië hebben een document ondertekend waarin koningin Elizabeth II wordt vervangen als staatshoofd van Australië en het een republiek wordt.

Malcolm Turnbull heeft in 2016 Tony Abbott opgevolgd als premier van Australië. Turnbull op zijn beurt is bij het rechtse deel van de partij weinig geliefd vanwege zijn steun voor het homohuwelijk en een Australische republiek.

In 2018 stapt Malcolm Turnbull op na een mislukte rechtse coupe tegen zijn leiderschap, waardoor de conservatieve maar pragmatische minister van Financiën Scott Morrison de rol van premier en liberale partijleider kan overnemen. Scott Morrison leidt de liberaal/nationale coalitie naar een meerderheid in de parlementsverkiezingen van 2019. In 2020 veroorzaakt een ongekende hittegolf bosbranden die ten minste 25 mensen en miljoenen dieren doden en ongeveer 2000 huizen in het zuidoosten van het land vernietigen.

Australië investeert de komende negen omgerekend ruim 630 miljoen euro in de bescherming van het "Great Barrier Reef".

Daarmee hoopt het land te voorkomen dat het koraalrif alsnog op de UNESCO-lijst voor bedreigd werelderfgoed wordt geplaatst. Dat zou slecht nieuws zijn voor het toerisme in de regio.

"We ondersteunen hiermee de gezondheid van het rif en tegelijkertijd de economische toekomst van toeristen, horecaondernemers en lokale gemeenschappen in Queensland", zegt de Australische premier Scott Morrison. Vorig jaar wist Australië ternauwernood te voorkomen dat het enorme rif op de UNESCO-lijst voor bedreigd werelderfgoed werd geplaatst. De VN-organisatie overwoog dit omdat Australië te weinig zou doen om de waterkwaliteit te verbeteren en klimaatdoelstellingen te halen om zo het koraal te beschermen.

Plaatsing op de lijst van bedreigd werelderfgoed heeft gevolgen voor de lokale economie. Het Great Barrier Reef trekt jaarlijks veel toeristen en levert duizenden banen op. Australië is bang dat de toeristen wegblijven als het koraalrif op de lijst wordt geplaatst. Met eerdere miljardeninvesteringen en een uitgebreide lobby wist de Australische regering te voorkomen dat het rif het stempel 'Werelderfgoed in Gevaar' kreeg. Volgend jaar beoordeelt UNESCO de situatie opnieuw.                                                                                                                                             Bron: www.nu.nl (Feb 2022)