Waterloo slagveld

Maarschalk Michel Ney, aanvoerder van het Franse leger en voormalig maarschalk onder Napoleon, werd opgeroepen om de keizer tegen te houden, maar liep met zijn gehele leger over naar zijn voormalige leider. Op 20 maart zetelde die weer in zijn keizerlijk paleis.

Terug van Elba

Na de verbanning van Napoleon naar het eiland Elba hadden de geallieerden hun legers teruggetrokken naar de zuidelijke Nederlanden. Daar maakten Wellington, Blücher en de “Prins van Oranje” zich nu op voor een nieuwe confrontatie met Napoleon en rukten op richting Frankrijk.

Napoleon wilde zijn vroegere keizerrijk echter heroveren, en wel zo snel mogelijk, eer de andere staten in Europa klaar waren om Frankrijk binnen te vallen en hem weer gevangen te nemen. Hij mobiliseerde in twee maanden tijd een leger van 200.000 manschappen en trok met 120.000 daarvan naar de Frans-Belgische grens. Op 14 juni stak hij die over. 

Napoleon wist dat hij alleen kans van slagen zou hebben als hij de twee legers afzonderlijk zou kunnen verslaan. Hij moest dus snel handelen zodat het “Nederlands-Engelse-Hannoverse” leger bestaande uit ongeveer 105.000 man en het “Pruisische” leger van 117.000 niet samen konden komen om hem te verslaan.

Op 16 Juni 1815 viel het Franse leger o.l.v. Napoleon zelf de Pruisische troepen van Blucher aan bij het plaatsje Ligny. Alhoewel de Pruisische commandant Blucher gewond raakte en het leger tot de terugtocht werd gedwongen bleef het intact.

Napoleon had het terugtrekkende Pruisische leger laten achtervolgen door Grouchy met een leger van 35.000 man (het Franse 3e en 4e korps). Maar dit was op ontoereikende wijze gebeurd, en Blücher kon zijn leger hergroeperen en richting Wellington trekken.

Quatre Bras

Tegelijkertijd werden Anglo-Nederlandse troepen bij Quatre-Bras aangevallen door een Franse overmacht onder maarschalk Ney. Door de Pruisische nederlaag bij Ligny was Wellingtons positie bij Quatre-Bras onhoudbaar geworden. De 17e juni, een dag waarop het vrijwel voortdurend regende, trok het geallieerde leger terug. Ney was te voorzichtig geweest; tegen de tijd dat hij zijn aanval wilde doorzetten was het Anglo-Nederlandse leger al zo goed als ontkomen.

Het Geallieerde leger verzamelde zich achter een natuurlijke glooiing, het plateau van Mont-Saint-Jean ten zuiden van Waterloo. De Engelse commandant Wellington had daar een perfecte defensiepositie gevonden net onder Brussels. Wellington had per brief vernomen dat Blücher zich richting Waver terugtrok en hem zou bijstaan. Het was zaak om de Franse aanval zo lang mogelijk te weerstaan, totdat de Pruisen zich bij hen zouden voegen.

Wellington stelde zijn legers op langs de weg van Eigenbrakel naar Genepiën en wachtte daar de vijand op.

Mede daardoor slaagde Napoleons broer Jérôme Bonaparte er niet in de kasteelboerderij Hougoumont in te nemen die de vitale rechterflank van Wellington verdedigde.

Die aanval was derhalve een afleidingsmanoeuvre voor de centrale hoofdaanval die omstreeks twee uur 's middags zou moeten plaatsvinden. Echter, op bevel van Jerôme werden meer en meer Franse troepen tegen Hougoumont gedirigeerd.

Het gevolg was dat de Geallieerden niet gedwongen waren hun linies te verzwakken om Hougoumont te versterken, maar juist de Fransen meer en meer troepen in deze sector verloren.

Terwijl de aanval op  Hougoumont voortwoedde werd er door de Fransen een 'Grande Batterie' verzameld van 76 kanonnen. Omstreeks 1 uur 's middags barstte het bombardement van dit geschut los.

Het bombardement had minder effect dan verwacht: de Britten en Nederlanders stonden beschut achter de heuvelkam opgesteld, en hadden zelfs het bevel gekregen te gaan liggen.

De zeer drassige grond heeft mogelijk bijgedragen aan het geringe effect van de artillerie: scherven bleven erin steken, en massieve kogels stuiterden niet zoals op harde grond.

