BLOG: Stenen muren

Januari 2025

ik las laatst een artikel over de toename van hekken en muren in Europa om mensen buiten de deur te houden of vice versa. Zo zouden zowel Estland als Finland bezig zijn (of plannen hebben) een muur te bouwen om Russen buiten te houden. In Hongarije hebben ze reeds een hek neergezet aan de zuidgrens om (illegale) immigratie tegen te gaan.

Redenen zijn er alom maar de voornaamste is om mensen te verhinderen het gebied binnen te komen maar ook om juist mensen binnen te houden. Maar het bouwen van afbakingen is eeuwenoud. Denk bijvoorbeeld aan de Chinese muur en Hadrian’s muur op de grens van het huidige Schotland en Engeland. De Berlijnse Muur is een nakomertje in dit overzicht. 

De bouw van deze gigantische bouwwerken heeft naast heel veel menselijke arbeid gekost en daarnaast kapitalen aan geld. Je kunt je afvragen of deze door mensen gebouwde barrières ook hun nut hebben bewezen. M.a.w. is het de bouw waard geweest? 

De oudste stenen muur die ik wil behandelen is die van de Keizer Hadrian. In het jaar 122 werd begonnen aan de bouw van het grootste Romeinse project ooit dat globaal de huidige grens tussen Engeland en Schotland vormt. Redenen waren voornamelijk om de Noordelijke stammen buiten de deur te houden, hiermee het aantal soldaten te verminderen en ook om de Romeinse macht te tonen. De muur is ongeveer 100 km in lengte en de bouw zou zo’n 6 jaar in beslag nemen.

Het plan was om de muur 3 meter in dikte te maken maar latere stukken zouden een stuk smaller zijn. Grotendeels was de muur gebouwd van steen maar er waren ook secties van turfblokken. Om de zoveel meter was een poort met klein fort en natuurlijk waren er uitzichttorens. De poorten dienden vermoedelijk ook als douaneposten. Voor het fort werd een gracht gegraven als er geen natuurlijke verdediging was. 

Je zou kunnen zeggen dat de muur effect heeft gehad. In de beginjaren van het bestaan van Hadrian’s Muur werd deze veelal aangevallen. Toen onder de aanvallers (vooral Picten) veel slachtoffers vielen lieten deze het voor wat het was. Toen in 400 n.Chr. het Romeinse rijk uit elkaar viel en de 9000 Romeinse douaniers (lees: soldaten) geen soldij meer kregen zijn ze hoogstwaarschijnlijk gebleven en hebben hun heil in de landbouw als boer gezocht en vermengd met de lokale bevolking.

Je kunt tegenwoordig stukken van de muur nog zien en delen bezoeken. 

Een van de bekendste muren is natuurlijk de Chinese muur die parallel aan de noordgrens van dit imense land ligt. De Chinese Muur is in 1987 opgenomen op de UNESCO werelderfgoedlijst. In 2007 werd de Chinese Muur tot een van de zeven nieuwe wereldwonderen gekozen. 

Met grote bouwwerken komen grote verhalen. Er wordt vaak gesuggereerd dat je dit bouwwerk als enige ter wereld vanaf de maan kan zien maar dit wordt door anderen bestreden. Ook het feit dat de gehele muur nog te zien is is naar mijn weten niet waar. Je kunt onderdelen bekijken. Tenslotte kan ik met zekerheid zeggen dat de muur niet de gehele noordgrens van China dekt. Het laatste (of eerste) fort van de defensieve lijn ligt ongeveer in het midden van het land.  

De delen van de muur die we nu nog kunnen zien werd opgetrokken om de Mongolen in de 14e eeuw buiten China te houden maar er werd al een begin gemaakt met een defensieve linie in de 7e eeuw v.Chr. om nomadische stammen te weren. De lemen muur werd vervangen door steen en het zou een geheel worden van meer dan 6000 km lang. Vanuit ruim 1000 forten en uitkijktorens werd de wacht gehouden. De wachtposten stonden onderling in contact met behulp van rooksignalen. 

