BLOG: Ramptoerisme in Tsjernobyl

grootste nucleaire ramp ooit in oekraine

Juli 2024

kernreactor nr 4

Terwijl wij de bus uitkomen met grote dichte (berg)schoenen, een lange broek gestopt in grote lange sokken en een jas, zien we kantoorlui rustig de beruchte reactor uit komen wandelen. Een open overhemdje met korte mouwen, instappertjes en breed uit lachend kuieren ze naar hun bedrijfsauto toe en scheuren weg met open dakraam ons met open monden achterlatend. Zijn het supermensen, hebben ze een shot gehad tegen de straling of zijn ze wellicht opgegeven?

Het is het hoogtepunt van onze tour naar de kernreactor 4 van Tsjernobyl; de plaats die gelijk staat aan de grootste kernramp die onze wereld ooit heeft meegemaakt. Het is inmiddels bijna 25 jaar geleden maar de straling is hier nog steeds dodelijk. Ondanks dit worden er toeristische uitstapjes georganiseerd vanuit de hoofdstad van Oekraïne.

de ramp van 1986

Het is in het voorjaar van 1986 als door een waarschijnlijk menselijke fout de kerncentrale in Tsjernobyl (het noorden van Oekraïne) onbedoeld vrijwel volledig stilgelegd wordt. Door een reeks van ontstane problemen kwam het midden in de nacht tot een explosie die het dak van de reactor afblies en een radioactieve rookwolk de atmosfeer invoerde. Er breekt brand uit.

De wind nam de wolk die 90x zoveel radioactief materiaal bij zich droeg dan de bom in Hiroshima mee naar het noord- en noordwesten. De leiders van de toenmalige Sovjet Unie hadden de ramp graag in de doofpot willen stoppen ware het niet dat de giftige rookwolk in Scandinavië wordt opgemerkt.

>> Lees over m'n blog over sporen van de Vietnamoorlog.

spookstad-Pripjat-Prypjat-tsjernobyl-kernramp-reactor-nummer-vier — De ravage in de spookstad Pripjaet (Prypjat)

vervreemdingszone

Eerst dacht ik dat het een grap was; ik zag een aanplakbiljet hangen voor een tour naar de kerncentrale in het hostel waar ik verbleef. “Wilt u 20 jaar eerder dood aan een vreselijke ziekte, schrijf u dan direct in een voor een dagje Tsjernobyl”. Maar de nieuwsgierigheid en het avontuur won het van het verstand en ik besloot een reservering te maken.

Vanuit Kiev reed onze touring-bus naar het noorden, richting de grens met Wit-Rusland. Gewapend met bedekte kleding en m’n grote bergschoenen bekijk ik enigszins argwanend de bewakers die ons uit de bus manen bij de 30 km zone.

Dreigend staan overal de gele borden met zwarte opdruk die aanduiden dat je een nucleaire zone nadert, de zogenaamde vervreemdingszone.

evacuatie en straling

Na de explosie in de reactor was de eerste zorg om de brand te blussen die was ontstaan. Er was echter ook radioactief materiaal de omgeving in geworpen. Hierdoor werden de puinruimers en dienstplichtigen soldaten aan een enorm hoge stralingsdosis blootgesteld. De evacuatie van de directe bevolking kwam de dag na de fatale dag eindelijk op gang. Bewoners hadden zo’n 30 uur om hun hele leven achter zich te laten en te vertrekken. Ongeveer 3500 inwoners weigerden het gebied te verlaten. In 2006 waren hiervan nog slechts 461 in leven.

Nadat de brand geblust was, de stof was neergedaald werd de reactor ingepakt in een betonnen sarcofaag, die een paar maanden na de ramp in 1986 klaar was.

Tsjernobyl-Chernobyl-1986-kernramp-oekraine-hulpverleners-pripyat — De voertuigen van de hulpverleners staan er nu roerloos en verlaten bij

monumenten en spookstad

We naderen de gevarenzone – de 10 km zone waar we wederom door een blokkade moeten. Het eerste wat ons opvalt is de weelderige natuur die hier groeit. Ikzelf had een maanlandschap in gedachten; een kale vlakte vol verwoesting zoals het gebied na de atoombommen in Japan. Maar omdat mensen uit het gebied zijn vertrokken hebben de flora en fauna hier de vrije hand en lijkt het meer op een natuurpark dan om een rampgebied.

In spookstad Pripjat (Prypjat) staan alle grijze Sovjet-appartementsblokken nog overeind. Glas is gesprongen maar huisraad staat nog precies op de plek waar mensen het in 1986 hebben achtergelaten. De was hangt nog te drogen aan de lijn en de bordjes van het ontbijt nog op de etenstafel. Kinderspeelgoed ligt op de grond en bekend is de botsautootjes van de kermis die nog precies zo staan als toen. Naast wat vandalisme is vooral de laag mos die overal groeit het meest opvallende.

Hulpverlener-monumenten

De tour brengt ons langs een monumenten ter nagedachtenis aan de hulpverleners die nagenoeg zonder enige bescherming de ramp wilden bestrijden en mensen kwamen helpen. De bus wordt geparkeerd op een terrein waar we het hoogtepunt van de dag – de centrale zelf – goed kunnen bekijken. Sommigen van ons kiezen ervoor de “veilige” bus niet te verlaten.

We kijken naar een ingepakte kerncentrale (de zogenaamde sarcofaag) met daarvoor een parkeerterrein vol auto’s. Werknemers komen breeduit lachend de centrale uit. Onze gids legt uit dat je hier gemakkelijk een dag kan werken, als je dan maar wel een paar dagen elders werkt. Sommigen van ons trekken groen weg; volgens mij hadden ze liever een astronautenpak aangehad.

>> Lees over m'n blog over de immer verdeelde stad Belfast, Noord-Ierland.

ramptoerisme op de helling

In 2011 stopten de toeristische reisjes naar Tsjernobyl vanwege de economische crisis om twee jaar een doorstart te maken. De jaren erna stond de vervreemdingszone weer hoog op de bucketlijst van mening toerist tot de oorlog uitbrak. De Slag om de kerncentrale vond plaats op de eerste dag van de Russische invasie van Oekraïne, in Februari 2024. Nog diezelfde dag slaagden de Russische strijdkrachten erin om de kerncentrale in te nemen.

Ongeveer een maand later werd duidelijk dat de Russische troepen het gebied in en rond Tsjernobyl hadden verlaten. Een tweede ramp werd voorkomen al is de oorlog nog steeds gaande. Oekraïne heeft vanzelfsprekend momenteel een negatief reisadvies maar ik ben ervan overtuigd dat de kerncentrale van Tsjernobyl na de oorlog met Rusland weer snel een toeristische trekpleister gaat worden.