Een hinderlaag

Napoleon gaf na de artillerieaanval bevel tot een aanval door de vier divisies van d'Erlons 1e legerkorps, samen zo'n 16.000 man, op de Geallieerde zwakkere linkervleugel. In vier gigantische aanvalscolonnes marcheerden zijn troepen voorwaarts door de modder. Duizenden Geallieerde schutters hadden zich verstopt achter een heuvel met heggen. Toen de Franse infanterie uiteindelijk vlakbij de kam aankwam werden zij rij voor rij neergemaaid.

De Franse colonnes werden tot staan gebracht en er werden Geallieerde tegenaanvallen georganiseerd door Britse en Nederlandse infanterie en cavalerie.

Aan het begin van de middag merkte Napoleon dat er nieuwe troepen op zijn rechterflank verschenen. Eerst dacht hij dat het maarschalk Grouchy was, die hij met 32.000 man achter Blücher en het Pruisische leger, dat hij verslagen waande, had aangestuurd. Al snel besefte hij echter dat het de Pruisen waren.

Hij zond zijn reserve, het VI korps en twee cavaleriedivisies, samen 15.000 man, richting de Pruisen. Hierdoor had Napoleon op de garde na geen enkele infanteriereserves meer. Er ontstond een veldslag in het kleine stadje Plancenoit. 

Napoleon probeerde met een laatste krachtsinspanning de zege zeker te stellen, en gaf bevel voor nóg een stormloop. Hij wist dat hij door zijn reserves heen was, en leverde zijn eigen garde in.

De Franse middengarde, hoewel in de minderheid, viel hen twee keer aan zonder resultaat. De strijd verzandde in een gelijk opgaande slag zonder beslissing terwijl de Geallieerde druk alleen maar toenam.

Toen de Geallieerde overmacht te groot werd moesten de Fransen wel terugtrekken. De terugtocht van de Franse garde eindigde in een wilde vlucht, die oversloeg op de rest van het Franse leger. Daarop beval Wellington de algehele opmars van het Geallieerde leger.

In chaos vertrekken

Ondertussen waren ook de Pruisen weer doorgedrongen tot Plancenoit. De Fransen hielden de verdediging ongeveer een uur vol voordat ze door een gigantische Pruisische tegenaanval en bloedige straatgevechten uit het stadje werden gedreven. De laatste eenheid die vluchtte was de Oude Garde die de kerk en het kerkhof verdedigde. De Franse verliezen waren verschrikkelijk.

De Oude Garde, de meest geharde soldaten van allemaal en nog altijd trouw aan Napoleon, dekte de aftocht van hun Keizer. In perfecte formaties wisten zij nog een aantal aanvallen van de geallieerden af te slaan alvorens zich al vechtend terug te trekken. De laatste twee carrés van de Oude Garde vormden een levend schild voor Napoleon en zijn staf.

Zij wisten tezamen met de nog resterende Franse cavaleriebrigades alle aanvallen van de geallieerden af te slaan. Het Franse leger verliet het slagveld in volledige chaos en trok zich via Charleroi terug over de Franse grens. 

De Slag bij Waterloo markeerde het einde van een reeks (coalitie) oorlogen tegen Frankrijk die aan het einde van de achttiende eeuw waren begonnen. Frankrijk had als sterkste Europese mogendheid afgedaan.

Duitsland werd teruggegeven aan zijn vorsten, die minder talrijk waren dan aan het eind van de 18e eeuw, maar bij elkaar toch nog een confederatie vormden van 39 Duitse staten.

Van Italië bleef het noordelijke deel onder Oostenrijks bestuur en de Bourbons keerden terug naar Napels. De Heilige Alliantie van Oostenrijk, Pruisen en Rusland riep een Duitse federatie uit met o.a. als doel elke staat een liberale constitutie te bezorgen.

Bourbons terug op het pluche

In Frankrijk kwamen de Bourbons weer op de troon, maar wel met een handvest waarin de democratische rechten werden gegarandeerd. Het werk van het Congres van Wenen was goed voor 40 jaar Europese vrede. De Duitse en Italiaanse natiestaat zouden in de jaren zestig door middel van een oorlog bereikt worden.

Waterloo maakte de weg vrij voor het Britse Rijk: dit zou - na anderhalve eeuw Franse hegemonie - tot aan de Eerste Wereldoorlog een gestage uitbreiding en weinig ernstige tegenslagen kennen. Het Britse rijk zou het toppunt van zijn macht bereiken en de Britse vloot zou in de wereld de “Pax Britannica” bewaren.