De Muur kreeg tientallen poorten, die gebruikt werden voor de strak geregelde handel met de steppenvolken. De poort aan de westzijde, bij Jiayuguan, zou veel gebruikt door reizigers op de Zijderoute. In de 17e eeuw zouden generaals sommige poorten openen voor de toenmalige vijand en de muur verloor zijn militaire functie. Daarvoor heeft de muur zeker z’n waarde bewezen. 

Het bezoeken van de Chinese muren

Wil je iets exotischer en uitdagender dan is juist de andere zijde van de Muur een goede keuze. Het Jiayuguan fort is het laatste bolwerk van de muur. De fortentree is prijzig maar dit is dan ook wel het laatste fort van de grote muur! Het einde van de beschaving en het begin van de barbaarse wereld. Dit fort lijkt meer op een fort of kasteel uit het Midden Oosten dan een Oriëntaals. Maar ook hier wachttorens en hoge muren.

En het uitzicht bestaat uit voornamelijk zand. Het vervoermiddel is hier de kameel in plaats van het paard. Op een taxiritje afstand ligt nog een stuk gerenoveerde Chinese muur die je niet moet missen. De muur is hier een stuk smaller, lager en zandkleurig t.o.v. de muur die ik heb gezien nabij Beijing. Wat hetzelfde is dat de muur als een slang over de heuvels ligt en dat hij te grondig is gerenoveerd. Boven aangekomen in de toren is het genieten van het wonderlijke maar prachtige uitzicht over de oase, de muur, de stad, de bergen, de rotsen en de gigantische grote lege vlakte. 

De Muur is op veel plaatsen zwaar beschadigd of zelfs afgebroken. De stenen zijn vaak voor andere doelen gebruikt of de muur is door erosie of oorlogsgeweld beschadigd. Op verschillende punten is de Muur gerenoveerd in z’n oude glorie en kun je deze bezoeken. Nabij Beiing is Badaling waarschijnlijk het meest populaire stuk muur van 6 meter hoogte met prachtige gerenoveerde wachttorens over een aantal heuvels heen.

Je kunt op eigen gelegenheid naar dit deel van de Muur dat op 70 km ten noordwesten van Peking ligt of met een tour. Jiayuguan ligt een heel stuk oostelijker. 

Na de Tweede Wereldoorlog werd Berlijn verdeeld over de overwinnaars net als Duitsland zelf. Het Franse, Britse en Amerikaanse deel zou al snel versmelten tot 1 geheel. Berlijn lag midden in het Sovjet-deel en de Sovjet-Unie heeft tevergeefs geprobeerd een blokkade op te werpen zodat de Westerse Geallieerden zouden vertrekken.

Toen dit niet bleek te werken en steeds meer Oost-Berlijners naar het Westen vluchtten besloten de Russen een muur om Oost-Berlijn te bouwen. Het was 1961 en de Koude Oorlog was op z’n heetst. Beide stadsdelen zouden zich in de volgende veertig jaar totaal anders ontwikkelen.

In enkele weken tijd werd een zwaarbewaakte betonnen hindernis met prikkeldraad opgeworpen rondom West-Berlijn. Er werden op zeven plaatsen doorgangsposten opengelaten. Op mensen die de grens over wilden vluchten werd geschoten. Er zouden bijna 200 mensen in 30 jaar komen te overlijden bij hun vlucht. Ook hier zou je kunnen zeggen dat de Muur geholpen heeft. De meeste Oost-Berlijners bleven waar ze waren. 

Op 9 november 1989 viel de Muur en stroomden duizenden mensen de grens over. Tegenwoordig kun je in Berlijn de East-Galerie bezoeken – een 1 kilometer lange originele Berlijnse muur. 

Er worden nog steeds muren en hekken gebouwd; denk bijvoorbeeld aan de Trump muur langs de grens tussen Mexico en de Verenigde Staten of de muur tussen Israël en de Westelijke Jordaanoever. Of deze helpen of geholpen hebben laat ik aan de lezer over.