BLOG: Anne Frank's reis naar de dood

van het achterhuis naar bergen-belsen

Mei 2024

De dodelijke treinrails van Auschwitz (Birkenau) waar de gevangenen aan kwamen.

de familie frank

In het kader van 80 jaar geleden dat de familie Frank in het achterhuis verraden werd en daarna via Westerbork naar Auschwitz werd gebracht om in concentratiekamp Bergen-Belsen te overlijden en de maand Mei (dodenherdenking en 5 mei) een blog over de plaatsen die Anne heeft aangedaan in haar korte leven dat miljoenen zouden leren kennen.

Frankfurt am Main en Aken

Anne Frank werd geboren als Joods meisje in 1929 in het Duitse Frankfurt am Main. Toen de nazi’s in Duitsland in 1933 aan de macht kwamen en steeds meer anti-Joodse maatregelen namen besloot de familie Frank te emigreren naar Amsterdam in Nederland. Anne zou nog een tijdje bij haar oma in Aken logeren voordat zij ook naar het Merwedeplein zou komen.

het merwedeplein

De familie Frank gezin ging wonen aan het Merwedeplein 37-2, een Amsterdamse nieuwbouwwijk in Zuid, waar door de economische crisis veel huurhuizen leeg stonden en waar zich veel andere Duits-Joodse vluchtelingen vestigden. Het gezin paste zich snel aan.

De zusjes Frank gingen naar school - Anne naar de Montessorischool in de Niersstraat 41, waar ze begon in de kleuterklas, die inmiddels is omgedoopt in haar naam. De zusjes leerden Nederlands en pasten zich snel aan hun nieuwe leven aan. Anne had, net als haar zus, al snel een kring van vrienden en vriendinnen.

de tweede wereldoorlog breekt uit

De Duitsers bezetten vanaf Mei 1940 ook Nederland en na de zomervakantie van 1941 stroomde Anne van de lagere school door naar de eerste klas van het Joods Lyceum aangezien Joden nu alleen naar Joodse scholen mochten gaan. Het Joods Lyceum werd gevestigd in het schoolgebouw aan de Voormalige Stadstimmertuin 1 in de Jodenbuurt waar vandaag de dag een plaquette hangt aan de muur.

Het Joods Lyceum (voormalige Stadstimmertuin) waar Anne op school heeft gezeten.

het dagboek en het achterhuis

Op 12 juni 1942 werd Anne Frank dertien jaar. Haar mooiste verjaardagscadeau was een rood geruit dagboek dat later wereldberoemd zou worden. Drie weken later, nadat Margot door de Duitsers was opgeroepen om in Duitsland te gaan werken dook de familie Frank op de Prinsengracht 263.

Het Achterhuis, zoals de onderduikplek al snel gedoopt werd, was onderdeel van het bedrijfspand Opekta van haar vader Otto. De deur tussen voorhuis en achterhuis zat verstopt achter een boekenkast.

Het Achterhuis is nu een museum en een van de grootste toeristische trekpleisters van Amsterdam. Elke dag staan er lange rijen om de nog intacte kamers van het onderduikadres te kunnen zien. Het enige stukje natuur dat Anne Frank kon zien vanuit het achterhuis was een paardenkastanje, die in de binnentuin stond. Decennia later zou deze boom de Anne Frankboom genoemd worden.

>> Lees bestemming Amsterdam met museum het Achterhuis

ontdekking - op weg naar westerbork

Op 4 augustus 1944, na ruim 2 jaar ondergedoken te hebben gezeten, werden de onderduikers door de Sicherheitsdienst (SD) en Nederlandse politieagenten gearresteerd. Zij werden eerst naar de gevangenis aan het Kleine-Gartmanplantsoen in Amsterdam gebracht.

Vier dagen na hun arrestatie werden de acht onderduikers uit het achterhuis naar het Centraal Station van Amsterdam vervoerd en per trein gedeporteerd. 's Middags kwam de trein op zijn bestemming aan in kamp Westerbork. Dit kamp was net voor de oorlog voor en door Joodse vluchtelingen uit Duitsland gebouwd en was door de Duitsers ironisch bestempeld als doorgangskamp van ongewensten naar kampen in Duitsland en Polen.

Vanwege het niet melden van Margot werd het gezin in de strafbarak geplaatst waar ze afgedankte batterijen moesten demonteren.

Westerbork was een transit (doorgangs)kamp van Joden op weg naar kampen in het Oosten.

>> Lees hier over bestemming Westerbork wat nu ingericht is als museum.

de laatste trein naar auschwitz

Zondagochtend 3 september 1944 werden ongeveer duizend mensen per trein naar het oosten gedeporteerd. Ook de onderduikers uit het achterhuis hoorden daarbij. Het was de laatste trein die vanuit Westerbork naar Auschwitz zou vertrekken. De acht onderduikers doorstonden de beruchte selectie voor de gaskamers. Vervolgens werden de mannen van de vrouwen gescheiden waarbij Anne, Margot, moeder Edith en Auguste van Pels in het vrouwenkamp van Birkenau belanden. Na enige tijd kreeg Anne schurft.

Op 28 oktober 1944 vertrok een transport met 1308 vrouwen uit Birkenau naar het concentratiekamp Bergen-Belsen. Waarschijnlijk maakten ook Anne en Margot daar onderdeel van uit.

Al in April 1940 had Heinrich Himmler opdracht gegeven nabij het dorpje Oswiecim, in het zuiden van Polen (nabij Krakau), tot de bouw van een concentratiekamp over te gaan. Er waren goede trein- en wegverbindingen aanwezig, het land was onvruchtbaar en er was voldoende water, kalk, zout, kolen en andere grondstoffen aanwezig. Achttien gebouwen van de oude, deels ommuurde Poolse legerkazerne zouden als barak gebruikt worden waaronder een ziekenhuis en gevangenis.

Auschwitz zou uitgroeien als het bekendste voormalige concentratiekamp als HET symbool van het wrede naziregime waar duizenden toeristen op afkomen.

>> Lees hier meer informatie over het voormalige concentratiekamp Auschwitz in Polen.

eindstation bergen-belsen

In Bergen-Belsen waren Anne en Margot erg verzwakt en werden naar de ziekenbarak overgebracht, waar ze naast elkaar lagen. Ze kregen hoge koorts. Van een kamp-administratie was toen geen sprake meer, zodat de exacte overlijdensdata van Anne en Margot niet te achterhalen zijn.

Maar we kunnen met enige zekerheid zeggen dat Margot in Februari 1945 overleed en enkele dagen later ook Anne, waarschijnlijk aan de gevolgen van vlektyfus. Van de acht onderduikers in het achterhuis overleefde alleen Otto Frank de Holocaust.

Otto besluit pas na enige tijd om het dagboek van z’n overleden dochter te laten publiceren. In 1947 komt het boek uit, iets meer dan vijf jaar na Annes dertiende verjaardag, de dag waarop zij haar dagboek kreeg. Het is inmiddels in 70 talen vertaald en is een van werelds meest gelezen boeken.